1. Kinh nghiệm của một số nước trong khu vực về phát triển du lịch

Các nước ASEAN và Đông Á có một bề dày phát triển du lịch, qua nghiên cứu, chúng tôi rút ra một số kinh nghiệm như sau:

Thứ nhất, chú trọng chính sách phát triển du lịch

Về vấn đề này, Thái Lan là một thí dụ điển hình. Thái Lan là nước rất coi trọng chính sách phát triển du lịch. Ngay từ sớm, Chính phủ Thái Lan đã nhận thức rõ, để đưa du lịch phát triển trở thành ngành kinh tế mũi nhọn thì phải đặt du lịch trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia. Để phát triển du lịch phải thông qua hệ thống cơ chế, chính sách đồng bộ, nhằm huy động sức mạnh tổng hợp cho sự phát triển. Thái Lan xây dựng hệ thống cơ chế, chính sách phù hợp với đặc trưng của ngành du lịch mang tính tổng hợp, liên ngành, liên vùng và mang tính toàn cầu hóa cao. Bên cạnh đó, cơ chế, chính sách phát triển du lịch của Thái Lan luôn thích ứng với điều kiện lịch sử, tận dụng được thời cơ, thế mạnh của đất nước. Đặc biệt, để thu hút khách quốc tế, Thái Lan đã thực hiện chính sách “Bầu trời mở” để đơn giản hóa thủ tục Visa cho khách quốc tế vào du lịch. Hiện nay, có khoảng 55 quốc gia và vùng lãnh thổ không cần visa vào Thái Lan với mục đích du lịch trong vòng 30 ngày. Thái Lan cũng rất chú trọng đến chính sách miễn giảm thuế trong việc mua bán các mặt hàng phục vụ du lịch. Du khách đến Thái Lan theo visa du lịch sẽ được hoàn lại 7% thuế giá trị gia tăng, các điểm bán hàng thủ công địa phương, các hãng lữ hành cũng được miễn thuế VAT.

Ở Trung Quốc, Chính phủ đóng vai trò trụ cột trong dẫn dắt phát triển du lịch. Trung Quốc xây dựng mô hình phát triển du lịch từ thấp đến cao, từ thuần túy mang ý nghĩa phục vụ chính trị sang kinh doanh theo nhu cầu thị trường, từ đơn giản sang tinh tế và ngày càng chuyên nghiệp. Những bước tiến rõ rệt qua từng giai đoạn là kết quả của việc cải thiện môi trường chính sách, tháo bỏ rào cản, giải phóng sức sản xuất và trả lại tự do kinh doanh cho xã hội. Chính phủ Trung Quốc luôn tạo điều kiện tài chính cho đầu tư cơ sở vật chất - hạ tầng, cũng như cơ sở vật chất - kỹ thuật phục vụ du lịch nhằm hiện đại hóa ngành du lịch, đảm bảo được những điều kiện vật chất nhất định nhằm phục vụ tốt nhất cho du khách.

Chính phủ Nhật Bản rất coi trọng chiến lược, kế hoạch và các chính sách thúc đẩy phát triển du lịch. Các nhà hoạch định chính sách của Nhật Bản đều nhận thức rằng, muốn phát triển du lịch trở thành một trong những ngành kinh tế hàng đầu thì phải đặt nó trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia. Chính phủ Nhật Bản rất chú trọng đầu tư vốn để xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật, đầu tư khoa học - công nghệ cho phát triển du lịch. Chính phủ giúp ngành du lịch tháo gỡ nhiều vướng mắc trong phát triển du lịch như: quảng bá kém, chi phí đắt đỏ, bất đồng ngôn ngữ, hạ tầng công cộng kém. Chính phủ Nhật Bản luôn có những chính sách ưu đãi cho phát triển du lịch, đặc biệt cho khách quốc tế đến nước này.

Thứ hai, chú trọng phát triển nguồn nhân lực du lịch

Một số nước trong khu vực có ngành du lịch phát triển đều chú trọng phát triển nhân lực cho lĩnh vực này. Chính nguồn nhân lực du lịch chuyên nghiệp, chất lượng cao là một trong những yếu tố giúp nâng tầm vị thế và năng lực cạnh tranh của họ như những điểm đến của du lịch quốc tế.

Thái Lan là quốc gia rất quan tâm đến việc đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên du lịch một cách bài bản và toàn diện như đào tạo về trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, ngoại ngữ. Đối với các hướng dẫn viên du lịch, yêu cầu đầu tiên là họ phải biết 3 ngoại ngữ, phục vụ tốt du khách quốc tế đến từ các nước khác nhau về visa, vé máy bay, thuê xe, đăng ký khách sạn.

Ở Singapore, để trở thành hướng dẫn viên chuyên nghiệp, được cấp thẻ, đòi hỏi người học phải trải qua quá trình học tập và thi cử rất khó khăn. Các trường đào tạo chuyên ngành du lịch tại đây thực hiện đào tạo cho học viên, sinh viên theo học các khóa nghiệp vụ từ thấp đến cao, chú trọng đào tạo các kỹ năng, đặc biệt đối với đội ngũ hướng dẫn viên du lịch. Do vậy, ở các quốc gia này có đội ngũ hướng dẫn viên rất chuyên nghiệp, có kỹ năng thu hút du khách đến tham quan và mua sắm, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế ở nhiều lĩnh vực khác.

Trung Quốc chú trọng đào tạo nguồn nhân lực chuyên nghiệp, đã thiết lập được mạng lưới các cơ sở đào tạo du lịch rộng khắp cả nước, chương trình đào tạo đa dạng, phương pháp giảng dạy hiện đại kết hợp với nền tảng cơ sở hạ tầng chất lượng, phù hợp với thực tế. Nguồn nhân lực được đào tạo bài bản đã đóng vai trò chủ chốt trong thiết kế, thực hiện các chương trình xúc tiến du lịch hiệu quả.

Thứ ba, chú trọng phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch

Để góp phần phát triển du lịch, Thái Lan chú trọng phát triển đường giao thông hiện đại. Ngay từ rất sớm, Thái Lan đã tìm cách khai thác lợi thế của mình như là cửa ngõ vào khu vực sông Mê Kông để phát triển giao thông, như sân bay, bến cảng, đường thủy... Chính hệ thống giao thông đồng bộ đã làm thời gian di chuyển giữa các điểm du lịch được rút ngắn, từ đó du khách có nhiều thời gian hơn để tham quan, mua sắm. Đặc biệt Thái Lan phát triển mạnh giao thông đường hàng không, ngoài hệ thống hàng không ở thủ đô Bangkok, Thái Lan còn có 2 hệ thống trung tâm hàng không lớn ở Chiang Mai và Phuket với mức chi phí rất thấp, nên thu hút lượng lớn du khách.

Malaysia cũng rất chú trọng đến việc hoàn thiện cơ sở hạ tầng du lịch. Chính phủ đã hoàn thiện hệ thống giao thông, thông tin liên lạc, các trung tâm du lịch, siêu thị mua sắm… nhằm phục vụ tốt nhất cho khách du lịch. Sự kết nối giữa các điểm du lịch ở Malaysia bằng phương tiện giao thông đi lại rất thuận lợi. Ở Kuala Lumpur có thể đi đến các địa điểm khác bằng phương tiện giao thông đường bộ dễ dàng.

Trung Quốc là đất nước rộng lớn, nhưng nhờ chú trọng phát triển hệ thống giao thông mà việc đi lại rất dễ dàng. Ở Trung Quốc, khách du lịch có thể di chuyển dễ dàng bằng các phương tiện giao thông đường bộ, đường sắt, đường hàng không, tầu điện ngầm.

Thứ tư, đẩy mạnh quảng bá du lịch

Một trong những yếu tố làm cho ngành du lịch Singapore phát triển mạnh là  họ chú trọng công tác quảng bá du lịch, hình ảnh đất nước. Tổng cục Du lịch thông qua các trung tâm xúc tiến du lịch hỗ trợ đắc lực cho các công ty quảng bá du lịch, xuất khẩu các sản phẩm du lịch đặc trưng. Trong quảng bá du lịch, Singapore luôn có sự kết nối, đầu tư các hoạt động quảng bá gắn liền với các ngành khác như: dịch vụ vận chuyển hàng không, dịch vụ biểu diễn nghệ thuật, dịch vụ bán lẻ… tạo nên chuỗi liên kết trong cung ứng dịch vụ du lịch. Ngành du lịch Singapore còn chú trọng xây dựng các công trình kiến trúc phục vụ du lịch đồ sộ, hiện đại, sang trọng nhằm tạo nên sự chú ý và thu hút khách du lịch.

Tổng cục Du lịch Thái Lan đặc biệt coi trọng hoạt động xúc tiến, quảng bá thông qua hàng loạt chiến dịch với nguồn kinh phí trung bình hàng năm từ 80 triệu đến 150 triệu USD. Hiện nay, với 36 văn phòng đại diện trong nước và 21 văn phòng đại diện ở nước ngoài, Tổng cục Du lịch Thái Lan đã tích cực xúc tiến, quảng bá du lịch đất nước ở cả trong và ngoài nước. Một nét nổi bật trong chính sách du lịch ở Thái Lan là Chính phủ trực tiếp làm tiếp thị du lịch. Các quan chức Thái Lan luôn đặt mục tiêu tìm kiếm khách du lịch cho nước nhà. Các phái đoàn cấp cao của chính phủ Thái Lan thường xuyên tiếp xúc với các công ty nước ngoài để thảo luận các cơ hội kinh doanh về du lịch, đưa ra các giá chào tour du lịch hấp dẫn. Đặc biệt, trong hoạt động quảng bá du lịch, Thái Lan chú trọng việc quảng bá ẩm thực ra nước ngoài và xem đây là giải pháp có tầm quan trọng trong phát triển du lịch quốc tế. Thái Lan đã thực hiện hàng loạt chiến dịch quảng bá thương hiệu quốc gia như: Bangkok Fashion City, Health Hub of Asia... Nhờ coi trọng đầu tư cho chiến lược xúc tiến, quảng bá du lịch mà Thái Lan đã rất thành công trong việc thu hút khách quốc tế, đem lại hiệu quả kinh tế - xã hội ngày càng cao.

Thứ năm, chú trọng đa dạng hóa các sản phẩm du lịch

Singapore chú trọng phát triển sản phẩm “du lịch xanh” và xây dựng thương hiệu với những yếu tố hấp dẫn khác biệt. Đặc trưng nhất của sản phẩm du lịch là chương trình du lịch, trong đó có sản phẩm casino phù hợp với nhu cầu, thị hiếu của nhiều du khách. Họ phân mảng thị trường khách du lịch quốc tế và đưa ra những chương trình phù hợp cho từng thị trường. Các chương trình cho du khách châu Âu khác chương trình cho du khách châu Á và châu Úc, châu Mỹ… Ngay cả trong cùng một thị trường thì cũng có các chương trình phục vụ riêng cho từng nước khác nhau, tùy theo nhu cầu và khả năng chi trả của từng du khách. Đặc biệt, ngành du lịch Singapore cho ra đời sản phẩm du lịch rất độc đáo là thu hút du lịch thông qua cung cấp công nghệ du lịch BTMICE (Business Traveller, Meetings, Incentives, Conventions and Exhibitions - du lịch thương mại, gặp gỡ, khen thưởng, hội nghị và triển lãm). Từ cơ sở hạ tầng đến các dịch vụ luôn có sự thay đổi để có thêm sự lựa chọn mới cho khách du lịch.

Thái Lan cũng rất chú trọng phát triển đa dạng các sản phẩm du lịch. Hiện nay Thái Lan phát triển đa dạng các loại hình du lịch như: du lịch văn hóa, du lịch sinh thái, du lịch chữa bệnh, du lịch nông nghiệp, du lịch mua sắm. Du lịch văn hóa là một trong những loại hình du lịch hấp dẫn thu hút du khách đến Thái Lan nhất. Khi đến tham quan các đền, chùa, bảo tàng, các di tích lịch sử... du khách  không chỉ được tận mắt chứng kiến nét độc đáo của kiến trúc, văn hóa mà còn được thưởng thức và trải nghiệm. Với du lịch sinh thái, Thái Lan có 79 vườn quốc gia cùng với nhiều khu bảo tồn thiên nhiên, công viên rộng rãi. Thái Lan đã kết hợp du lịch sinh thái và du lịch mạo hiểm tạo nên sản phẩm độc đáo phục vụ du khách. Với du lịch chữa bệnh, ở Đông Nam Á, Thái Lan và Singapore chiếm tới 90% thị trường du lịch chữa bệnh. Các dịch vụ chữa bệnh chủ yếu là phẫu thuật tim phức tạp, phẫu thuật thẩm mỹ, chăm sóc răng miệng, đông y, yoga. Ở Thái Lan có Bangkok – thiên đường mua sắm, là nơi nổi tiếng với nhiều hàng hóa đẹp, rẻ, phục vụ tốt cho phát triển du lịch mua sắm. Mua sắm ở Bangkok không giới hạn địa điểm mà hiện diện ở khắp mọi nơi trong thành phố, từ các trung tâm mua sắm hiện đại, đến các cửa hàng bách hóa thanh lịch, các chợ truyền thống…. Du lịch nông nghiệp ở nước này gồm các hoạt động liên quan đến nông nghiệp mà khách du lịch có thể tham gia như: trồng lúa, trồng hoa, rau quả và chăn nuôi. Du khách trải nghiệm loại hình dịch vụ này thường sống với những người nông dân quan sát và tham gia vào các công việc hàng ngày của họ.

Trung Quốc cũng tạo sự khác biệt về sản phẩm du lịch trên nền tảng khai thác các giá trị văn hóa - lịch sử. Du khách có thể đi đến nhiều nơi trên đất nước Trung Quốc để tìm hiểu các giá trị văn hóa lịch sử được xem là cái nôi của văn minh châu Á, như: Thủ đô Bắc Kinh, Vạn lý Trường Thành, Tây An, Côn Minh, Hồ Động Đình, Núi Nhạc Lộc…

2. Từ những kinh nghiệm của các nước trong khu vực về phát triển du lịch, có thể rút ra một số gợi mở cho phát triển du lịch ở Việt Nam hiện nay:

Thứ nhất, định hướng chính sách phát triển du lịch

Trong chính sách phát triển du lịch quốc gia, Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020 tầm nhìn 2030. Để thực hiện tốt chiến lược này cần hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch, đề án để phát triển du lịch cho từng giai đoạn, khu vực, vùng, lĩnh vực cụ thể; ở những nơi có tiềm năng phát triển du lịch thì cần đặc biệt chú trọng. Trong xây dựng chính sách cần chú ý hoạch định chính sách tổng thể, từ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, chính sách đào tạo nguồn nhân lực, chính sách phát triển sản phẩm du lịch, chính sách thu hút khách du lịch… tất cả đó phải tạo nên những đặc trưng riêng biệt của Việt Nam.

Một trong những điểm yếu hiện nay trong phát triển du lịch của Việt Nam là chưa tạo nên được sự liên kết bền chặt giữa các ngành, các lĩnh vực, giữa Nhà nước với doanh nghiệp, chưa thu hút được sức mạnh cộng đồng tham gia vào phát triển du lịch. Do vậy, trong thời gian tới, Việt Nam cần chú trọng xây dựng chính sách phát triển du lịch để tạo nên sự liên kết bền chặt giữa các chủ thể này.

Thứ hai, đầu tư mạnh mẽ phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch

Một trong những yếu tố mang đến thành công trong phát triển du lịch ở Thái Lan, Malaysia, Singapore là họ chú trọng phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ cho du lịch. Việt Nam được đánh giá là nước có tiềm năng phát triển du lịch đa dạng, nhưng hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ cho phát triển du lịch còn nhiều yếu kém, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển du lịch, nhu cầu của khách du lịch. Trong 5 yếu tố tạo nên sự thành công của ngành du lịch (phương tiện giao thông, cơ sở tiện nghi; điểm thắng cảnh; các dịch vụ hỗ trợ và điều hành của chính phủ), việc phát triển cơ sở hạ tầng đáp ứng được 3 trong 5 yêu cầu trên. Do vậy, Việt Nam cần chú trọng phát triển mạnh cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp; Chính phủ cần ưu tiên đầu tư vốn cho du lịch để phát triển hệ thống giao thông, hệ thống vui chơi, giải trí, hệ thống nhà hàng, khách sạn hiện đại để thu hút và đáp ứng yêu cầu của du khách quốc tế.

Thứ ba, chú trọng phát triển nguồn nhân lực cho du lịch

Ở Việt Nam hiện nay, nguồn nhân lực phục vụ cho du lịch vừa thiếu, vừa yếu trên tất cả các lĩnh vực, từ quản lý du lịch đến nhân viên, hướng dẫn viên du lịch. Đây là rào cản lớn kìm hãm sự phát triển của du lịch Việt Nam. Do vậy, Việt Nam cần chú trọng phát triển nguồn nhân lực du lịch với cơ cấu, số lượng hợp lý, đồng thời từng bước nâng cao chất lượng nguồn nhân lực về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng.

Thứ tư, tăng cường công tác quảng bá du lịch

Hình ảnh du lịch của Việt Nam chưa được nhiều du khách trên thế giới biết đến. Vì vậy, Việt Nam cần tăng cường công tác quảng bá hình ảnh du lịch ra bên ngoài. Tổng cục Du lịch cần tăng cường hơn nữa công tác xúc tiến, quảng bá, cung cấp thông tin du lịch Việt Nam tới du khách quốc tế. Nhà nước và các doanh nghiệp cần kết hợp chặt chẽ trong việc quảng bá hình ảnh du lịch thông qua nhiều hoạt động, hình thức khác nhau. Trong quá trình quảng bá, cần tìm hiểu nhu cầu thị trường, thị hiếu, nhu cầu về sản phẩm du lịch của khách du lịch từng nước để từ đó có cách quảng bá phù hợp với từng đối tượng.

Thứ năm, đa dạng hóa các sản phẩm gắn liền với lợi thế, tiềm năng của Việt Nam

Việt Nam có nhiều điều kiện về tài nguyên thiên nhiên, thuận lợi cho phát triển du lịch với các sản phẩm du lịch khác nhau. Tuy nhiên, chúng ta chưa khai thác hết những thế mạnh và tiềm năng đó. Do vậy, Việt Nam cần chú trọng đa dạng hóa các sản phẩm du lịch, cả sản phẩm du lịch hữu hình và sản phẩm du lịch dịch vụ, mạnh dạn đầu tư, thu hút đầu tư từ bên ngoài vào xây dựng các khu du lịch, vui chơi giải trí; cần có những sản phẩm du lịch đặc trưng, độc đáo, mang dấu ấn riêng, tạo ấn tượng sâu sắc cho khách du lịch với những giá trị vật chất và tình thần trên nền tảng lợi thế và bản sắc vốn có của mình.

TS Lê Văn Phục

                                                              Học viện Chính trị khu vực III