(Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, ngày 2-9-1945, ảnh: internet)

Bàn về nguyên nhân thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, Hồ Chí Minh nhấn mạnh: nhờ Đảng ta nắm vững, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh nước ta. Ngay sau khi tiếp nhận ánh sáng khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh tập trung truyền bá học thuyết cách mạng đó vào Việt Nam, chuẩn bị về chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự ra đời của Đảng Cộng sản ở Việt Nam. Người có nhiều bài viết, tác phẩm nổi tiếng như Bản án chế độ thực dân Pháp, báo Le Paria, báo Thanh niên, tác phẩm Đường Kách mệnh... Những tác phẩm đó chỉ ra tính chất cách mạng Việt Nam là dân tộc cách mạng (không phải tư bản cách mạng, cũng chưa phải thế giới cách mạng, giai cấp cách mạng), tức là “đánh đổ đế quốc chủ nghĩa Pháp và bọn phong kiến”.

Đến “đêm trước” của Cách mạng Tháng Tám 1945, quan điểm Hồ Chí Minh về đối tượng cách mạng đã có sự phát triển, thể hiện trong Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương (5-1941). Hội nghị khẳng định “cần phải thay đổi chiến lược”. Tức là “cuộc cách mạng Đông Dương hiện tại không phải là cuộc cách mạng tư sản dân quyền, cuộc cách mạng phải giải quyết hai vấn đề: phản đế và điền địa nữa, mà là cuộc cách mạng chỉ phải giải quyết một vấn đề cần kíp “dân tộc giải phóng”... Bởi vậy, trong quá trình lãnh đạo Tổng khởi nghĩa, chỉ đạo cách mạng cần phải nắm vững chủ nghĩa Mác - Lênin theo tinh thần quán triệt những nội dung có tính nguyên tắc thuộc nguyên lý, quan điểm, lập trường cách mạng, những vấn đề về phương pháp luận. Phải nắm lấy tinh thần của chủ nghĩa Mác - Lênin để vận dụng và phát triển sáng tạo vào hoàn cảnh cụ thể của nước ta là một nước thuộc địa, trên cơ sở đó bổ sung, làm phong phú chủ nghĩa Mác - Lênin. Học Mác - Lênin là để giữ vững lập trường cách mạng, nâng cao tư tưởng; học để làm việc, làm người, làm cán bộ, phụng sự Đoàn thể, giai cấp, dân tộc và nhân loại. Chủ nghĩa Mác - Lênin giúp Đảng ta trở thành một Đảng đạo đức, văn minh. Đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động sẽ không rơi vào chủ nghĩa biệt phái, giáo điều, mà luôn luôn đổi mới và sáng tạo trong mọi hoàn cảnh và tình thế.

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là kết quả tổng hợp của những nhân tố bên trong và nhân tố bên ngoài, là kết quả của sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng ta và lãnh tụ Hồ Chí Minh kết hợp với trí sáng tạo, tinh thần dũng cảm và sức mạnh đại đoàn kết dân tộc.

Thắng lợi của đường lối cách mạng đúng đắn, đầy sáng tạo của Đảng ta, đã giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và CNXH kết hợp đúng đắn hai nhiệm vụ chống đế quốc và chống phong kiến, trong đó nhiệm vụ chống đế quốc là chủ yếu nhất, nhiệm vụ chống phong kiến phải thực hiện từng bước với những khẩu hiệu thích hợp.

Sự chỉ đạo chiến lược tài tình của Đảng ta đã gắn độc lập dân tộc với CNXH, gắn sức mạnh đại đoàn kết dân tộc với sức mạnh của thời đại. Đây là bước phát triển tất yếu của lịch sử dân tộc hun đúc qua mấy nghìn năm, là đỉnh cao của ý chí quật cường, sức mạnh cố kết cộng đồng, tầm cao trí tuệ của dân tộc hòa quyện với những tư tưởng của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.Lênin, Hồ Chí Minh, với xu hướng của thời đại vì hòa bình, dân chủ và tiến bộ xã hội, vì độc lập dân tộc và CNXH.

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi là một trong những bước ngoặt vĩ đại nhất trong lịch sử, dân tộc Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới: kỷ nguyên độc lập dân tộc và CNXH. Nhân dân ta từ người nô lệ trở thành người chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình; từ một thuộc địa trở thành một nước độc lập, một nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Nói về ý nghĩa lịch sử của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Chẳng những giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam ta có thể tự hào, mà giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức nơi khác cũng có thể tự hào rằng: lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng của các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc”.

Giá trị lớn lao của Cách mạng Tháng Tám chính là không có một cuộc cách mạng nào thể hiện tinh thần anh dũng, quật cường và sự đoàn kết, thống nhất của dân tộc Việt Nam như là Cách mạng Tháng Tám. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945 không những giật tung xiềng xích của đế quốc phát xít, mà còn làm lật nhào chế độ quân chủ trên đất nước ta hàng chục thế kỷ, làm cho nước Việt Nam thành một nước cộng hòa dân chủ, đưa dân tộc Việt Nam lên hàng các dân tộc tiên phong. Ngoài ra, Cách mạng Tháng Tám còn chọc thủng được hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc thực dân ở một mắt xích yếu nhất của nó, mở đầu cho một quá trình tan rã không thể cứu vãn được của chủ nghĩa thực dân trên toàn thế giới.

Cuộc gặp gỡ giữa dân tộc Việt Nam và thời đại bắt đầu vào năm 1920, khi nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc tìm thấy chủ nghĩa Mác - Lênin, đã mang lại những kết quả to lớn, tạo thành di sản và truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam. Theo Hồ Chí Minh, chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở tư tưởng của Đảng, trang bị thế giới quan, phương pháp luận cho những chiến sĩ cách mạng. Nắm vững chủ nghĩa Mác -Lênin giúp Đảng giữ vững về nguyên tắc tổ chức, hiểu rõ những vấn đề chiến lược cách mạng. Chủ nghĩa Mác - Lênin được vận dụng một cách sáng tạo vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể của cách mạng Việt Nam. Đó là con đường giải phóng dân tộc, giành độc lập cho Tổ quốc Việt Nam phải dựa vào sức mạnh của toàn dân tộc, coi “công nông là gốc của cách mạng”⁽¹⁾ dưới sự lãnh đạo của đội tiền phong của giai cấp công nhân; khi chủ nghĩa đế quốc trở thành kẻ bóc lột, có hệ thống toàn thế giới thì công cuộc giải phóng của mỗi dân tộc phải đoàn kết chặt chẽ với các dân tộc bị áp bức, các dân tộc thuộc địa, đoàn kết với phong trào công nhân và nhân dân lao động ở các nước đế quốc.

Đảng ta, với chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đã đưa cuộc cách mạng giải phóng dân tộc phát triển lên một nấc thang mới - gắn liền với giải phóng đông đảo nhân dân lao động, đáp ứng lợi ích cơ bản và cấp bách của nhân dân lao động là độc lập, tự do, cơm áo và hòa bình. Vì vậy, đã tạo nên xung lực mới, sức mạnh mới cho dân tộc ta từ những năm 30, nhất là từ khi Chiến tranh thế giới thứ II bắt đầu.

Xuất phát từ việc nghiên cứu quy luật mâu thuẫn, quy luật phát triển không đồng đều của chủ nghĩa tư bản trong giai đoạn chủ nghĩa đế quốc, về khả năng cách mạng thắng lợi ở những nước - khâu yếu nhất trong sợi dây xích của chủ nghĩa đế quốc, Đảng ta đã đặt phong trào cách mạng Việt Nam vào điều kiện của chiến tranh và cách mạng, vào so sánh lực lượng giữa ta và bọn thống trị Đông Dương, giữa phe dân chủ và bọn phát xít thế giới.

Đảng ta nhận định chiến tranh thế giới sẽ gây ra thảm họa đối với loài người, trong đó có nhân dân Việt Nam, nhưng cũng làm cho nhân dân lao động nhanh chóng giác ngộ đi vào con đường cách mạng để tự cứu mình; chiến tranh thế giới sẽ làm suy yếu bọn đế quốc, tạo điều kiện cho cách mạng thắng lợi: “Nếu cuộc đế quốc chiến tranh lần trước đã đẻ ra Liên Xô, một nước xã hội chủ nghĩa thì cuộc đế quốc chiến tranh lần này sẽ đẻ ra nhiều nước xã hội chủ nghĩa, sẽ do đó mà cách mạng nhiều nước thành công”⁽²⁾.

Đảng ta chủ trương tiến hành cuộc vận động giải phóng dân tộc ngay trong điều kiện Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ và diễn ra ác liệt. Một mặt, Đảng tranh thủ lực lượng tiến bộ khi Liên Xô cùng một số nước tư bản chủ nghĩa thành lập phe Đồng minh, thì chủ trương cách mạng Đông Dương đứng về phía Đồng minh chống phát xít. Mặt khác, Đảng ta biết lợi dụng mọi mâu thuẫn giữa các nước tham chiến, giữa các nước đế quốc với đế quốc để tìm ra những khâu yếu nhất.

Trong Chiến tranh thế giới thứ II, đế quốc Pháp là một khâu yếu trong sợi dây xích của chủ nghĩa đế quốc thế giới. Trong hệ thống thuộc địa của Pháp thì Đông Dương là khâu yếu nhất. Tại chính quốc, Pháp đã bị phát xít Đức xâm lược và phải lập Chính phủ bù nhìn tay sai cho Đức. Ở Đông Dương, Pháp từng bước đầu hàng phát xít Nhật, cuối cùng bị Nhật truất quyền thống trị.

Mâu thuẫn giữa nhân dân Việt Nam và bọn thống trị rất sâu sắc, ngày càng gay gắt, biểu hiện ở chỗ bọn phát xít ra sức khủng bố phong trào cách mạng đang ngày càng lan rộng và lên rất cao. Phân tích tình hình đó, Đảng ta chú trọng lãnh đạo xây dựng lực lượng, chủ động giành lại độc lập cho dân tộc, chính quyền về tay nhân dân. Trong Chỉ thị Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta, ngày 12-3-1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng chỉ rõ: Dù sao ta không thể đem việc quân Đồng minh đổ bộ vào Đông Dương làm điều kiện tất yếu cho cuộc tổng khởi nghĩa của ta; vì như thế là ỷ lại vào người và tự bó tay trong khi tình thế biến chuyển thuận tiện. Nếu cách mạng Nhật bùng nổ và chính quyền cách mạng của nhân dân Nhật thành lập hay nếu giặc Nhật mất nước như Pháp năm 1940 và quân đội viễn chinh Nhật mất tinh thần thì khi ấy dù quân Đồng minh chưa đổ bộ, cuộc Tổng khởi nghĩa của ta vẫn có thể bùng nổ và thắng lợi.

Cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám 1945 của Việt Nam thành công đã chứng minh những nhận định và hành động của Đảng ta vô cùng sáng suốt và có tính chủ động sáng tạo rất cao, đồng thời cũng thể hiện tính chất triệt để của cách mạng.

Tiến hành đấu tranh cách mạng trong điều kiện một nước thuộc địa, nửa phong kiến với chế độ cai trị vô cùng hà khắc và bộ máy đàn áp khủng bố rất lớn, Đảng ta đã khẳng định chỉ có con đường duy nhất để giải phóng dân tộc là con đường cách mạng bạo lực.

Đảng ta đã vận dụng tư tưởng cách mạng bạo lực của chủ nghĩa Mác - Lênin, Cách mạng Tháng Mười Nga và cách mạng thế giới một cách sáng tạo vào hoàn cảnh nước ta, để tiến hành Cách mạng Tháng Tám bằng bạo lực cách mạng của quần chúng.

Nhận thức đúng chủ nghĩa Mác - Lênin, cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, Đảng Cộng sản Việt Nam chú trọng xây dựng cả hai lực lượng, lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang, kết hợp cả các hình thức đấu tranh chính trị và quân sự để khởi nghĩa giành chính quyền. Trong quá trình xây dựng lực lượng, lúc đầu trọng tâm  công tác của Đảng ta là ra sức tuyên truyền, tổ chức quần chúng vào các đoàn thể cứu quốc, rồi lựa chọn những người hăng hái nhất trong các tổ chức cứu quốc để xây dựng các tổ chức nửa vũ trang và vũ trang. Tổ chức chính trị của quần chúng nhân dân ngày càng lớn mạnh thì các tổ chức nửa vũ trang, vũ trang cũng dần dần phát triển như các đội tự vệ cứu quốc, tự vệ chiến đấu, tổ bí mật quân sự hóa, đội tuyên truyền vũ trang, đội trừ gian và đội du kích,… Những đơn vị du kích tập trung đến mức nào đó thì các đơn vị tiền thân của quân đội ra đời, như Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, Việt Nam Cứu Quốc quân và sau đó là Việt Nam Giải phóng quân. Lực lượng vũ trang thành lập trên cơ sở lực lượng chính trị đã được xây dựng vững chắc, do Đảng lãnh đạo. Hoạt động của lực lượng vũ trang có tác dụng làm chỗ dựa cho phong trào chính trị và thúc đẩy phong trào ngày càng cao.

Về hình thức hoạt động, Đảng ta cho rằng hình thức cơ bản của cách mạng bạo lực là kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang; việc kết hợp các hình thức đấu tranh đó phải linh hoạt, thích hợp với từng lúc, từng nơi, từng thời kỳ để đánh đổ kẻ thù. Trong cao trào tiền khởi nghĩa, Đảng ta đã kết hợp chặt chẽ chiến tranh du kích với nổi dậy của quần chúng tiến hành khởi nghĩa từng phần, thành lập chính quyền cách mạng địa phương; kết hợp chặt chẽ đấu tranh chính trị với đấu tranh quân sự, phá kho thóc cứu đói, giải quyết yêu cầu cấp bách của quần chúng, đẩy địch vào thế lúng túng bị động và hoang mang tan rã...

Cách mạng Tháng Tám cũng đã kết hợp cả phong trào nông dân ở nông thôn với phong trào thành thị; Đảng ta dựa vào nông thôn, rừng núi để xây dựng căn cứ địa cách mạng nhưng vẫn rất coi trọng việc củng cố và phát triển phong trào cách mạng ở thành thị, khi có tình thế cách mạng, nông thôn là nơi bộ máy cai trị của địch lung lay và khủng hoảng sớm nhất, với lực lượng cách mạng đã được chuẩn bị, ta đã tiến hành khởi nghĩa từng phần, phá vỡ từng mảng hệ thống cai trị của địch, thành lập chính quyền cách mạng, xây dựng căn cứ địa cách mạng trở thành những bàn đạp cho cuộc Tổng khởi nghĩa và khi thời cơ tổng khởi nghĩa tới, thành thị đã chủ động và kịp thời với nông thôn nổi dậy giành chính quyền cả nước.

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945 đã để lại những bài học lịch sử vô giá, góp phần xây dựng và phát triển lý luận về cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở một nước thuộc địa, nửa phong kiến; đồng thời để lại nhiều kinh nghiệm quý báu cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.

Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công chứng tỏ rằng trong thời đại ngày nay, một cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở một nước thuộc địa do toàn dân nổi dậy, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, có đường lối cách mạng đúng đắn, phù hợp với xu thế phát triển của thời đại thì hoàn toàn có khả năng thắng lợi. Thắng lợi đó là kết quả tổng hợp của những nhân tố bên trong là lực lượng toàn dân đoàn kết do Đảng lãnh đạo và nhân tố bên ngoài là thắng lợi của phong trào cách mạng thế giới; là kết quả của sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng kết hợp với trí sáng tạo, tinh thần dũng cảm và sức mạnh đoàn kết đấu tranh của nhân dân; là kết quả của ba cao trào cách mạng lớn do Đảng của giai cấp công nhân lãnh đạo. Quan trọng hơn cả là Đảng Cộng sản Việt Nam đã vận dụng một cách sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng của Hồ Chí Minh vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể của cách mạng Việt Nam.

_________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 8-2015

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.2, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.288.

(2) ĐCSVN: Văn kiện Đảng Toàn tập, t.7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.100.

Thượng tướng, TS Phương Minh Hòa

Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng,

Phó Chủ nhiệm Tổng cục chính trị QĐND Việt Nam