1. Phong trào thi đua yêu nước: từ khởi nguồn đến thực tiễn

Cách đây 65 năm, ngày 11-6-1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Lời kêu gọi Thi đua ái quốc. Kể từ đó, ngọn cờ tư tưởng thi đua ái quốc của Người đã trở thành phong trào cách mạng của quần chúng nhân dân, là động lực thúc đẩy toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập, tự do, thống nhất đất nước và xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Hưởng ứng Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, phong trào thi đua yêu nước đã có sự phát triển mạnh mẽ, liên tục và rộng khắp. Từ những phong trào lớn như Diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm, Hũ gạo kháng chiến, Sóng Duyên hải, Gió Đại phong, Cờ Ba nhất,... đến các phong trào gần đây như: Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, Thanh niên tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Cả nước chung tay xây dựng nông thôn mới,… đã động viên mọi tầng lớp nhân dân cùng thi đua yêu nước.

Qua các phong trào thi đua đã xuất hiện ngày càng nhiều tập thể, cá nhân tiêu biểu cho ý chí vươn lên, tinh thần vượt khó, dám nghĩ, dám làm, tích cực và sáng tạo của con người Việt Nam, tạo động lực mạnh mẽ, thiết thực góp phần tạo nên những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử trong sự nghiệp đổi mới.

Ngày nay, khi đất nước ta đang đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế, lời dạy “Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua” của Hồ Chí Minh vẫn giữ nguyên giá trị lý luận, thực tiễn và mang tính thời sự sâu sắc.

Ngày 4-3-2008, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 258/QĐ-TTg, lấy ngày 11-6 hằng năm là Ngày Truyền thống thi đua yêu nước. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ giao Hội đồng Thi đua, khen thưởng Trung ương và Ban Thi đua, khen thưởng Trung ương chủ trì, phối hợp các cơ quan liên quan tổ chức học tập tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua ái quốc, gắn với việc triển khai sâu rộng và có hiệu quả Cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Đồng thời, tổ chức các hình thức tuyên truyền về ý nghĩa và tác dụng của việc thi đua yêu nước đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, đổi mới và hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; rút ra những bài học kinh nghiệm trong phương pháp giáo dục, động viên các tầng lớp nhân dân phát huy truyền thống yêu nước, vượt qua mọi khó khăn, thử thách, hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị trong từng thời kỳ.

Thực tiễn phong trào thi đua yêu nước 65 năm qua cho thấy, người đứng đầu bộ, ngành, địa phương, tổ chức, cơ quan, đơn vị có vai trò đặc biệt quan trọng, mang tính quyết định đối với kết quả của mỗi phong trào thi đua.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu tấm gương sáng ngời về việc nêu gương của người đứng đầu, nói đi đôi với làm. Khi kêu gọi toàn dân tiết kiệm, bản thân Người nghiêm túc thực hiện, từ việc ăn, mặc đến sinh hoạt, làm việc hằng ngày, Người đều gương mẫu. Khi nước nhà vừa giành được độc lập năm 1945, trước tình hình nạn đói đang hoành hành, Người kêu gọi toàn dân diệt “giặc đói” bằng hành động cụ thể: cứ 10 ngày nhịn ăn một bữa để dành số gạo tiết kiệm đó cứu những người bị đói và chính Người đã nêu gương, nghiêm túc thực hiện một cách triệt để, mặc dù sức khỏe của Người giảm sút nhiều vì vừa trải qua những ngày ốm nặng… Thấy bộ đội, cán bộ ăn cơm độn ngô, khoai sắn, Người cũng yêu cầu nấu cơm độn 50% đúng như mọi người. Đồ dùng sinh hoạt cá nhân của Người cũng rất giản dị và tiết kiệm. Người thường căn dặn mọi người phải thi đua thực hành tiết kiệm, tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thời giờ, tiền bạc; phải tiết kiệm từ cái to đến cái nhỏ, không xa xỉ, hoang phí, không bừa bãi, phô trương hình thức. Người đã sống cả cuộc đời thanh bạch từ ăn ở đến phương tiện phục vụ công việc hằng ngày.

Một quan điểm hết sức quan trọng của Người là cán bộ, đảng viên, nhất là những người đứng đầu phải luôn luôn gương mẫu đi đầu trong phong trào thi đua yêu nước.

Phát biểu với các chiến sĩ thi đua, ngày 3-5-1952, Người đã dạy: “Cán bộ phải thi đua với quần chúng, xung phong làm gương mẫu cho quần chúng để kháng chiến mau thắng lợi, kiến quốc chóng thành công”. Người cho rằng, một tấm gương sống có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có hơn 200 bài nói, bài viết đề cập đến vấn đề thi đua ái quốc và khen thưởng, trong đó tư tưởng về vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu trong phát động, tổ chức thực hiện, kiểm tra giám sát, đưa phong trào thi đua đạt thành quả thiết thực là một tư tưởng quan trọng, chủ đạo. Thông qua các sắc lệnh, chỉ thị, lời kêu gọi, thư, nói chuyện, Người đã trực tiếp thực hiện việc lãnh đạo, tổ chức, điều khiển các phong trào thi đua ái quốc ở tầm vĩ mô đối với toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta. Đồng thời, Người cũng có những sự chỉ đạo, lời khuyên cụ thể, trực tiếp đối với các ngành, các giới, các địa phương và nhiều tập thể, cá nhân, làm cho các phong trào thi đua yêu nước được duy trì thường xuyên, liên tục phát triển mạnh mẽ, trở thành động lực thúc đẩy kháng chiến, kiến quốc thành công. Người chỉ rõ: nghệ thuật tổ chức lãnh đạo phong trào thi đua yêu nước biểu hiện ở việc người lãnh đạo phát động và đề ra được tên phong trào với những khẩu hiệu hành động, tuyên truyền sắc bén, sát đúng với tình hình và nguyện vọng, lợi ích của quần chúng nhân dân, phù hợp với yêu cầu thúc đẩy việc thực hiện các nhiệm vụ cách mạng. Phải biết sử dụng mọi hình thức tuyên truyền giải thích, động viên tinh thần. Cán bộ, đảng viên, nhất là những cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt phải là những người hăng hái, tích cực vận động quần chúng tham gia thi đua và cùng họ xung phong đi đầu làm gương cho mọi người trong phong trào thi đua yêu nước.

Trách nhiệm của người đứng đầu là phải lãnh đạo, tổ chức, điều khiển các phong trào thi đua nhằm thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị, chuyên môn của địa phương, cơ quan, đơn vị, tổ chức mình. Thi đua mà không khéo lãnh đạo, tổ chức, điều khiển thì dễ nảy sinh chia rẽ, ganh tị. Phải tránh hiện tượng các cá nhân, tập thể ganh đua mà chia rẽ, bản vị, chỉ biết mưu lợi ích cho cơ quan, đơn vị, địa phương mình, công việc của cá nhân mình mà không quan tâm đến lợi ích của nơi khác và cả nước. Lại phải tránh phí phạm sức lực của những người tham gia thi đua. Tránh tư tưởng anh hùng cá nhân, vị thành tích cá nhân.

Lãnh đạo phải cụ thể, phải kịp thời, phải thiết thực, phải có trọng điểm và nắm điển hình. Lãnh đạo cấp trên chỉ thị cho cấp dưới phải cụ thể, thiết thực, nhưng không được máy móc, hẹp hòi, để ý lỗi nhỏ nhặt. Phải để cho cấp dưới phát huy sáng kiến, sáng tạo. Chỉ thị của cấp trên là định hướng chung. Các cấp dưới nhận được chỉ thị của cấp trên, phải tiến hành thảo luận, tự đặt ra kế hoạch cho sát với hoàn cảnh địa phương, ngành, tổ chức, đơn vị của mình. Phải chống bệnh quan liêu, bàn giấy trong tổ chức phong trào thi đua.

Thực tiễn phong trào thi đua yêu nước cho thấy, vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu trong phát động, tổ chức, động viên, kiểm tra, giám sát các phong trào thi đua đã được phát huy. Nhờ đó, các phong trào thi đua đạt được những kết quả quan trọng, góp phần làm nên những thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Điều đó được thể hiện như sau:

Nhận thức của cấp ủy, tổ chức đảng, của thủ trưởng cơ quan, đơn vị, của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động về công tác thi đua, khen thưởng được nâng cao; phong trào thi đua được tổ chức thường xuyên, liên tục với nội dung và biện pháp thực hiện ngày càng bám sát nhiệm vụ chính trị của ngành, địa phương, tổ chức, đơn vị,… được triển khai đồng bộ với hình thức, biện pháp thiết thực, hiệu quả hơn. Công tác khen thưởng được thực hiện công khai, dân chủ, công bằng, có nhiều cố gắng phục vụ nhiệm vụ chính trị của đất nước trong tình hình mới. Công tác thi đua, khen thưởng trở thành động lực quan trọng, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ của cả nước, cũng như nhiệm vụ của mỗi cơ quan, đơn vị. Nhiều tập thể, cá nhân lập thành tích xuất sắc, được Đảng, Nhà nước, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương tặng thưởng các danh hiệu và phần thưởng cao quý.

Phong trào thi đua yêu nước đã góp phần quan trọng trong công cuộc đấu tranh thống nhất nước nhà cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; là động lực thúc đẩy, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu của từng bộ, ngành, địa phương, tổ chức, đơn vị trong từng thời kỳ. Phong trào thi đua yêu nước đã phát triển cả về bề rộng, cả về bề sâu trong từng lĩnh vực đời sống xã hội, đã trở thành phong trào của quần chúng; là một trong những biện pháp vận động quần chúng thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác thi đua, khen thưởng tại một số địa phương, cơ quan, đơn vị, còn mang tính hình thức, rập khuôn, máy móc, chưa tạo được động lực và sự tham gia của đông đảo cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân. Điều này thể hiện rõ ở nội dung, chỉ tiêu thi đua còn chung chung, chủ yếu sao chép nội dung của trên, chưa cụ thể hóa cho sát với đặc điểm, nhiệm vụ của địa phương, của cơ quan, đơn vị. Hơn nữa, nhiều thời điểm, các phong trào thi đua còn “chồng lấn” nhau, phong trào này chưa kết thúc đã có phong trào khác, dẫn đến nhàm chán. Thậm chí có tình trạng có “phát” nhưng không “động”. Đã vậy, sau mỗi đợt, mỗi phong trào, việc biểu dương khen thưởng chưa kịp thời, xét khen thưởng thực hiện không đúng quy trình, dẫn đến khen thưởng và đề nghị khen thưởng chưa đúng người, đúng việc; từ đó gây phản tác dụng của khen thưởng, tạo tâm lý cho cán bộ, nhân dân không mấy mặn mà với các phong trào thi đua. Đây chính là lời giải cho câu hỏi: vì sao, việc thực hiện các phong trào thi đua ở một số địa phương, bộ ngành, cơ quan, đơn vị cơ sở hiệu quả chưa cao.

Nguyên nhân chủ yếu của thực trạng trên là do một số lãnh đạo nhận thức chưa đúng đắn về mục đích, ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác thi đua, khen thưởng trong công tác xây dựng bộ, ngành, cơ quan, đơn vị, địa phương. Tổ chức tuyên truyền, giáo dục về ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác thi đua, khen thưởng thiếu chiều sâu, thiếu sức thuyết phục. Việc xây dựng, bồi dưỡng nhân rộng điển hình tiên tiến chưa được quan tâm đúng mức. Duy trì nền nếp, chế độ hoạt động của các ban, phòng, tổ thi đua có nơi chưa thường xuyên, nhận xét, đánh giá còn chung chung, thiếu cụ thể.

Nhiều cấp ủy, tổ chức Đảng, lãnh đạo chính quyền chưa quan tâm đúng mức đến công tác thi đua, khen thưởng. Thi đua chưa gắn kết chặt chẽ với nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị, làm hạn chế động lực. Việc khen thưởng nhiều nơi còn cào bằng, chưa kịp thời, chưa chính xác, nặng về thành tích, chất lượng không bảo đảm, thủ tục hành chính phức tạp, thẩm định hồ sơ khen thưởng chưa sát; một số tập thể, cá nhân được khen thưởng ít có sức lan tỏa và nêu gương trong cuộc sống...

Vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong công tác thi đua ở cơ sở chưa được phát huy mạnh mẽ. Tổ chức bộ máy và cán bộ làm công tác thi đua, khen thưởng còn nhiều bất cập và thiếu thống nhất.

2. Giải pháp nâng cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu trong tổ chức thực hiện phong trào thi đua yêu nước

Quá trình hội nhập quốc tế, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta đang diễn ra mạnh mẽ. Bên cạnh những mặt tích cực, kinh tế thị trường đang bộc lộ không ít hạn chế và tiêu cực, tác động không nhỏ vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong điều kiện như vậy, đòi hỏi sự nhận thức đúng đắn của cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các địa phương, bộ, ngành, tổ chức, cơ quan, đơn vị về vai trò của thi đua. Thấm nhuần tư tưởng và lời Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy về thi đua, bắt đầu từ những việc làm bé nhỏ, bình thường hằng ngày mang lại lợi ích cho dân, cho nước, chính là hành động thiết thực và cụ thể của mỗi chúng ta cùng góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Cấp ủy, tổ chức đảng, trước hết là người đứng đầu có trách nhiệm lãnh đạo tập trung thống nhất chặt chẽ, toàn diện công tác tổ chức các phong trào thi đua yêu nước do Trung ương phát động, gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của từng địa phương, ban, ngành, tổ chức, đơn vị.

Tiếp tục chỉ đạo quán triệt nội dung đổi mới công tác thi đua, khen thưởng theo tư tưởng Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước và tinh thần Chỉ thị 35-CT/TW ngày 3-6-1998 của Bộ Chính trị cùng các chỉ thị, nghị quyết tiếp theo và gần đây nhất là Chỉ thị số 03-CT/TW ngày 14-5-2011 của Bộ Chính trị; Chỉ thị 01/CT-TTg ngày 10-01-2013 của Thủ tướng Chính phủ… luôn khẳng định vai trò, tác dụng của phong trào thi đua yêu nước trong giai đoạn cách mạng hiện nay; thi đua yêu nước là động lực to lớn thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Vì thế, các cấp ủy, tổ chức đảng, thủ trưởng cơ quan, đơn vị phải trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo công tác thi đua. Mỗi chi bộ, đảng viên cần phát huy tốt vai trò tiên phong gương mẫu và là hạt nhân trong các phong trào thi đua ở cơ sở. Chính quyền, Mặt trận và đoàn thể các cấp phải phối hợp chặt chẽ trong việc tổ chức chỉ đạo công tác thi đua, làm cho phong trào thi đua trở thành phong trào hành động cách mạng sâu rộng trong toàn Đảng, toàn dân, toàn quân.

Xác định rõ, có cơ chế ràng buộc trách nhiệm của người đứng đầu trong việc bảo đảm để phong trào thi đua phải đạt được yêu cầu thiết thực, sâu rộng và bao quát được toàn bộ các lĩnh vực đời sống xã hội, các tầng lớp nhân dân, các thành phần kinh tế, các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận, các đoàn thể và lực lượng vũ trang... Xây dựng phong trào thi đua phát triển đều khắp ở tất cả các vùng, miền, góp phần tạo được sự tiến bộ rõ rệt về phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao sức cạnh tranh và hiệu quả của nền kinh tế, tạo môi trường xã hội lành mạnh, đời sống văn hóa cao, củng cố quốc phòng, an ninh, giữ vững ổn định chính trị và trật tự an toàn xã hội. Trước mắt, phát động phong trào thi đua đặc biệt nhằm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XI, các nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Trung ương Đảng (khóa XI), Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2016…

Người đứng đầu các bộ ngành, tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương chỉ đạo, yêu cầu các cơ quan chức năng hướng dẫn các cơ quan thông tin đại chúng kịp thời phát hiện, tuyên truyền và nêu gương các điển hình tiên tiến; thường xuyên phổ biến kinh nghiệm, cách làm hay của các điển hình tiên tiến và thông tin về việc đổi mới các hoạt động thi đua, khen thưởng.

Những người đứng đầu cần nhận thức đầy đủ về vai trò, ý nghĩa và tác dụng của công tác thi đua, khen thưởng trong tình hình mới; phải xác định thi đua, khen thưởng là công cụ quan trọng trong quản lý, chỉ đạo, điều hành hoạt động của từng cơ quan, đơn vị, là động lực thúc đẩy mọi cá nhân và tập thể tích cực, chủ động, sáng tạo vượt qua khó khăn, thách thức, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Thủ trưởng các cơ quan, đơn vị chịu trách nhiệm về kết quả triển khai công tác thi đua, khen thưởng trong phạm vi lĩnh vực, nhiệm vụ được giao quản lý.

Đổi mới nội dung, hình thức, biện pháp tổ chức phong trào thi đua. Hằng năm, lãnh đạo các cơ quan, đơn vị, cụm, khu vực thi đua phải tổ chức đăng ký, ký giao ước thi đua, phát động các phong trào thi đua, chú trọng phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân điển hình tiên tiến trong cơ quan, đơn vị để nêu gương học tập. Phải đặt các nhiệm vụ chính trị cụ thể của cơ quan, đơn vị làm nội dung thi đua, tập trung vào mục tiêu hoàn thành toàn diện, vượt mức các nhiệm vụ, chỉ tiêu được giao. Trong phong trào thi đua cần xác định mục tiêu, chỉ tiêu, tiêu chí đánh giá và các biện pháp tổ chức thực hiên cụ thể, rõ ràng, thiết thực, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ và điều kiện thực tế của mỗi cơ quan, đơn vị; cần xây dựng, hoàn thiện các tiêu chí để đánh giá chính xác kết quả phong trào thi đua, thành tích của mỗi tập thể, cá nhân. Khi phát động phong trào thi đua, cần vận động, tuyên truyền sâu rộng để mọi người chủ động, nhiệt tình, tự giác tham gia. Các tổ chức Công đoàn, Đoàn Thanh niên cần phối hợp làm tốt công tác vận động, tổ chức, triển khai thực hiện phong trào thi đua. Kết thúc đợt thi đua phải tổ chức sơ kết, tổng kết kịp thời để đánh giá và đúc rút kinh nghiệm.  

Tiếp tục cải tiến quy trình, thủ tục xét khen thưởng, bảo đảm công khai, dân chủ, kịp thời, đúng đối tượng, đúng thành tích, đúng quy định về điều kiện, tiêu chuẩn, thủ tục, hồ sơ và quy trình khen thưởng, bảo đảm tính lựa chọn tiêu biểu cao, có tác dụng giáo dục, nêu gương, động viên, khuyến khích kịp thời; cần chú trọng khen thưởng hoặc đề nghị cấp trên khen thưởng đối với các cá nhân là công chức, viên chức, người lao động trực tiếp khi có thành tích tiêu biểu xuất sắc. Phải kết hợp giữa động viên tinh thần và khuyến khích thưởng vật chất. Kết quả thi đua, khen thưởng là căn cứ để đánh giá cán bộ, xét lên lương trước thời hạn, xem xét cử đi học tập, đào tạo, quy hoạch, đề bạt, bổ nhiệm và bổ nhiệm lại cán bộ.

Lãnh đạo các bộ, ngành, tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương tăng cường theo dõi, đôn đốc, hướng dẫn, kiểm tra việc triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách và các quy định của pháp luật về công tác thi đua, khen thưởng; tạo điều kiện để tổ chức tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác thi đua, khen thưởng; chủ động tổ chức thẩm định kịp thời, báo cáo Hội đồng Thi đua, khen thưởng các cấp xem xét, tặng danh hiệu thi đua, khen thưởng theo thẩm quyền hoặc trình cấp có thẩm quyền khen thưởng theo quy định.

_______________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 7-2013

GS,TS Vũ Văn Phúc

Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản