Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; là đội ngũ thống nhất về chính trị tư tưởng, có tổ chức chặt chẽ, khoa học. Tính tổ chức của Đảng thể hiện trước tiên ở chỗ Đảng là một hệ thống từ Trung ương đến cơ sở, hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ. Trong hệ thống đó, các tổ chức cơ sở Đảng (TCCSĐ) - đảng bộ cơ sở, chi bộ cơ sở - dù được thành lập ở loại hình đơn vị cơ sở nào trong xã hội đều có vai trò là “nền móng” của Đảng, là hạt nhân chính trị cơ sở, là sợi dây liên hệ giữa Đảng với quần chúng. TCCSĐ trực tiếp tiến hành các hoạt động xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, bảo đảm đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước được thực hiện có hiệu quả và trở thành hiện thực.

Vì vậy, xây dựng TCCSĐ trong sạch vững mạnh, có năng lực lãnh đạo toàn diện, sức chiến đấu cao là nhiệm vụ rất quan trọng, cấp thiết, góp phần xây dựng Đảng vững mạnh toàn diện, hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ cách mạng.

Điều 21, Điều lệ Đảng ghi: “Ở xã, phường, thị trấn, cơ quan, hợp tác xã, doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp, đơn vị cơ sở trong quân đội, công an và các đơn vị cơ sở khác có từ 3 đảng viên chính thức trở lên, lập tổ chức cơ sở Đảng… Tổ chức cơ sở Đảng có dưới 30 đảng viên, lập chi bộ cơ sở, các tổ chức đảng trực thuộc. Tổ chức cơ sở Đảng có từ 30 đảng viên trở lên, lập đảng bộ cơ sở, có các chi bộ trực thuộc đảng ủy”. Như vậy, theo quy định của Điều lệ Đảng thì TCCSĐ gồm có chi bộ cơ sở và đảng bộ cơ sở.

Để thực hiện vai trò là đội tiên phong chính trị của toàn xã hội, Đảng cần tăng cường mối liên hệ giữa tổ chức Đảng và đảng viên với nhân dân, chú trọng xây dựng và kiện toàn tổ chức, phát huy hiệu lực quản lý của Nhà nước và vai trò của các đoàn thể quần chúng. Với ý nghĩa đó, các chi bộ là tổ chức gắn bó mật thiết với nhân dân, trực tiếp bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng tại đơn vị cơ sở, tập hợp, động viên quần chúng thực hiện các nghị quyết, chủ trương của Đảng biến nó thành hiện thực trong cuộc sống.

Từ những bài học thành công và chưa thành công của TCCSĐ, Đảng ta chỉ rõ: những thành tựu đã đạt được, những tiềm năng đã khai thác, những kinh nghiệm có giá trị đều bắt nguồn từ sự nỗ lực phấn đấu của quần chúng ở cơ sở mà hạt nhân là tổ chức cơ sở Đảng, nhưng mặt khác, sự yếu kém của nhiều tổ chức cơ sở Đảng đã hạn chế những thành tựu của cách mạng⁽¹⁾. Nhận định đó càng làm sâu sắc thêm chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Chi bộ là gốc rễ của Đảng. Chi bộ tốt thì mọi việc tốt”⁽²⁾. TCCSĐ là nền móng của Đảng, hạt nhân chính trị ở cơ sở. Thông qua các TCCSĐ, Đảng thực hiện sự lãnh đạo đối với các lĩnh vực, với toàn thể xã hội. Qua thực tế lãnh đạo cách mạng và rèn luyện của Đảng ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Thực tế cho thấy chỗ nào chi bộ tốt công việc trôi chảy, chỗ nào chi bộ kém, công việc xộc xệch”.

Chi bộ là cấp trực tiếp gắn bó với quần chúng, vì thế phải tổ chức tốt việc quần chúng tham gia xây dựng Đảng từ cơ sở. Các TCCSĐ phải có cơ chế thích hợp để thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân kiểm tra”, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia đóng góp ý kiến vào các chương trình, kế hoạch công tác, các hoạt động của cấp ủy và đảng viên.

1. Thực trạng tổ chức cơ sở Đảng hiện nay

Hầu hết các TCCSĐ giữ vững và phát huy được vai trò hạt nhân chính trị ở cơ sở, lãnh đạo cán bộ, đảng viên, nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và chấp hành nghiêm chỉnh sự chỉ đạo của cấp ủy cấp trên; thực hiện có kết quả nhiệm vụ chính trị, công tác chuyên môn của địa phương, cơ quan, đơn vị. Việc xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở được triển khai và bước đầu đem lại kết quả tích cực. Dân chủ trong Ðảng và trong xã hội được mở rộng. Công tác đào tạo, bồi dưỡng, quy hoạch đội ngũ cán bộ cơ sở được chăm lo. Ðội ngũ cán bộ cơ sở, đảng viên được tăng cường về số lượng và chất lượng; trình độ, kiến thức các mặt được nâng lên. 

 Bên cạnh đó, năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của TCCSĐ và chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên còn một số hạn chế, yếu kém, bất cập so với yêu cầu:

- Mô hình tổ chức nhiều nơi chưa đồng bộ, thống nhất, còn chồng chéo.

-Việc xây dựng tổ chức đảng, kết nạp đảng viên ở một số địa bàn, lĩnh vực trọng yếu còn gặp nhiều khó khăn.

- Nhiều cấp ủy chưa coi trọng vị trí then chốt của công tác xây dựng Ðảng; chưa dành thời gian, công sức để tập trung chỉ đạo xây dựng, củng cố TCCSĐ. Không ít TCCSĐ chưa nhận thức và thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ. Công tác giáo dục chính trị tư tưởng, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên ở cơ sở chưa đúng mức; tính định hướng, tính chiến đấu, tính giáo dục, thuyết phục chưa cao. Năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu, khả năng nhận thức, vận dụng và tổ chức thực hiện các chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, cấp ủy cấp trên còn yếu, chưa đủ sức phát hiện, giải quyết những vấn đề phức tạp ở cơ sở. 

- Nhiều cấp ủy, đảng bộ, chi bộ chưa thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ; chưa thực hiện có nền nếp chế độ sinh hoạt đảng, nội dung sinh hoạt chi bộ chậm đổi mới; chưa coi trọng đổi mới phương thức lãnh đạo và phong cách, lề lối làm việc; bệnh thành tích còn nặng và khá phổ biến. Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí phấn đấu, vi phạm nguyên tắc Ðảng, tự phê bình và phê bình yếu. Tình trạng suy thoái về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên đáng lo ngại; tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực còn xảy ra ở nhiều nơi nhưng chậm được phát hiện, ngăn chặn, đẩy lùi.

 - Công tác quản lý, kiểm tra, giám sát, giáo dục, rèn luyện cán bộ, đảng viên còn buông lỏng. Cấp ủy và chi bộ chưa nắm chắc tình hình tư tưởng và phẩm chất của cán bộ, đảng viên; chưa chủ động dự báo và chuẩn bị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên trước những diễn biến phức tạp và những vấn đề mới; chưa có biện pháp hữu hiệu ngăn ngừa, phát hiện, đấu tranh và xử lý kịp thời những đảng viên vi phạm. Việc đánh giá chất lượng TCCSĐ và đảng viên hằng năm còn hình thức, kết quả chưa phản ánh đúng thực chất. Công tác kết nạp đảng viên còn chú ý nhiều đến số lượng, chưa chú trọng đúng mức chất lượng. Số đảng viên kết nạp ở địa bàn dân cư, là công nhân trong các thành phần kinh tế, đặc biệt là kinh tế ngoài nhà nước còn ít. 

Tình trạng trên do những nguyên nhân cơ bản sau:

- Trong quá trình phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN chúng ta chưa lường hết được mặt trái của cơ chế thị trường nên chưa có các dự báo để giải quyết tốt các vấn đề về công tác giáo dục chính trị, tư tưởng.

- Chưa nhận thức đúng và đầy đủ nhiệm vụ then chốt của công tác xây dựng Đảng.

- Việc ban hành các quy định, hướng dẫn của Trung ương chậm và chưa sát với tình hình thực tế.

- Tổ chức quản lý cơ sở Đảng còn một số điểm bất cập, chưa thống nhất: mô hình tổ chức đảng tại các đơn vị sự nghiệp còn ghép một số cơ quan với nhau, không theo một tiêu chí cụ thể, thống nhất nào; phân công quản lý một số cơ sở Đảng đơn vị sự nghiệp chưa hợp lý, khó khăn trong việc định hướng, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ cấp trên; một số chi bộ không giữ đ­ược vai trò lãnh đạo, thậm chí bị “vô hiệu hóa”; hoạt động của chi bộ chậm đổi mới về nội dung và hình thức, việc giáo dục, rèn luyện phẩm chất đạo đức ch­ưa được quan tâm đúng mức; sự lãnh đạo của cấp ủy và chi bộ trong chống tham nhũng, tiêu cực chưa nghiêm, chưa kịp thời, chư­a đáp ứng được­ yêu cầu và mong đợi của nhân dân. 

Trước tình hình đó, Nghị quyết Trung ương 6 khóa X nhấn mạnh: “Tập trung sức để xây dựng, củng cố, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở Đảng, tạo được sự chuyển biến rõ rệt về chất lượng hoạt động của các loại hình tổ chức cơ sở Đảng, làm cho tổ chức đảng ở cơ sở vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, thực sự là cầu nối giữa Ðảng với nhân dân, lãnh đạo thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị và kịp thời giải quyết những vấn đề xảy ra ở cơ sở. Kiện toàn, sắp xếp tổ chức của hệ thống chính trị đồng bộ, thống nhất, bảo đảm sự lãnh đạo của Ðảng ở cơ sở. Tập trung củng cố, xây dựng tổ chức đảng và kết nạp đảng viên ở những nơi chưa có tổ chức đảng, có ít hoặc chưa có đảng viên. Bảo đảm các loại hình tổ chức cơ sở Đảng đều có quy định về chức năng, nhiệm vụ và quy chế làm việc phù hợp. Chăm lo xây dựng đội ngũ cấp ủy viên, trước hết là bí thư cấp ủy và cán bộ, đảng viên thật sự tiên phong gương mẫu, có phẩm chất đạo đức cách mạng, có ý thức tổ chức kỷ luật, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Kiên quyết thay thế những cán bộ yếu kém về phẩm chất, năng lực, không hoàn thành nhiệm vụ, đồng thời đưa ra khỏi Ðảng những người không đủ tư cách đảng viên”⁽³⁾.

Ðại hội XI của Đảng khẳng định: “Nhiều khuyết điểm, sai lầm của đảng viên và tổ chức Ðảng chậm được phát hiện. Tình trạng thiếu trách nhiệm, cơ hội, suy thoái đạo đức, lối sống vẫn diễn ra khá phổ biến trong một bộ phận đảng viên, kỷ luật, kỷ cương ở nhiều tổ chức Ðảng không nghiêm. Sự đoàn kết ở không ít cấp ủy cũng chưa cao...”. Cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội, Hội nghị Trung ương 4 đã ban hành Nghị quyết “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Ðảng hiện nay”. Thực hiện Nghị quyết đã đạt kết quả quan trọng, củng cố niềm tin trong Đảng, trong nhân dân; tạo chuyển biến rõ rệt về nhận thức, tạo sự thống nhất ý chí và hành động trong Đảng và sự đồng thuận trong nhân dân.

2. Một số giải pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của tổ chức cơ sở Đảng

Nâng cao chất lượng, sức chiến đấu của các TCCS Đảng và đảng viên là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, cấp bách của Đảng ta. Để Đảng mạnh cần có từng đảng viên và từng TCCSĐ mạnh và chỉ có như vậy Đảng ta mới hoàn thành tốt sứ mệnh lịch sử đưa đất nước ta ngày một giàu mạnh. Do vậy, để nâng cao chất lượng TCCSĐ và đảng viên, trong thời gian tới cần tập trung thực hiện tốt một số công việc sau:

Thứ nhất, tăng cường công tác giáo dục chính trị tư tưởng, xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên có bản lĩnh chính trị vững vàng, có trí tuệ, phẩm chất đạo đức cách mạng, có ý thức tổ chức kỷ luật, thực sự tiền phong gương mẫu, đủ năng lực hoàn thành nhiệm vụ được giao. 

Xây dựng sự đoàn kết thống nhất trong cấp ủy, chi bộ, đảng bộ trên cơ sở Cương lĩnh chính trị, Ðiều lệ, đường lối của Đảng.

Thứ hai,hoàn thiện mô hình tổ chức của các loại hình TCCSĐ theo hướng gắn TCCSĐ với lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị và lãnh đạo các tổ chức chính trị - xã hội; chăm lo kết nạp đảng viên, nhất là ở những địa bàn, đơn vị chưa có tổ chức đảng, chưa có đảng viên. Ðồng thời, xây dựng mô hình tổ chức phù hợp với những TCCSĐ có tính đặc thù, vừa tạo sự thống nhất chung, vừa phù hợp với đặc điểm cụ thể của từng đơn vị. 

Thứ ba,thực hiện mạnh mẽ chủ trương trẻ hóa, tiêu chuẩn hóa, thể chế hóa và từng bước nhất thể hóa chức danh cán bộ; tạo bước chuyển có tính đột phá về xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức ở cơ sở. 

Thứ tư,nâng cao chất lượng, đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương thức hoạt động của các loại hình TCCSĐ theo hướng vừa mở rộng dân chủ, vừa tăng cường kỷ cương, kỷ luật; khắc phục tính hình thức, đơn điệu trong sinh hoạt, bảo đảm tính lãnh đạo, tính giáo dục, tính chiến đấu của TCCSĐ. Nâng cao tính kỷ luật trong Đảng, mọi đảng viên và TCCSĐ phải nói và làm theo Điều lệ, Cương lĩnh và đường lối, chủ trương của Đảng. Việc tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt đảng cần tiến hành thường xuyên, nghiêm túc, thiết thực, nhất là trong các đợt tự phê bình và phê bình gắn với thực hiện đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. 

Thứ năm,tiếp tục đổi mới nội dung và phương pháp đánh giá chất lượng TCCSĐ và đảng viên. Ðánh giá chất lượng TCCSĐ phải gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ chính trị, sự vững mạnh của các tổ chức trong hệ thống chính trị và chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên, đồng thời thông báo để cán bộ, đảng viên và nhân dân tham gia ý kiến. Tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra, giám sát, quản lý đảng viên; dựa vào dân để xây dựng Ðảng. 

Trước yêu cầu đặt ra trong thời kỳ mới đòi hỏi TCCSĐ phải không ngừng tự đổi mới, tự chỉnh đốn. Mục tiêu của đổi mới và chỉnh đốn TCCSĐ là nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng bảo đảm thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ chính trị đề ra Đại hội XI nêu rõ: “Tập trung củng cố nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở Đảng, tạo chuyển biến rõ rệt về chất lượng hoạt động của các loại hình cơ sở đảng, nhất là các tổ chức đảng trong các đơn vị sự nghiệp và các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Kiện toàn tổ chức của hệ thống chính trị, bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện của Đảng ở cơ sở. Quan tâm đào tạo, bồi dưỡng và xây dựng đội ngũ cấp ủy viên, trước hết là bí thư cấp ủy. Thực hiện trẻ hóa, tiêu chuẩn hóa, tăng cường bồi dưỡng kỹ năng, nghiệp vụ theo chức danh cán bộ cơ sở”⁽⁴⁾.

Cần kịp thời rút kinh nghiệm về công tác xây dựng, chỉnh đốn Ðảng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4, đề ra biện pháp kiên quyết hơn nữa, mạnh mẽ hơn nữa. Ðó cũng là sự chuẩn bị chủ động, tích cực cho Ðại hội XII của Ðảng sắp tới.

_______________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 11-2013

(1) Xem: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1987.

(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.8, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.286.

(3) ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương khóa X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.95, 96.

(4) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.259-260.

PGS,TS Lê Quốc Lý

Phó Giám đốc Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh