Hoàn thiện cơ chế phòng ngừa để không thể tham nhũng, tiêu cực

Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực họp Phiên thứ 23 để kiểm điểm, đánh giá kết quả hoạt động năm 2022, xác định chương trình công tác năm 2023 - Ảnh: vietnamplus.vn

1. Tầm quan trọng của hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để không thể tham nhũng, tiêu cực

Tham nhũng là “giặc nội xâm”, đe dọa đến sự ổn định chính trị - xã hội, “làm tổn hại thanh danh của Đảng”⁽¹⁾, làm suy giảm sức chiến đấu của Đảng và năng lực quản lý nhà nước, làm tăng khoảng cách giàu nghèo, tiềm ẩn các xung đột lợi ích, phản kháng về xã hội, và “làm giảm sút lòng tin của nhân dân, là một trong những nguy cơ lớn đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ ta”⁽²⁾. Vì thế, Đảng và Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế, biện pháp, cách thức để phòng, chống tham nhũng thực sự hiệu quả.

Cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để không thể tham nhũng, tiêu cực là tổng thể các thể chế và thiết chế do Đảng, Nhà nước và xã hội tiến hành nhằm hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật chặt chẽ, “không có kẽ hở”, thực hiện công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình đầy đủ, kiểm tra, giám sát, tham tra chặt chẽ trong quá trình quản lý.

Theo tinh thần Nghị quyết của Đảng và Luật Phòng, chống tham nhũng thì phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn dân mà trước hết và chủ yếu là của các cấp ủy đảng và người đứng đầu các cấp, các ngành từ Trung ương đến cơ sở. Đối với công tác phòng, chống tham nhũng, phương châm thực hiện là vừa tích cực, chủ động phòng ngừa, vừa kiên quyết đấu tranh, trong đó phòng ngừa là cơ bản.

Chiến lược quốc gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020 (ban hành kèm theo Nghị quyết số 21/NQ-CP ngày 12-5-2009 của Chính phủ) đã xác định toàn diện các quan điểm, mục tiêu, các nhóm giải pháp, cũng như định rõ lộ trình để thực hiện công tác phòng, chống tham nhũng: tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạch định chính sách, xây dựng và thực hiện pháp luật; hoàn thiện chế độ công vụ, công chức, nâng cao chất lượng thực thi công vụ; hoàn thiện cơ chế quản lý kinh tế, xây dựng môi trường kinh doanh cạnh tranh bình đẳng, công bằng, minh bạch; nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử trong phát hiện, xử lý tham nhũng; nâng cao nhận thức và phát huy vai trò của toàn xã hội trong phòng, chống tham nhũng.

Công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí trong thời gian qua đã được thực hiện quyết liệt theo tinh thần chỉ đạo của Bộ Chính trị, đứng đầu là đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, đó là: “Nói đi đôi với làm, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai, không chịu sức ép của bất kỳ tổ chức, cá nhân nào”. Trong các giải pháp đưa ra nhằm tiếp tục nâng cao công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng xác định, công tác giáo dục pháp luật phòng, chống tham nhũng là giải pháp hàng đầu: “Phải tiếp tục đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục xây dựng văn hóa tiết kiệm, không tham nhũng trong cán bộ, đảng viên và nhân dân”⁽³⁾.

2. Thực tiễn hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để không thể tham nhũng, tiêu cực ở Việt Nam

Từ năm 2012 đến nay, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các cơ quan tham mưu của Trung ương đã ban hành hơn 250 văn bản về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, trong đó nhiều chủ trương, quy định mạnh mẽ, quyết liệt được cán bộ, đảng viên và nhân dân đồng tình, đánh giá cao, sau khi triển khai thực hiện nghiêm túc đã tạo chuyển biến rõ rệt⁽⁴⁾, như: (1) Quy định về phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; (2) Quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Trung ương, Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, người đứng đầu các cấp, các ngành; (3) Quy định về kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng; (4) Quy định về công tác cán bộ, miễn nhiệm, từ chức; (5) Quy định về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và một số lĩnh vực trọng yếu khác; (6) Quy định về trách nhiệm và thẩm quyền của Ban Chỉ đạo và các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; (7) Quy định về cơ chế chỉ đạo phối hợp trong hoạt động kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; (8) Quy định về phát hiện, điều tra, xử lý các vụ việc, vụ án tham nhũng; (9) Quy định về bảo vệ người tố giác, đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, v.v.. Ngoài ra, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi năm 2017) đã bổ sung 4 tội danh về tham nhũng đối với khu vực ngoài nhà nước; Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 dành một chương riêng về hoạt động phòng, chống tham nhũng ở khu vực ngoài nhà nước, v.v..

Thực tiễn hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để không thể tham nhũng, tiêu cực ở Việt Nam nhằm cụ thể hóa quan điểm chỉ đạo: “Mọi quyền lực đều phải được kiểm soát chặt chẽ bằng cơ chế; quyền lực phải được ràng buộc bằng trách nhiệm; quyền lực đến đâu trách nhiệm đến đó, quyền lực càng cao trách nhiệm càng lớn bất kể ai lạm dụng, lợi dụng quyền lực để trục lợi đều phải bị truy cứu trách nhiệm và xử lý vi phạm”⁽⁵⁾. Vì thế, những năm qua, công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, đó là:

Thứ nhất, nhận thức về công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực của cán bộ, đảng viên và nhân dân tiếp tục nâng cao; sự đồng thuận, ủng hộ công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực của cán bộ, đảng viên và nhân dân tiếp tục được nâng lên.

Đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Công tác thông tin, tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống tham nhũng được tăng cường và có nhiều đổi mới”; “Theo kết quả điều tra dư luận xã hội của Viện Dư luận xã hội, tuyệt đại đa số ý kiến người dân (93%) bày tỏ tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng; khiến cho mọi sự xuyên tạc, chống phá của các thế lực thù địch đều trở lên trơ trẽn, nực cười. Đó là thành công lớn trong công tác phòng, chống tham nhũng của chúng ta”⁽⁶⁾.

Thứ hai, Đảng và Nhà nước đã triển khai quyết liệt, đồng bộ nhiều giải pháp quan trọng trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực:

Công tác phát hiện và xử lý tham nhũng được chỉ đạo đồng bộ, quyết liệt, hiệu quả, tạo bước đột phá trong công tác phòng, chống tham nhũng, khẳng định quyết tâm rất cao của Đảng, Nhà nước trong chống tham nhũng, “không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai, không chịu sức ép của bất kỳ cá nhân nào”;

Đi đôi với tập trung chỉ đạo công tác phát hiện, xử lý tham nhũng, công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế về quản lý kinh tế - xã hội và phòng, chống tham nhũng cũng được đẩy mạnh, từng bước hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để bảo đảm “không thể”, “không dám”, “không muốn”, “không cần” tham nhũng;

Công tác cán bộ, cải cách hành chính được công khai, minh bạch; trách nhiệm giải trình trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị và các giải pháp phòng ngừa tham nhũng được tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện và đạt kết quả tích cực;

Công tác thông tin, tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống tham nhũng được tăng cường và có nhiều đổi mới; sự giám sát của các cơ quan dân cử, vai trò của Mặt trận Tổ quốc, nhân dân và báo chí, truyền thông trong phòng, chống tham nhũng được phát huy tốt hơn;

Chú trọng kiện toàn tổ chức, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động và sự phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị chức năng phòng, chống tham nhũng; tích cực hợp tác quốc tế và từng bước mở rộng hoạt động phòng, chống tham nhũng ra khu vực ngoài nhà nước⁽⁷⁾.

Thứ ba, kết quả phòng, chống tham nhũng tiếp tục được nâng lên⁽⁸⁾

Trong 10 năm (2012-2022), cấp ủy, Ủy ban Kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật hơn 2.700 tổ chức đảng, gần 168 nghìn đảng viên, trong đó có hơn 7.390 đảng viên bị kỷ luật do tham nhũng. Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã kỷ luật hơn 170 cán bộ cấp cao diện Trung ương quản lý, trong đó có 33 Ủy viên, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, hơn 50 sỹ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang. Riêng từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng đến năm 2022, đã kỷ luật 50 cán bộ diện Trung ương quản lý, trong đó có 8 Ủy viên, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, 20 sỹ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang;

Công tác thu hồi tài sản tham nhũng có chuyển biến tích cực; cơ quan thi hành án dân sự các cấp đã thu hồi 61 nghìn tỷ đồng, đạt tỷ lệ 34,7% (năm 2013, tỷ lệ này chỉ đạt dưới 10%). Riêng các vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo theo dõi, chỉ đạo đã thu hồi được gần 50 nghìn tỷ đồng, đạt tỷ lệ 41,3%. Công tác phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực ở địa phương, cơ sở được quan tâm hơn, từng bước khắc phục tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”;

Trong vòng 10 năm (2012-2022), đã có 8.445.300 lượt người kê khai tài sản (đạt 99,5%); các bộ, ngành, địa phương đã tổ chức kiểm tra việc công khai, minh bạch tại 78.108 cơ quan, tổ chức, đơn vị; qua kiểm tra đã phát hiện, chấn chỉnh 1.068 đơn vị vi phạm. Cả nước có trên 80 tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán qua internet và 44 tổ chức triển khai thanh toán qua điện thoại di động; hơn 90% giao dịch nộp thuế của doanh nghiệp được thực hiện qua ngân hàng; 42% các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có triển khai thanh toán dịch vụ y tế không dùng tiền mặt; 42% số người hưởng và 39% số tiền lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, trợ cấp thất nghiệp trong toàn quốc chi trả qua tài khoản cá nhân;

Cộng đồng quốc tế ngày càng đánh giá cao Việt Nam trong công tác phòng, chống tham nhũng, cải thiện môi trường hành chính công, môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đặc biệt, thông qua việc tăng cường giáo dục pháp luật, nhận thức của người dân về tầm quan trọng của công tác phòng, chống tham nhũng, cũng như tác hại của tham nhũng đối với sự phát triển đất nước ngày càng được nâng cao; một bộ phận người dân đã tích cực chống tham nhũng, kiên quyết “không tiếp tay” cho tham nhũng xảy ra. Thực tế này đã được minh chứng cụ thể bằng chỉ số nhận thức tham nhũng của Việt Nam trong giai đoạn 2006-2021 ngày càng được cải thiện rõ rệt.

Bảng 1:

Chỉ số nhận thức tham nhũng của Việt Nam trong giai đoạn 2006-2021

Nguồn: Tổ chức Minh bạch Quốc tế (năm 2022)

3. Giải pháp tiếp tục hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để không thể tham nhũng, tiêu cực

Trong thời gian tới, cần tiếp tục quán triệt, triển khai thực hiện tốt tinh thần chỉ đạo của Trung ương Đảng, đứng đầu là Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về các biện pháp phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, đặc biệt là các nội dung về hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để không thể tham nhũng, tiêu cực, cụ thể:

Thứ nhất, cán bộ, đảng viên, lãnh đạo phải gương mẫu; nêu gương, đi đầu trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; cán bộ có chức vụ càng cao càng phải trong sạch, gương mẫu, tiên phong, đi đầu trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Thứ hai, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện đồng bộ thể chế và xây dựng, chỉnh đốn Đảng, quản lý kinh tế - xã hội và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; kịp thời khắc phục những bất cập, bịt kín những “khoảng trống”, “kẽ hở”; nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện thể chế để “không thể” tham nhũng, tiêu cực⁽⁹⁾. Trong đó, đặc biệt chú trọng hoàn thiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng đất đai; quản lý sử dụng vốn nhà nước trong các doanh nghiệp nhà nước; quản lý khai thác tài nguyên, khoáng sản; quản lý, sử dụng vốn ngân sách nhà nước đầu tư hạ tầng kinh tế, xã hội; v.v..

Thứ ba, tiếp tục hoàn thiện và thực hiện nghiêm các quy định về công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị; kiểm soát có hiệu quả tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn. Cải cách hành chính; xây dựng đội ngũ cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ trong giai đoạn mới và tăng cường giám sát việc thực thi quyền lực⁽¹⁰⁾.

Thứ tư, tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy; nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực từ Trung ương đến địa phương. Mở rộng và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế, triển khai có hiệu quả hoạt động phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ở khu vực ngoài nhà nước.

Thứ năm, thi hành đồng bộ giữa kỷ luật của Đảng, kỷ luật hành chính và xử lý hình sự; tập trung xử lý những khâu yếu, việc khó. Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

_________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 542 (tháng 4-2023)

Ngày nhận bài: 7-3-2023; Ngày bình duyệt: 6-4-2023; Ngày duyệt đăng: 20-4-2023.

(1) ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004, tr.188.

(2) ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.12.

(3), (6), (7) Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2022, tr.392, 392, 392.

(4), (5), (9), (10) Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2023, tr.30, 39, 46, 49.

(8) Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực giai đoạn 2012-2022, https://ubkttw.vn/danh-muc/tin-tuc-thoi-su/hoi-nghi-toan-quoc-tong-ket-10-nam-cong-tac-phong-chong-tham-nhung-tieu-cuc-giai-doan-2012-2022.html.

PGS, TS TRƯƠNG HỒ HẢI

Viện Nhà nước và Pháp luật,

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh