Bác Hồ với thế hệ trẻ

Sinh thời, Hồ Chí Minh luôn đánh giá cao vị trí, vai trò của thanh niên đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và tương lai của dân tộc. Trong Thư gửi các bạn thanh niên, Người viết: “Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà... nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên”⁽¹⁾. Theo Hồ Chí Minh, thanh niên phải được giáo dục, đào tạo một cách chu đáo, toàn diện, phải được chuẩn bị đầy đủ hành trang cần thiết để hoàn thành tốt vai trò người chủ tương lai đất nước. Người chỉ rõ: "Trong việc giáo dục và học tập, phải chú trọng đủ các mặt: đạo đức cách mạng, giác ngộ xã hội chủ nghĩa, văn hóa, kỹ thuật, lao động và sản xuất"⁽²⁾. Đây là tư tưởng chiến lược về giáo dục, bồi dưỡng toàn diện thế hệ trẻ Việt Nam. Tư tưởng của Người là cơ sở để Đảng ta quán triệt, vận dụng vào giáo dục, bồi dưỡng thế hệ trẻ Việt Nam trong mỗi giai đoạn cách mạng.

Thực hiện lời dạy của Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định vai trò của thanh niên và tầm quan trọng của việc giáo dục, bồi dưỡng và rèn luyện thanh niên trong các thời kỳ cách mạng. Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII về công tác thanh niên trong thời kỳ mới của Đảng khẳng định: “Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước bước vào thế kỷ 21có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường xã hội chủ nghĩa hay không phần lớn tùy thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên”⁽³⁾. Nghị quyết Đại hội X của Đảng cũng chỉ rõ: “Đối với thế hệ trẻ, thường xuyên giáo dục chính trị, truyền thống, lý tưởng, đạo đức và lối sống; tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ”⁽⁴⁾, nhằm “xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc; kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có đạo đức cách mạng, ý thức chấp hành pháp luật, sống có văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực, bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng và tác phong công nghiệp trong lao động tập thể, trở thành người công dân tốt của đất nước”⁽⁵⁾. 

Trong thực tiễn, Đảng và Nhà nước ta thường xuyên quan tâm đến việc giáo dục, bồi dưỡng và rèn luyện thanh niên, quan tâm đến những nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của tuổi trẻ, từ đó đề ra những chủ trương, chính sách, kế hoạch cụ thể cho đoàn viên, thanh niên được rèn luyện, lao động, học tập, được phát huy năng lực, khả năng sáng tạo và sức trẻ của mình vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.Trong những năm qua, cùng với những thành tựu quan trọng và to lớn của đất nước, công tác giáo dục, bồi dưỡng thanh niên đã góp phần tạo dựng nên một lớp thanh niên mới, trong đó có bộ phận thanh niên tiên tiến đi đầu trên nhiều lĩnh vực, có thái độ, nhận thức tốt và ý thức chính trị cao, có ý chí vượt qua khó khăn, vươn lên lập thân, lập nghiệp, góp phần không nhỏ vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Hiện nay, trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, công tác bồi dưỡng, giáo dục thanh niên hiện nay cần tập trung làm tốt một số nội dung cơ bản sau:

 Một là, đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức và thường xuyên quan tâm giáo dục lý tưởng cách mạng cho thanh niên trước yêu cầu mới của sự nghiệp cách mạng. Thanh niên là lớp người trẻ tuổi, nhạy cảm, năng động, sáng tạo, có tri thức, có hoài bão và ước mơ, có ý chí và nghị lực, nhưng còn thiếu kinh nghiệm và chưa từng trải nên cần được quan tâm giáo dục, bồi dưỡng toàn diện, đặc biệt là lý tưởng cách mạng. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên quan tâm giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh niên, nâng cao bản lĩnh chính trị cho họ, hướng tới mục tiêu xây dựng những lớp người kế tục trung thành tuyệt đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng. Vì vậy, trong sự nghiệp giải phóng dân tộc trước đây, cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, lớp lớp các thế hệ thanh niên Việt Nam luôn sẵn sàng xả thân vì sự nghiệp cách mạng của Đảng và của dân tộc. Họ luôn tỏ rõ tinh thần quả cảm, lòng nhiệt tình cách mạng, chí tiến thủ và bản lĩnh ngoan cường, lao động sáng tạo với với ý thức và tinh thần trách nhiệm cao.  

Tuy nhiên, trước sự biến đổi kinh tế - xã hội ở nước ta trong quá trình đổi mới; sự gia tăng phân hoá giàu nghèo, sự tha hoá, biến chất của một bộ phận cán bộ, đảng viên; những thông tin xấu, độc hại lan truyền trên internet... đã làm cho “một bộ phận thanh niên sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm tin, ít quan tâm đến tình hình đất nước, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, xa rời truyền thống văn hóa dân tộc”(⁶⁾. Theo kết quả điều tra, đại đa số thanh niên tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, tuy nhiên vẫn còn 19,9% thanh niên được hỏi tin tưởng nhưng còn băn khoăn và 2,2% băn khoăn, lo lắng. Một bộ phận không nhỏ thanh niên có những biểu hiện thiếu tự tin vào vai trò cá nhân hay thái độ bàng quang đối với những vấn đề của đất nước.    

Trước tình hình đó,cần tăng cường đổi mới công tác giáo dục lý tưởng cho thanh niên, từ quan điểm, nhận thức đến nội dung, hình thức, phương pháp sao cho thiết thực, hiệu quả, phù hợp các đối tượng thanh niên. Theo đó, công tác giáo dục, bồi dưỡng thanh niên hiện nay phải làm cho họ nhận thức đúng đắn, sâu sắc giá trị độc lập, tự do của dân tộc và con đường quá độ lên CNXH bỏ qua chế độ TBCN mà Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhân dân ta đã chọn; giữ vững niềm tin và kiên định với mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với CNXH; khắc phục tư tưởng hoài nghi, hoang mang, dao động, phai nhạt, xa rời mục tiêu, lý tưởng cách mạng, giảm sút ý chí và niềm tin của một bộ phận thanh niên hiện nay.

Đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục lý tưởng cho thanh niên hiện nay phải trên cơ sở bảo đảm đồng bộ, thống nhất của các ngành, các cấp trong hoạt động giáo dục, trong đó cần nghiên cứu đổi mới công tác giáo dục chính trị trong các nhà trường, của Ðoàn thanh niên bảo đảm phù hợp với tâm sinh lý tuổi trẻ. Đồng thời phát huy dân chủ, trí tuệ, sáng tạo của thanh niên thông qua các hình thức tọa đàm, trao đổi, các sinh hoạt gắn với cộng đồng, giáo dục thông qua các gương điển hình tiên tiến, gương người tốt, việc tốt trong cuộc sống thường ngày.

Hình thức giáo dục lý tưởng cần sinh động, gần gũi, dễ hiểu và phù hợp các đối tượng thanh niên, trong đó cần tập trung quan tâm đến đối tượng là thanh niên lao động tự do, thanh niên trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, thanh niên chậm tiến, thanh niên mắc các tệ nạn xã hội, thanh niên nông thôn và vùng sâu, vùng xa... Đồng thời, phải gắn công tác giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng cho thanh niên với việc tổ chức các phong trào hành động cách mạng do Ðoàn thanh niên và các tổ chức thanh niên khởi xướng, nhằm phát huy vai trò xung kích, tính sáng tạo, ý thức, trách nhiệm công dân của tuổi trẻ đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.  

Hai là, tăng cường giáo dục đạo đức cho thanh niên trước sự tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường và những biến đổi hệ giá trị đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay. Theo Hồ Chí Minh, đạo đức là nền tảng, là cái gốc của người cách mạng. Vì vậy, trong giáo dục thanh niên, phải coi trọng việc giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, nhằm giúp họ trở thành những người công dân tốt, người chủ xứng đáng của đất nước và là người cách mạng chân chính. Người chỉ rõ: “... thanh niên phải có đức, có tài. Có tài mà không có đức ví như một anh làm kinh tế tài chính rất giỏi nhưng lại đi đến thụt két thì chẳng những không làm được gì ích lợi cho xã hội, mà còn có hại cho xã hội nữa. Nếu có đức mà không có tài ví như ông Bụt không làm hại gì, nhưng cũng không lợi gì cho loài người”(⁷⁾.

Thấm nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước đã thường xuyên chăm lo giáo dục, bồi dưỡng và rèn luyện thanh niên, tạo mọi điều kiện để thanh niên phát triển toàn diện và phát huy tài năng, trí tuệ, đóng góp xứng đáng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, trong quá trình đổi mới đất nước hiện nay, cùng với những nhân tố tích cực thúc đẩy sự hình thành và phát triển nền đạo đức mới XHCN, cũng nảy sinh nhiều hiện tượng tiêu cực tác động tới đời sống xã hội nói chung và đời sống đạo đức xã hội nói riêng, làm biến đổi nhiều giá trị chuẩn mực đạo đức con người Việt Nam, đã và đang tác động xấu đến một bộ phận không nhỏ thanh niên, học sinh, sinh viên. Theo Báo cáo tình hình thanh niên của Viện Nghiên cứu thanh niên, chỉ sau 2 năm 2008 - 2009, biểu hiện sống thực dụng, sống gấp, sống hưởng thụ, buông thả của một bộ phận thanh niên tăng từ 5 - 10%, đặc biệt là thực dụng, tính toán tăng gần 15%. Có đến 18% thanh niên là sinh viên được hỏi chấp nhận đưa lợi ích cá nhân lên trên hết và không bao giờ quan tâm đến ai nếu không liên quan đến mình. Các hành vi lệch chuẩn của thanh niên trong môi trường học đường có xu hướng gia tăng như tình trạng bạo lực học đường, thiếu tôn trọng thầy cô, coi thường kỷ luật nhà trường⁽⁸⁾. Thực tiễn đó đòi hỏi và đặt ra yêu cầu cần phải quan tâm và tăng cường giáo dục, bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên hiện nay.

Giáo dục, bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên hiện nay không chỉ nói những điều chung chung về đạo đức, mà cần làm cho họ lĩnh hội được những quy tắc, những chuẩn mực đạo đức cách mạng của xã hội để biến những quy tắc, chuẩn mực đó thành niềm tin và thể hiện trong hành vi ứng xử của họ. Theo đó, giáo dục đạo đức cánh mạng cho thanh niên hiện nay phải toàn diện, bao gồm những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cộng sản; đường lối, quan điểm của Đảng về xây dựng nền văn hóa mới, con người mới XHCN, về nhiệm vụ của cách mạng... Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay cần quan tâm giáo dục và phát huy những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc như tinh thần yêu nước, đoàn kết, nhân đạo, thương yêu và quý trọng con người, lòng trung thành vô hạn với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân, đức hy sinh cao cả... Trong đó, cần chú trọng xây dựng và giáo dục những chuẩn mực đạo đức và định hướng giá trị mới cho thanh niên theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Thông qua những nội dung giáo dục đó nhằm khơi dậy và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc, xây dựng người thanh niên Việt Nam trong thời kỳ mới có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH, có ý chí chiến đấu cao, trong sáng, mẫu mực về đạo đức, lối sống, có niềm tin vững chắc vào sự nghiệp cách mạng của Đảng, tin tưởng vào sự nghiệp đổi mới đất nước. Đồng thời, qua đó giúp họ tích cực tự giác tu dưỡng, rèn luyện trau dồi đạo đức cách mạng, kiên quyết đấu tranh, ngăn ngừa những biểu hiện tha hóa, biến chất, suy đồi về đạo đức, không chịu tu dưỡng đạo đức, thích hưởng thụ, chạy theo những giá trị vật chất tầm thường, những sinh hoạt thiếu lành mạnh hoặc phản giá trị đạo đức cách mạng.

Ba là, coi trọng giáo dục nâng cao trình độ văn hoá, kỹ thuật và nghề nghiệp cho thanh niên. Điểm nổi bật trong tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là chăm lo xây dựng các thế hệ người Việt Nam phát triển toàn diện. Do đó, cùng với việc giáo dục lý tưởng, đạo đức cách mạng là chăm lo đào tạo, dạy nghề, nâng cao trình độ văn hóa, khoa học, kỹ thuật cho thanh niên. Theo Hồ Chí Minh, trình độ năng lực của đội ngũ cán bộ và người lao động, đặc biệt là thế hệ trẻ, những người kế tục sự nghiệp cách mạng của Đảng là nguyên nhân cơ bản quyết định sự phát triển đất nước. Vì vậy, Người yêu cầu thanh niên phải “ra sức học tập nâng cao trình độ chính trị, văn hóa, khoa học, kỹ thuật và quân sự để cống hiến ngày càng nhiều cho Tổ quốc, cho nhân dân”⁽⁹⁾. Đồng thời, Người còn chỉ rõ, làm nghề gì cũng phải học, mục đích của việc học không gì khác hơn là để nâng cao năng lực, làm cho kinh tế phát triển, chiến đấu thắng lợi, đời sống của nhân dân ngày càng no ấm, tươi vui. Có như vậy, thế hệ trẻ mới có thể tích lũy được những tri thức cần thiết, tạo tiền đề phát huy năng lực sáng tạo, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN.

Hiện nay, sự nghiệp CNH, HĐH đất nước và hội nhập quốc tế đang đặt ra yêu cầu cao đối với nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực trẻ. Tuy nhiên, thực trạng nguồn nhân lực trẻ hiện nay còn có những hạn chế nhất định, chưa theo kịp sự vận động, phát triển của thực tiễn đất nước và thế giới. Một bộ phận thanh niên, nhất là thanh niên nông thôn, thanh niên dân tộc thiểu số có trình độ học vấn còn thấp; nhiều thanh niên thiếu kiến thức, kỹ năng trong lao động và hội nhập quốc tế. Tính độc lập, chủ động, sáng tạo, năng lực thực hành sau đào tạo của thanh niên còn yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu CNH, HĐH. Theo kết quả điều tra của Viện nghiên cứu thanh niên năm 2008 - 2009, vẫn còn một bộ phận thanh niên có thái độ, động cơ học tập mang tính thụ động, chưa xác định rõ mục đích học tập. Có đến 17% thanh niên được hỏi cho rằng học tập là vì danh dự gia đình, dòng họ. Không ít thanh niên, chủ yếu là thanh niên nông thôn chưa quan tâm lựa chọn nghề nghiệp, học nghề, do đó khó thích ứng với yêu cầu thị trường lao động trong điều kiện hiện nay.  

Trước thực trạng trên, Đảng và Nhà nước cần phải coi trọng và quan tâm hơn nữa chất lượng giáo dục, bồi dưỡng về tri thức khoa học - kỹ thuật, kỹ năng nghề nghiệp, tác phong công nghiệp trong học tập và trong lao động cho thanh niên. Kết hợp cổ vũ, khích lệ, nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão, xung kích, sáng tạo của tuổi trẻ với nâng cao khả năng tiếp thu và làm chủ khoa học công nghệ hiện đại, quản lý tiên tiến và chủ động vươn lên tiếp nhận cái mới trong quá trình hội nhập quốc tế. Khắc phục nhận thức lệch lạc trong chọn nghề, học nghề của thanh niên, tăng cường giáo dục định hướng giá trị nghề nghiệp cho thanh niên trước sự biến động cơ cấu xã hội - nghề nghiệp ở nước ta hiện nay. Đồng thời, tạo điều kiện và môi trường thuận lợi cho thanh niên phấn đấu, rèn luyện và cống hiến.

Bốn là, bồi dưỡng phát triển thể chất cho thanh niên. Theo Hồ Chí Minh, việc giáo dục thanh niên phải chú trọng rèn luyện đủ các mặt như đức, trí, thể, mỹ. Theo đó, thanh niên không chỉ rèn đức, luyện tài mà còn phải tích cực rèn luyện sức khỏe và thể chất. Người căn dặn đoàn viên, thanh niên: “Phải rèn luyện thân thể cho khỏe mạnh. Khỏe mạnh thì mới có đủ sức để tham gia một cách dẻo dai bền bỉ những công việc ích nước lợi dân”⁽¹⁰⁾. Không chỉ nhắc nhở mọi người rèn luyện sức khỏe, Hồ Chí Minh còn là một tấm gương tuyệt vời cho người dân Việt Nam nói chung, thanh niên nói riêng về tính kiên trì rèn luyện thân thể. Tùy hoàn cảnh, điều kiện cụ thể, Hồ Chí Minh luôn tìm ra những hình thức luyện tập thích hợp, có hiệu quả. Nhờ luyện tập thân thể thường xuyên mà Người đã chiến thắng được bệnh tật, có thêm sức sáng tạo và sức làm việc phi thường.

Trong giai đoạn hiện nay, Đảng và Nhà nước cần phải thường xuyên quan tâm lãnh đạo, đầu tư cả bề rộng và chiều sâu các hoạt động thể dục, thể thao, rèn luyện sức khỏe cho mọi người dân. Khuyến khích và động viên mọi người tham gia rèn luyện sức khỏe, nhất là thế hệ trẻ. Nâng cao chất lượng giáo dục thể chất trong các nhà trường; tạo dựng sân chơi thể dục, thể thao lành mạnh, bổ ích cho tuổi trẻ. Xã hội hóa các hoạt động thể dục, thể thao nhằm huy động mọi nguồn lực cho hoạt động này. Xây dựng và thực hiện tốt chương trình quốc gia về nâng cao năng lực thể chất và tầm vóc của thể hệ trẻ hiện nay. Đặc biệt, các cấp bộ Đoàn cần phải tiếp tục tổ chức tốt và có hiệu quả phong trào đồng hành với thanh niên trong nâng cao sức khỏe thể chất và đời sống văn hóa tinh thần.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, bồi dưỡng thanh niên là một nội dung quan trọng trong hệ thống tư tưởng của Người, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn vô cùng sâu sắc. Đó là những kết tinh trí tuệ và kinh nghiệm cuộc đời hoạt động cách mạng của Người. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta đã vận dụng vào thực tiễn giáo dục, bồi dưỡng các thế hệ thanh niên Việt Nam. Hiện nay, trước yêu cầu mới của sự nghiệp cách mạng, cần tiếp tục nghiên cứu và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào giáo dục, bồi dưỡng thanh niên để họ thật sự là đội quân chủ lực trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đưa nước ta tiến lên, sớm sánh vai các cường quốc năm châu như lúc sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn thế hệ trẻ Việt Nam.

___________________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 3-2011

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.5, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.185

(2) Sđd, t.10, tr.190

(3) Văn kiện Đảng về công tác thanh niên, t.3, NXB Thanh niên, Hà Nội, 2008, tr.85-86

(4) ĐCSVN:Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.119-120

(5), (6) ĐCSVN:Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khóa X, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.43, 38.

 (7) Hồ Chí Minh: Sđd, t.9, tr.172.

(8) Xem: Viện Nghiên cứu thanh niên: Điều tra dư luận xã hội về các hành vi lệch chuẩn của học sinh, sinh viên trong môi trường học đường, tháng 12 -2009.

(9) Hồ Chí Minh: Sđd, t.11, tr.505.

(10) Sđd, t.8, tr.264.

Lê Trọng Tiến

Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng