Hội thảo khoa học 100 năm tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp giá trị lý luận và thực tiễn

XUÂN PHÚ

Dự và chủ trì Hội thảo, có PGS, TS Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương; PGS, TS Lý Việt Quang, Viện trưởng Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng; PGS, TS Đỗ Xuân Tuất, Phó Viện trưởng Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng. Tham dự hội thảo có các đại diện ban, ngành trung ương cùng đông đảo nhà khoa học, nhà nghiên cứu trong và ngoài Học viện.

Phát biểu khai mạc và đề dẫn Hội thảo, PGS, TS Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, thông qua ngòi bút sắc sảo của nhà chính trị lỗi lạc Nguyễn Ái Quốc, Bản án chế độ thực dân Pháp thực sự là một thiên phóng sự điều tra, bản cáo trạng đanh thép những tội ác tàn bạo của chủ nghĩa thực dân, là ngọn cờ cổ vũ các dân tộc bị áp bức đứng lên đấu tranh đòi quyền dân tộc, quyền con người trong một thời đại mới. Tác phẩm gồm 12 chương và 1 phụ lục, tập hợp những bài viết của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trong nửa đầu thập niên 1920 về chế độ thống trị của thực dân Pháp. Tác phẩm ra đời trong sự phát triển mạnh mẽ của phong trào giải phóng dân tộc sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, đặc biệt là thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga.

Bản án chế độ thực dân Pháp ra đời là một cột mốc quan trọng đánh dấu sự trưởng thành trong ý thức cách mạng của nhân dân Việt Nam, đáp ứng những đòi hỏi bức thiết của cách mạng Việt Nam, đặc biệt là vạch ra con đường đấu tranh mới theo Cách mạng Tháng Mười. Tác phẩm khẳng định vai trò của giai cấp công nhân và các tầng lớp nhân dân lao động trong công cuộc giải phóng dân tộc. Tác phẩm ra đời là lời tuyên bố mang tính hành động về quyền độc lập, tự do. Đó không phải là một khái niệm trừu tượng mà là một chân lý được khẳng định bằng máu và nước mắt; là giá trị thiêng liêng mà mỗi dân tộc đều tự mình giành lấy; là điều kiện bảo đảm tự do và phẩm giá của con người. Vì vậy, tác phẩm là ngọn cờ dẫn dắt, động viên các dân tộc bị áp bức trong cuộc đấu tranh vì quyền tự quyết và một nền hòa bình, công lý đích thực.

Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhiều hình thức “thực dân mới” như áp đặt kinh tế, bất bình đẳng công nghệ và xâm lấn văn hóa - vẫn tồn tại thì những vấn đề Nguyễn Ái Quốc nêu ra cách đây một thế kỷ vẫn còn nguyên giá trị: vấn đề phụ thuộc, quyền tự chủ và tiếng nói của các dân tộc nhỏ; về công lý, pháp lý trong trật tự thế giới; về nâng cao dân trí và xây dựng một nền văn hóa, giáo dục tiến bộ; vấn đề bảo vệ người yếu thế, như phụ nữ và trẻ em... Chính điều này làm nên giá trị toàn cầu và tính bền vững của di sản Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh trong thế kỷ XXI.

Các nhà khoa học, đại biểu tham dự hội thảo tập trung thảo luận về các nội dung chính: Bản án chế độ thực dân Pháp - bản cáo trạng đanh thép về tội ác của chủ nghĩa thực dân; Bản án chế độ thực dân Pháp với con đường đấu tranh của các dân tộc thuộc địa; Bản án chế độ thực dân Pháp -tư duy sắc sảo và tài năng bút chiến của nhà báo Nguyễn Ái Quốc; Bản án chế độ thực dân Pháp - di sản tư tưởng mang tầm thời đại.

Tham luận tại hội thảo, PGS, TS Nguyễn Văn Thế, nguyên Phó Giám đốc Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng nhấn mạnh Bản án chế độ thực dân Pháp đã phơi bày toàn bộ bản chất phản động, phản nhân đạo của chủ nghĩa thực dân, làm chấn động dư luận quốc tế và thức tỉnh lương tri nhân loại tiến bộ. Với lập luận sắc bén, chứng cứ xác thực, Nguyễn Ái Quốc chỉ rõ đằng sau ngôn từ đạo đức hoa mỹ “khai hóa văn minh” của chủ nghĩa thực dân, thực chất là một hệ thống nô dịch toàn diện về kinh tế, chính trị, văn hóa và tư tưởng đối với các nước thuộc địa, là kết quả tất yếu của chủ nghĩa tư bản phát triển khi nó cần mở rộng thị trường tiêu thụ, chiếm đoạt nguồn nguyên liệu, nguồn nhân công giá rẻ. Nguyễn Ái Quốc sử dụng cách tiếp cận toàn diện, đa chiều. Người không dừng lại ở nghiên cứu Đông Dương mà mở rộng sang các thuộc địa của Pháp, tạo nên một bức tranh toàn cảnh về tội ác của chủ nghĩa thực dân.

Tham luận hội thảo, PGS, TS Nguyễn Danh Tiên, Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng nhấn mạnh, với bút pháp sắc sảo, lý lẽ đanh thép và bằng chứng xác thực, chương I của tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp, Nguyễn Ái Quốc đã vạch trần bản chất tàn bạo, dối trá và phản nhân đạo của chủ nghĩa thực dân Pháp. Tác phẩm tố cáo bản chất tàn bạo và dối trá của chủ nghĩa thực dân Pháp, chúng đã biến những người dân thuộc địa - nạn nhân của ách áp bức thành công cụ chiến tranh, nguồn nhân công rẻ mạt, “những con vật biết nói” để bảo vệ quyền lợi và bá quyền. Đồng thời, Nguyễn Ái Quốc thức tỉnh tinh thần dân tộc, tinh thần quốc tế của các dân tộc bị áp bức đấu tranh, tự giải phóng, tự cứu mình.

Đồng chí Nguyễn Thị Ánh, Phó Vụ trưởng Vụ Tuyên truyền, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương cho rằng, Bản án chế độ thực dân Pháp đã phát huy ý nghĩa to lớn trong tuyên truyền, trở thành vũ khí sắc bén để vạch trần bộ mặt thực dân, nâng cao nhận thức và khơi dậy ý chí đấu tranh của quần chúng nhân dân. Tác phẩm là tài liệu quan trọng góp phần vào việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam, thúc đẩy phong trào cách mạng Việt Nam, giúp quần chúng nhận diện rõ đối tượng đấu tranh cách mạng là thực dân Pháp và phong kiến tay sai; chứng minh bản chất luận điệu “khai hóa văn minh” của thực dân Pháp chỉ nhằm mục đích bóc lột, vơ vét của cải, tài nguyên của huộc địa; đồng thời giáo dục chủ nghĩa yêu nước và trở thành tài liệu lịch sử và chính trị quý giá để bồi dưỡng thế hệ trẻ.

Tham luận hội thảo, PGS, TS Đào Tuấn Thành, Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội khẳng định Bản án chế độ thực dân Pháp của Nguyễn Ái Quốc không chỉ vạch trần tội ác của chủ nghĩa thực dân mà còn chỉ ra con đường cách mạng mà các dân tộc thuộc địa lựa chọn để giải phóng dân tộc, đó là con đường của Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917. Một trong những đóng góp to lớn và quan trọng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc qua tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp được xuất bản cách đây tròn 100 năm chính là xác định chính xác chủ nghĩa tư bản là kẻ thù chung của các thuộc địa trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Đây chính là sự đóng góp của Nguyễn Ái Quốc vào kho tàng lý luận về cách mạng giải phóng dân tộc thế giới của chủ nghĩa Mác - Lênin. Lý luận này không chỉ dẫn đường cho nhân dân Việt Nam mà còn chỉ lối cho nhân dân nhiều nước thuộc địa khác ở châu Á, châu Phi nhận diện chính xác kẻ thù cần tập trung đánh đổ - chủ nghĩa tư bản (cả ở chính quốc lẫn ở thuộc địa) để giành lại tự do cho nhân dân, độc lập cho Tổ quốc, mở đường cho sự tiến bộ xã hội và phát triển của mỗi dân tộc.

GS, TS Trần Thị Minh Tuyết nhấn mạnh Bản án chế độ thực dân Pháp của sáng ngời tinh thần cách mạng tiến công và để lại những bài học quý báu cho cách mạng Việt Nam hiện nay. Tác phẩm đã truyền đi lời kêu gọi giai cấp vô sản các thuộc địa, cũng như ở chính quốc cùng phối hợp hành động vì “đứng trước chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa đế quốc, quyền lợi của chúng ta là thống nhất”. Lời kêu gọi nhân dân các nước thuộc địa liên kết đấu tranh, quyết không chịu cúi đầu làm nô lệ chính là lời tuyên chiến công khai của Nguyễn Ái Quốc với chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực dân.

PGS, TS Bùi Đình Phong nhấn mạnh những luận điểm của Nguyễn Ái Quốc nằm trong dòng sáng tạo cách mạng của những con người mà cống hiến lý luận và hành động đấu tranh có ý nghĩa vạch thời đại. Cùng với nhiều tác phẩm khác, Bản án chế độ thực dân Pháp - cũng là bản án chế độ thực dân nói chung, cho thấy Người viết nhiều nhất, sâu sắc nhất, bổ sung phát triển những lý luận mácxít đề cập đến trong việc tố cáo tội ác của chủ nghĩa thực dân ở các thuộc địa và hình thành chiến lược cách mạng của các nước thuộc địa. Vượt ra ngoài phạm vi dân tộc, Nguyễn Ái Quốc suy nghĩ về cách mạng thế giới, thức tỉnh vấn đề thuộc địa, không chỉ muốn Tổ quốc mình được giải phóng, mà các “dân tộc thuộc địa” được giải phóng.

Phát biểu kết luận hội thảo, PGS, TS Lý Việt Quang khẳng định với cách tiếp cận toàn diện khách quan, khoa học 40 tham luận và ý kiến phát biểu, đã đi sâu phân tích, luận giải về nội dung, vai trò, tầm vóc giá trị của tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp. Một số tham luận phân tích bối cảnh ra đời, mục đích của tác phẩm, tập trung phân tích, luận giải nội dung cơ bản của tác phẩm, là tố cáo tội ác của chủ nghĩa thực dân Pháp, sự thức tỉnh của các dân tộc thuộc địa và con đường đấu tranh chống lại ách áp bức tàn bạo của chủ nghĩa thực dân, thực hiện sự nghiệp giải phóng dâ tộc, quyền làm người. Đặc biệt, nội dung nổi bật của tác phẩm là đã chỉ rõ kẻ thù chung của các dân tộc thuộc địa và giai cấp vô sản ở các nước chính quốc là chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa đế quốc, chỉ rõ về sức mạnh của giai cấp công nhân, nông dân, đoàn kết các tầng lớp nhân dân lao khổ. Sự cần thiết phải hình thành liên minh đoàn kết quốc tế giữa các nước thuộc địa, giai cấp công nhân, nhân dân lao động ở chính quốc với và vai trò, khả năng tự giải phóng của nhân dân các nước thuộc địa. Bên cạnh đó, nội dung một số tham luận đã phân tích văn phong chính luận sắc sảo, tài năng bút chiến tài tình của Nguyễn Ái Quốc. Với cấu trúc khoa học, hệ thống, chặt chẽ, ngôn ngữ sắc sảo, châm biếm, gần gũi, kết hợp với hệ thống dẫn chứng thực tiễn phong phú, Người đã đập tan luận điệu về “công lý”, “văn minh thuộc địa”, “khai hóa văn minh” mà chủ nghĩa đế quốc, thực dân rao giảng.

Các tham luận khẳng định tầm vóc, giá trị to lớn của Bản án chế độ thực dân Pháp là thiên điều tra phóng sự giàu hình ảnh, là cáo trạng đanh thép, vũ khí lý luận sắc bén, có tác dụng thức tỉnh lương tri và thúc đẩy hoạt động cách mạng trên phạm vi toàn thế giới. Tác phẩm là sản phẩm của sự kết hợp biện chứng những nguyên lý phổ biến của học thuyết Mác - Lênin, thực tiễn phong trào công nhân, phong trào giải phóng dân tộc, ánh sáng của Cách mạng Tháng mười Nga. Trân trọng hơn thành quả hiện tại chúng ta nỗ lực thực hiện việc đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh nhằm góp phần hiện thực hóa khát vọng xây dựng đất nước Việt Nam phồn vinh, văn minh, hạnh phúc trong kỷ nguyên mới.