Xây dựng nông thôn mới là sự nghiệp cách mạng lâu dài của Đảng và nhân dân ta nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân ở nông thôn, là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của quá trình CNH, HĐH, xây dựng CNXH ở nước ta. Tuy nhiên, vùng nông thôn là nơi tồn tại nhiều tâm lý, tập tục, thói quen lạc hậu, vô hình là rào cản đối với việc thực hiện các nhiệm vụ cách mạng nói chung, xây dựng nông thôn mới nói riêng. Vì vậy, nhận diện rõ những rào cản này trong quá trình xây dựng nông thôn mới là hết sức cần thiết để chúng ta có những giải pháp khắc phục những hạn chế trong quá trình xây dựng NTM.

Thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, ngày 4-6-2010, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 800/QĐ-TTg, phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010-2020. Sau hơn 5 năm thực hiện, ngày 16-8-2016, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1600/QĐ-TTg, phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016-2020. Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới là một chương trình tổng thể về phát triển kinh tế - xã hội, chính trị và an ninh quốc phòng được triển khai trên phạm vi nông thôn toàn quốc. Mục tiêu của Chương trình là xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao theo định hướng XHCN. Kể từ khi thực hiện, quá trình xây dựng nông thôn mới đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, bộ mặt nông thôn có nhiều thay đổi, đời sống của người dân nông thôn đã được cải thiện. Thu nhập của cư dân nông thôn năm 2013 tăng 1,8 lần so với năm 2010, hộ nghèo nông thôn năm 2013 là 12,6%, giảm bình quân 2%/năm so với năm 2008, có 30,1% số xã đạt tiêu chí về thu nhập(1). Tuy nhiên, những kết quả trong xây dựng nông thôn mới còn chưa thực sự bền vững, chưa đi vào chiều sâu, thiết thực, hiệu quả mà một trong những nguyên nhân là do tâm lý tiểu nông còn tồn tại trong đội ngũ cán bộ và người dân ở nông thôn. Tâm lý tiểu nông là tâm lý của người nông dân sản xuất nhỏ, nảy sinh và phản ánh trực tiếp phương thức sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, mang tính tự phát, manh mún, tự cung, tự cấp. Tâm lý tiểu nông có những biểu hiện tiêu cực như tâm lý thu vén cá nhân, tư lợi; nếp nghĩ theo kinh nghiệm, tính bảo thủ, ngại thay đổi; tâm lý tuyệt đối hóa cộng đồng, xem nhẹ cá nhân, không dám thể hiện chính kiến, quan điểm riêng, phụ thuộc vào quan điểm chung; thói tùy tiện, vô nguyên tắc, ý thức kỷ luật kém, trọng lệ hơn luật, trọng tình hơn lý; tâm lý địa phương, cục bộ, dòng họ; tâm lý thụ động, cầu an, tầm nhìn thiển cận; tâm lý bình quân chủ nghĩa. Những nét tâm lý này tồn tại vô hình là rào cản, cản trở trong các chủ thể thực hiện xây dựng nông thôn mới gây ra những khó khăn, bất cập trong quá trình thực hiện xây dựng NTM ở nước ta.

1. Ảnh hưởng tiêu cực của tâm lý tiểu nông đối với việc nhận thức về xây dựng nông thôn mới

Quyết định số 800/QĐ-TTG ngày 4-6-2010 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010-2020, khẳng định “Phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư địa phương là chính, Nhà nước đóng vai trò định hướng, ban hành các tiêu chí, quy chuẩn, chính sách, cơ chế hỗ trợ, đào tạo cán bộ và hướng dẫn thực hiện. Các hoạt động cụ thể do chính cộng đồng người dân ở thôn, xã bàn bạc dân chủ để quyết định và tổ chức thực hiện”. Phát huy vai trò chủ thể của người dân ở nông thôn là nhân tố quyết định sự thành công của quá trình xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, do tâm lý thụ động, dựa dẫm vào tập thể, thiếu tinh thần trách nhiệm cá nhân nên nhiều người dân chưa nhận thức được vai trò của mình, vì vậy đã không huy động được nguồn lực trí tuệ và vật chất trong nhân dân cho quá trình xây dựng nông thôn mới. Theo khảo sát của tác giả Bùi Thị Vân Anh, có 21,2% người dân hoàn toàn đồng ý với nhận định rằng “Xây dựng cơ sở hạ tầng (đường xá, giao thông, bệnh xá, trường học...) là trách nhiệm của xã hoặc chính quyền cấp trên, không phải việc của dân. Có 12,6% số người cho rằng nhận định này cơ bản là đúng. Với nhận định “trách nhiệm đảm bảo an ninh cuộc sống cho người dân hoàn toàn thuộc về chính quyền xã” có 38,8% số người hoàn toàn đồng ý với nhận định này và 17,2% số người khảo sát cho rằng nhận định này về cơ bản là đúng. Đối với việc xây dựng hệ thống chính trị, có 9,7% hoàn toàn đồng ý và 8,4% cơ bản đồng ý cho rằng đây là việc của chính quyền, người dân không biết. Ngay cả việc giữ gìn môi trường sống cho chính bản thân người dân và gia đình tới 47,7% người dân hoàn toàn đồng ý và 14,1% người dân cơ bản đồng ý cho rằng đây là việc của chính quyền xã(2). Nhiều địa phương khi xây dựng quy hoạch tổng thể về xã nông thôn mới, như quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch sản xuất, quy hoạch phát triển hạ tầng, giao thông, thủy lợi, quy hoạch các khu dân cư, khu trung tâm, quy hoạch chợ, môi trường (cây xanh, hồ ao, xử lý chất thải, nghĩa trang), cán bộ cơ sở coi nhẹ vai trò của nhân dân, không lấy ý kiến của người dân đối với các vấn đề cần thực hiện trong xây dựng NTM. Bên cạnh đó, người dân cũng chưa tích cực, chủ động tham gia đóng góp ý kiến, chỉ đóng vai trò là khán giả của quá trình xây dựng nông thôn mới dẫn tới nhiều quy hoạch chưa phù hợp với nhu cầu và khả năng của người dân, chưa phù hợp với đặc điểm vùng, miền... Các hiện tượng nhà văn hóa thôn xây xong thì đóng cửa để đấy, năm đôi ba lần dùng để họp hành, chợ xây xong không có ai đến họp... gây lãng phí nguồn lực. Khi được hỏi về kinh phí xây dựng nông thôn mới, có 12,3% số người cho rằng Nhà nước phải là người cấp toàn bộ kinh phí và 4,3% số người cho rằng, Nhà nước phải cùng chính quyền địa phương thực hiện việc này(3). Như vậy, có 16,6% số người dân cho rằng kinh phí xây dựng nông thôn mới là do Nhà nước cấp, chứ không phải họ đóng góp với sự hỗ trợ của Nhà nước, nên họ chưa tích cực đóng góp nguồn lực thực hiện mục tiêu xây dựng nông thôn mới. Tâm lý thụ động, ỷ lại, dựa dẫm vào tập thể, thiếu trách nhiệm cá nhân đã khiến họ nhận thức không đầy đủ về vai trò chủ thể của mình, từ đó hạn chế việc huy động nguồn lực để xây dựng nông thôn mới. Trong khi đó, xây dựng nông thôn mới với rất nhiều nội dung, nhiệm vụ trong điều kiện nguồn lực của Nhà nước có hạn thì nguồn lực của nhân dân là rất quan trọng để hoàn thành mục tiêu đề ra.

Mục tiêu của xây dựng nông thôn mới là rất toàn diện, trên tất cả các nội dung về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội. Tuy nhiên, suy nghĩ thiển cận, hạn hẹp của tâm lý tiểu nông ở người dân đã khiến họ không nhận thức đầy đủ về mục tiêu xây dựng nông thôn mới. Với đối tượng khảo sát là cán bộ, khi hỏi về mục tiêu của Chương trình nông thôn mới, những mục tiêu cứng gắn với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương như kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, đời sống vật chất và tinh thần được liệt kê với tỷ lệ cao (51,7%, 57,2%) còn các mục tiêu mềm như “an ninh trật tự”, “môi trường sinh thái” “bản sắc văn hóa” có tỷ lệ thấp (12,3%, 10%, 9,7%)(4). Với đối tượng khảo sát là người dân, có 73,6% số người cho rằng mục tiêu là phát triển kinh tế, nâng cao mức sống của họ, giảm hộ nghèo, còn những mục tiêu như phát triển văn hóa - xã hội, phát triển dân trí hay xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh chỉ đạt khoảng 9-11% số người được hỏi... Người dân chưa có cái nhìn tổng thể, chưa thấy hết sự tác động qua lại của đời sống vật chất, văn hóa tinh thần và hệ thống chính quyền(5). Khi người dân và cán bộ chưa thấy được tính toàn diện, tổng thể của Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, họ sẽ chỉ tập trung vào việc thực hiện những nhiệm vụ kinh tế, không chú ý đúng mức đến việc thực hiện các mục tiêu chính trị, văn hóa. Điều này vừa không thể hoàn thành được mục tiêu chương trình đề ra, vừa không thể tạo ra sự phát triển bền vững ở nông thôn, khi các mục tiêu chính trị, văn hóa không được quan tâm thì cũng tác động tiêu cực trở lại đối với việc thực hiện các mục tiêu kinh tế. Do tác động tiêu cực của tâm lý tiểu nông, người dân nhận thức không đúng đắn về mục tiêu, chủ thể, nội dung xây dựng nông thôn mới, dẫn tới những sai lệch trong hoạt động xây dựng trên thực tiễn, trực tiếp ảnh hưởng tới chất lượng, hiệu quả của quá trình xây dựng nông thôn mới.

2. Ảnh hưởng tiêu cực của tâm lý tiểu nông đối với việc thực hiện các mục tiêu xây dựng nông thôn mới

Trong xây dựng nông thôn mới, nhiệm vụ đầu tiên và rất quan trọng là xây dựng quy hoạch nông thôn mới, là cơ sở cho việc tổ chức triển khai hoạt động trên thực tế. Vì vậy, việc xây dựng quy hoạch phải toàn diện, đồng bộ, có chiến lược lâu dài, đáp ứng được xu thế phát triển, hiện đại và đặc điểm của từng vùng. Tuy nhiên, do tầm nhìn thiển cận, hạn hẹp trong tâm lý tiểu nông của người dân và cán bộ thực hiện trong quá trình xây dựng NMT mới mà quy hoạch nông thôn mới ở một số địa phương thiếu tầm nhìn chiến lược, coi nặng quy hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng, ít quan tâm xây dựng quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch khu dân cư, quy hoạch phát triển nghề, làng nghề, các khu chăn nuôi tập trung, việc quy hoạch kiến trúc nhà ở nông thôn mới chưa bảo đảm giữ gìn bản sắc văn hoá, từ đó làm chất lượng quy hoạch xây dựng nông thôn mới chưa cao và thiếu tính đồng bộ, bền vững. Quy hoạch xây dựng nông thôn mới còn thiếu tính đồng bộ do tâm lý tư lợi, cá nhân, cục bộ, địa phương, dẫn tới tình trạng quy hoạch nông thôn mới ở xã thiếu ăn nhập với quy hoạch của huyện, hệ thống giao thông thuỷ lợi, cấp thoát nước, môi trường giữa các xã thiếu thống nhất, mạnh xã nào xã đó làm, xã nào cũng có trạm cấp điện, cấp nước, xử lý rác thải, chợ nông thôn, nghĩa trang... nên xây dựng xong thiếu tính khả thi, chợ xây xong không ai đến họp, trạm cấp nước xây xong không ai dùng, đã gây lãng phí nguồn lực lớn trong xây dựng nông thôn mới.

Xây dựng nông thôn mới là một chương trình phát triển nông thôn toàn diện, bền vững về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội ở nông thôn, nhằm nâng cao đời sống nhân dân, giàu bản sắc văn hoá dân tộc, dân trí được nâng lên, chứ không đơn thuần chỉ là dự án xây dựng hạ tầng cơ sở cơ bản. Tuy nhiên, từ cán bộ thực hiện đến người dân ở nhiều vùng nông thôn đã chỉ hiểu xây dựng nông thôn mới như một chương trình đầu tư kết cấu hạ tầng, do đó có tâm lý thụ động, trông chờ vào sự hỗ trợ của nhà nước mà không thấy được vai trò chủ thể của mình. Người dân hiểu về chương trình xây dựng nông thôn mới chỉ nặng về quyền lợi mà không chú ý đến trách nhiệm, nghĩa vụ. Một số cán bộ cơ sở do mắc bệnh thành tích hoặc do tâm lý tư lợi, vun vén cá nhân nhiều khi đã cố tình phình to các quy hoạch về kết cấu hạ tầng trong xây dựng nông thôn mới để trục lợi. Điều này dẫn tới tình trạng nhiều đề án xây dựng nông thôn mới nặng về tính toán xây dựng kết cấu hạ tầng, chưa chú trọng đúng mức đến phát triển sản xuất, văn hoá, bảo vệ môi trường, biến các xã xây dựng nông thôn mới thành công trường thi công, đâu đâu cũng thấy xây dựng cơ bản... Trong khi đó, để thực hiện tốt các mục tiêu của xây dựng nông thôn mới một cách bền vững và thực sự mang lại ý nghĩa thiết thực cho đời sống của người dân thì nội dung, mục tiêu căn cốt nhất là nâng cao thu nhập cho người dân ở nông thôn. Đây là tiêu chí khó thực hiện nhưng nếu thực hiện được thì các tiêu chí khác sẽ dễ dàng đạt được. Xây dựng cơ sở hạ tầng ở nông thôn dễ dàng thực hiện khi thu nhập của người dân tăng lên, nội lực của cộng đồng được tăng cường. Nhưng do đời sống người dân nông thôn về cơ bản vẫn còn thấp nên ở nhiều mục tiêu xây dựng cơ sở hạ tầng đã bắt người dân đóng góp vượt quá khả năng mà chưa có sự bàn bạc, thảo luận và đồng tình của người dân, gây phản ứng, bức xúc trong nhân dân.

Do muốn xây dựng nhiều công trình để trục lợi, trong xây dựng nông thôn mới, nhiều xã đã vay tiền doanh nghiệp để xây dựng, dẫn tới tình trạng nợ đọng trong xây dựng cơ bản tại các xã mặc dù đã đạt chuẩn nông thôn mới xảy ra phổ biến. Theo báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (giai đoạn 2010 - 2015), các địa phương nợ đọng xây dựng cơ bản vẫn lớn. 53/63 tỉnh, thành phố có nợ đọng xây dựng cơ bản với số tiền khoảng 15.277 tỷ đồng. Cá biệt đã có địa phương mất khả năng thanh toán gây dư luận không tốt trong nhân dân. Tổng số nợ đọng tại các xã đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới tính đến ngày 31-1-2016 là 7.157,7 tỷ đồng (chiếm 46,9% số nợ đọng cả nước); có 1.147 xã đạt chuẩn (chiếm 62,5% ) nợ đọng với mức nợ bình quân khoảng 6,24 tỷ đồng/xã(6). Nhiều xã được công nhận nông thôn mới nhưng nợ đọng hàng tỷ đồng, câu hỏi tiền đâu để trả nợ còn chưa thể giải quyết được trong khi nhiều nhà văn hóa xây xong vẫn “cửa đóng, then cài”, còn khu thể thao thì “vắng lặng, đìu hiu”. Như vậy, mục tiêu của xây dựng nông thôn mới ở nhiều xã không đạt được, đời sống của người dân chưa được nâng lên đáng kể.

Trong xây dựng NTM, vấn đề quan trọng và khó thực hiện là nâng cao thu nhập, thay đổi phương thức sản xuất của người dân ở nông thôn theo hướng sản xuất lớn, hiện đại, có liên doanh, liên kết giữa sản xuất với tiêu thụ hàng hoá. Để thực hiện được mục tiêu này thì phải thực hiện dồn điền, đổi thửa, người dân phải tích cực áp dụng công nghệ, nâng cao kỹ thuật, tay nghề, có tư duy làm ăn lớn, chấp nhận rủi ro... Tuy nhiên, tâm lý tiểu nông của nhiều người nông dân như cầu an với khuôn mẫu an toàn trên hết, không muốn đối mặt với rủi ro nên mặc dù hoạt động sản xuất nông nghiệp không mang lại lợi nhuận cao, nhiều người đã chuyển sang các ngành nghề phi nông nghiệp nhưng họ vẫn sản xuất nông nghiệp trên thửa đất được giao một cách cầm chừng, nhằm giữ đất, không chuyển nhượng cho người khác phòng khi buôn bán bên ngoài gặp rủi ro sẽ quay về với ruộng, dẫn tới khó khăn cho việc tích tụ, tập trung ruộng đất để sản xuất nông nghiệp quy mô lớn, có hiệu quả cao. Trong thực hiện dồn điển đổi thửa, ở một số địa phương, chính quyền cấp thôn, xã, do tâm lý tư lợi cá nhân, họ hàng cục bộ đã đặt lợi ích cá nhân lên trên lợi ích tập thể, giao ruộng đất tốt cho anh em, họ hàng còn vùng đất xấu thì giao cho dân, gây phản ánh tiêu cực trong nhân dân. Theo khảo sát của tác giả Lê Thị Thanh Hương, có 10,3% số người nông dân cho biết gia đình họ không có ý định làm ăn lớn nên không muốn dồn điền đổi thửa, có 28,9% người dân có tâm lý ăn chắc mặc bền, đồng ý với quan điểm nông dân không nên làm lớn vì dễ bị rủi ro(7). Tâm lý tiểu nông có những tác động tiêu cực không nhỏ đến việc chuyển đổi phương thức sản xuất theo hướng hiện đại hoá nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của sản phẩm. Nhiều người dân với tâm lý đề cao kinh nghiệm, ngại thay đổi vẫn muốn sản xuất nông nghiệp theo lối cũ, ngại áp dụng khoa học, kỹ thuật mới, do đó khó có thể đáp ứng được yêu cầu thị trường, nâng cao khả năng cạnh tranh và thu nhập cho người nông dân, có 24% số người dân được hỏi vẫn muốn sản xuất nông nghiệp dựa trên kinh nghiệm đã được tích luỹ từ trước đến nay hơn là dựa trên những tiến bộ khoa học công nghệ mới(8). Vì vậy, nhiều địa phương liên tục tổ chức các đề án phát triển sản xuất, tổ chức các lớp đào tạo nghề, chuyển giao, tập huấn kỹ thuật với những giống cây, con mới có hiệu quả kinh tế cao, tuy nhiên một bộ phận không nhỏ người lao động ở nông thôn do nhiều nguyên nhân đã có thái độ xem nhẹ việc học tập các kiến thức căn bản này, coi trăm hay không bằng tay quen, đã làm giảm hiệu quả của các chương trình này.

Yếu tố quyết định đến sự thành công của chương trình xây dựng nông thôn mới chính là phát huy được vai trò chủ thể, tính tích cực, chủ động của người dân nông thôn tham gia vào quá trình này. Tuy nhiên, do tâm lý ỷ lại, thụ động, thiếu đề cao trách nhiệm cá nhân, trông chờ vào tập thể, nhiều người dân cũng chưa thật sự chủ động tích cực tìm tòi suy nghĩ để có những đóng góp sáng tạo cho việc triển khai đề án xây dựng nông thôn mới một cách hiệu quả.  Cũng do tâm lý tư lợi, vun vén cá nhân cộng với tầm nhìn thiển cận, hẹp hòi nên mức độ sẵn sàng của nhiều người dân trong tham gia xây dựng nông thôn mới còn tuỳ thuộc vào loại công việc, phụ thuộc vào chỗ người dân nhận thấy được lợi ích thiết thực mà các công trình đó đem lại cho cuộc sống hàng ngày. Hầu hết người dân sẵn sàng đóng góp kinh phí và công sức cho việc xây dựng những công trình thiết thực, phục vụ trực tiếp cho đời sống hàng ngày như xây dựng giao thông trong xã (89% trả lời sẵn sàng), xây dựng trường học và cơ sở vật chất phục vụ việc học (95,7% trả lời sẵn sàng), xây dựng trạm y tế (91,4%), xây dựng hệ thống tưới tiêu phục vụ sản xuất (91%), xây dựng cơ sở vật chất xử lý rác thải (90,7%)(9). Tuy nhiên những công trình mà lợi ích đem lại chưa thật gắn với đời sống hiện nay của người dân, chưa thấy rõ (chỉ thấy lợi ích trong tương lai xa, như xây dựng quỹ chi trả cho các hoạt động phục vụ lợi ích cộng đồng, xây dựng thư viện sách, thư viện điện tử) hoặc những lợi ích đó phải chia sẻ với những địa phương khác - những vùng giáp ranh như xây dựng đường giao thông liên xã thì sự sẵn sàng của người dân có phần giảm đi. Trong khi đó, xây dựng nông thôn mới là một chương trình toàn diện, lâu dài với nhiều nội dung công việc khác nhau, không chỉ hướng tới lợi ích trực tiếp, cụ thể mà còn hướng tới lợi ích chung, lâu dài của cộng đồng. Điều này cũng ảnh hưởng tiêu cực tới quá trình thực hiện các mục tiêu, tiêu chí của xây dựng nông thôn mới.

Trong xây dựng nông thôn mới, có những tiêu chí về văn hoá, xã hội, môi trường đòi hỏi tinh thần trách nhiệm chung của người dân, tuy nhiên, do tâm lý tư lợi, vun vén cá nhân của đa số người dân nông thôn mà những tiêu chí đòi hỏi có ý thức, sự tự giác và trách nhiệm chung của người dân cũng khó thực hiện được. Ví dụ, trong tiêu chí xây dựng nông thôn mới có nhóm tiêu chí về môi trường, có nội dung là giữ gìn môi trường cảnh quan xanh - sạch - đẹp nhưng do tâm lý tư lợi vun vén cá nhân, một số gia đình sống sạch sẽ nhưng chỉ trong phạm vi nhà mình, thờ ơ với xung quanh, không tích cực tham gia bảo vệ môi trường chung. Nhiều người dân hiểu rõ sự cần thiết phải có môi trường sống trong sạch, cần thiết phải có những bãi rác tập trung, họ  lo sợ dịch bệnh, nhưng trong sinh hoạt hàng ngày vẫn để lợn, gà, vịt chết bệnh bừa bãi trên các con kênh hay cống rãnh làm ô nhiễm môi trường sống và lây lan dịch bệnh, còn khi xây dựng bãi rác tập trung lại khó thống nhất trong dân cư về địa điểm tập trung rác, không cụm dân nào đồng ý để xây dựng  bãi rác gần nơi mình ở, nếu xã quyết định chuyển đến đó thì dân lại biểu tình, vì họ sợ sau này ô nhiễm nơi ở của họ.

3. Một số phương hướng hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của tâm lý tiểu nông trong xây dựng nông thôn mới

Xây dựng nông thôn mới là sự nghiệp cách mạng lâu dài nhưng có ý nghĩa quan trọng, thiết thực đối với đông đảo quần chúng nhân dân, tuy nhiên, quá trình này chỉ thực sự phát triển bền vững, đúng hướng, đúng mục đích khi khắc phục được những biểu hiện tiêu cực của tâm lý tiểu nông ở cả người dân và cán bộ thực hiện xây dựng nông thôn mới. Dưới đây là một số phương hướng nhằm hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của tâm lý tiểu nông trong quá trình xây dựng NTM.

Thứ nhất, đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn, chuyển đổi phương thức sản xuất theo hướng tập trung quy mô lớn, gắn kết sản xuất với thị trường là một trong những hướng cơ bản nhằm từng bước xóa bỏ cơ sở cho sự tồn tại của tâm lý tiểu nông, đồng thời thực hiện tiêu chí về kinh tế trong xây dựng nông thôn mới. Như vậy, đẩy mạnh việc thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới đặc biệt là các nội dung về kinh tế cũng góp phần khắc phục những biểu hiện tiêu cực của tâm lý tiểu nông.

Thứ hai, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức  cho người dân để họ hiểu rõ ý nghĩa, tính chất của chương trình này, vai trò chủ thể, tích cực của họ; những tác hại của tâm lý tiểu nông trong quá trình xây dựng nông thôn mới. Đặc biệt chú trọng việc tuyên truyền thông qua những tấm gương người tốt, việc tốt, đẩy mạnh tổng kết gắn với khen thưởng xứng đáng về tinh thần và vật chất đối với những điển hình tiên tiến, những cá nhân tích cực, có tinh thần trách nhiệm cao trong xây dựng nông thôn mới.

Thứ ba, hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế chính sách như cơ chế quản lý vốn huy động sự đóng góp của người dân, quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở trong xây dựng nông thôn mới nhằm tạo ra một hệ thống cơ chế pháp lý chặt chẽ, hiệu quả nhằm khắc phục những biểu hiện tiêu cực của tâm lý tiểu nông trong xây dựng nông thôn mới như tham nhũng, cục bộ... đặc biệt trong đội ngũ cán bộ cơ sở.

Thứ tư, hoàn thiện công tác cán bộ ở cơ sở nông thôn, phát huy vai trò tiền phong, gương mẫu của đội ngũ cán bộ cơ sở nhằm xây dựng được một đội ngũ cán bộ có tinh thần trách nhiệm cao, tận tụy với nhân dân, với công việc chung, qua đó khắc phục được những biểu hiện tiêu cực của tâm lý tiểu nông trong xây dựng nông thôn mới.

____________________

(1) Vũ Văn Ninh: Nhìn lại 3 năm thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới: kết quả và một số bài học kinh nghiệm, Tạp chí Cộng sản chuyên đề cơ sở, số 94 tháng 10-2014.

(2) Bùi Thị Vân Anh: Đặc điểm tâm lý truyền thống của người dân vùng đồng bằng Bắc Bộ và tác động của chúng đến quá trình xây dựng nông thôn mới, Tạp chí Tâm lý học, số tháng 11-2014.

(3), (5), (7), (8), (9) Lê Thị Thanh Hương: Một số yếu tố tâm lý của người nông dân ảnh hưởng đến quá trình xây dựng nông thôn mới, Nxb Khoa học xã hội, 2015, tr.78, 71, 138, 138, 103.

(4) Dẫn theo TS Phạm Đi: Nhận thức của cán bộ lãnh đạo, quản lý về chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (khảo sát tại 1 số tỉnh Duyên Hải Nam Trung Bộ), Tạp chí Lý luận chính trị số 10-2015.

(6) Xây dựng nông thôn mới còn lãng phí, nhiều tỉnh sa lầy trong nợ, http://thanhtra.com.vn.

ThS Hà Thị Thuỳ Dương

Học viện Chính trị Khu vực IV