Xây dựng văn hóa chính trị cho học viên sĩ quan trong các nhà trường quân đội hiện nay

ThS NGUYỄN HẢI HÀ
Học viện Kỹ thuật Quân sự, Bộ Quốc phòng

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế sâu rộng và tác động mạnh mẽ của chuyển đổi số, xây dựng văn hóa chính trị cho học viên sĩ quan trong các nhà trường quân đội trở thành yêu cầu mang tính chiến lược, nhằm bảo đảm sự vững chắc về chính trị, tư tưởng và tổ chức của Quân đội nhân dân Việt Nam. Đội ngũ sĩ quan được đào tạo từ các nhà trường quân đội sẽ trực tiếp đảm nhiệm chức trách chỉ huy ở cơ sở - nơi thể hiện rõ nhất bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức và năng lực lãnh đạo, tổ chức của Quân đội. Vì vậy, văn hóa chính trị vừa là nền tảng hình thành nhân cách người sĩ quan, vừa là động lực nội sinh của bản lĩnh, ý chí, niềm tin và tinh thần phụng sự Tổ quốc, nhân dân.

Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị quan trọng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo, xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị, tăng cường công tác tư tưởng, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, coi chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị. Điều đó tạo ra khuôn khổ chính trị - pháp lý thuận lợi để các nhà trường quân đội tăng cường xây dựng văn hóa chính trị cho học viên sĩ quan.

Từ yêu cầu đó, việc nghiên cứu cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp xây dựng văn hóa chính trị cho học viên sĩ quan trong các nhà trường quân đội không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn có giá trị thực tiễn sâu sắc đối với quá trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo quân đội theo định hướng của Bộ Quốc phòng về dạy, học, đánh giá thực chất và gắn đào tạo với phương châm “Chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị”.

2. Nội dung

2.1. Đặc trưng văn hóa chính trị của học viên sĩ quan trong các nhà trường quân đội

Văn hóa chính trị là phạm trù cơ bản của khoa học chính trị, phản ánh trình độ phát triển chính trị của một cộng đồng thông qua hệ thống giá trị, niềm tin, thái độ và hành vi chính trị của các chủ thể xã hội. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, văn hóa chính trị là sự kết tinh và nội tâm hóa các giá trị chính trị vừa mang tính ổn định, vừa phản ánh sự vận động của đời sống xã hội; là nền tảng tinh thần và cơ chế điều chỉnh hành vi trong đời sống chính trị. Trong môi trường nhà trường quân đội, văn hóa chính trị của học viên sĩ quan là hệ thống giá trị, niềm tin, thái độ và hành vi chính trị được hình thành, củng cố và phát triển thông qua giáo dục lý luận, rèn luyện quân sự và hoạt động thực tiễn; qua đó xây dựng bản lĩnh chính trị, đạo đức cách mạng và năng lực tổ chức, chỉ huy phù hợp với lý tưởng của Đảng và yêu cầu hiện đại hóa Quân đội nhân dân Việt Nam.

Về cấu trúc, văn hóa chính trị của học viên sĩ quan có thể được nhận diện qua bốn thành tố cơ bản:

Thứ nhất, tri thức chính trị - nền tảng nhận thức.

Tri thức chính trị là thành tố định hướng nhận thức, giữ vai trò nền tảng trong cấu trúc văn hóa chính trị của học viên sĩ quan. Nội dung tri thức này bao gồm: (1) hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; (2) quan điểm, đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước; (3) tri thức về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức của Quân đội nhân dân Việt Nam; (4) tri thức quân sự, chính trị chuyên ngành và các kiến thức liên ngành phục vụ nhiệm vụ quân đội.

Trong điều kiện Quân đội đặt dưới sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng, tri thức chính trị giúp học viên hình thành thế giới quan và phương pháp luận khoa học, là cơ sở để củng cố lập trường giai cấp công nhân, bản lĩnh và lý tưởng chiến đấu vì mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Tri thức này được hình thành chủ yếu thông qua quá trình đào tạo tại nhà trường (các môn lý luận chính trị, pháp luật, khoa học quân sự, công tác đảng, công tác chính trị) và được bồi đắp, phát triển nhờ tự học, tự nghiên cứu và tự nâng cao nhận thức của học viên.

Thứ hai, hệ giá trị và niềm tin chính trị mang dấu ấn “Bộ đội Cụ Hồ”

Học viên hình thành hệ giá trị chính trị đặc thù: tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; đề cao trách nhiệm tập thể, danh dự quân nhân và lợi ích chung. Niềm tin chính trị thể hiện ở sự tin tưởng sâu sắc vào chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vào sự lãnh đạo của Đảng, con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và sự nghiệp đổi mới. Niềm tin này có ý nghĩa như “lá chắn mềm” trước các quan điểm sai trái, thù địch và mặt trái kinh tế thị trường. Gắn liền với đó là các phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”: cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; giản dị, nhân ái, giàu tình đồng chí, đồng đội.

Thứ ba, thái độ và cảm xúc chính trị đối với chế độ, nhân dân và nhiệm vụ quân đội

Thái độ và cảm xúc chính trị thể hiện mức độ gắn bó về mặt tâm lý của học viên đối với chế độ chính trị, đối với nhiệm vụ quân đội và đối với đồng đội. Thành tố này được hình thành trên cơ sở nhận thức đúng đắn về đường lối của Đảng, chức năng của quân đội và yêu cầu nhiệm vụ.

Thái độ chính trị của học viên thể hiện qua tinh thần trách nhiệm, ý chí vượt khó trong học tập và rèn luyện, sự chủ động ứng xử trước các vấn đề chính trị, tư tưởng và khả năng duy trì lập trường trước các tác động từ môi trường kinh tế, xã hội, truyền thông số và hội nhập quốc tế. Thái độ và cảm xúc chính trị là yếu tố trung gian quan trọng, góp phần chuyển hóa tri thức và giá trị thành hành vi chính trị phù hợp, qua đó làm sâu sắc thêm bản lĩnh và sự gắn bó của học viên với chế độ, với nhân dân và với quân đội.

Thứ tư, hành vi và kỹ năng chính trị trong hoạt động học tập, rèn luyện và chỉ huy

Học viên thể hiện văn hóa chính trị qua chấp hành kỷ luật quân đội, pháp luật của Nhà nước; sự nhất quán giữa lời nói và việc làm; tác phong chuẩn mực, lối sống lành mạnh, quan hệ đúng mực với đồng chí, đồng đội và nhân dân. Về năng lực, văn hóa chính trị thể hiện qua khả năng tổ chức, chỉ huy, xử lý tình huống chính trị - quân sự; kỹ năng công tác đảng, công tác chính trị; năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn. Trong bối cảnh mới, yêu cầu “bảy dám” (dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung) trở thành tiêu chí thời đại của văn hóa chính trị học viên sĩ quan.

Kỹ năng tự học, tự rèn luyện và tự điều chỉnh hành vi có vai trò quan trọng, giúp học viên thích ứng với yêu cầu của môi trường an ninh - quốc phòng đang thay đổi nhanh chóng, nâng cao năng lực tự hoàn thiện nhân cách và bản lĩnh chính trị, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ được giao.

Như vậy, văn hóa chính trị của học viên sĩ quan trong các nhà trường quân đội được biểu hiện qua sự thống nhất hữu cơ giữa tri thức, hệ giá trị và niềm tin, thái độ và cảm xúc, hành vi và kỹ năng chính trị. Bốn thành tố này vừa là thành phần cấu trúc, vừa là tiêu chí nhận diện bản sắc văn hóa chính trị của người sĩ quan tương lai trong Quân đội nhân dân Việt Nam.

2.2. Thực trạng văn hóa chính trị của học viên sĩ quan tại các nhà trường quân đội

Thực tiễn cho thấy, văn hóa chính trị của học viên sĩ quan có nền tảng tốt nhưng chưa thật sự tương xứng với yêu cầu của môi trường quân sự hiện đại và tác động phức tạp từ biến đổi giá trị xã hội, không gian mạng và sức ép hội nhập.

Về tri thức chính trị, phần lớn học viên nắm được các nội dung cơ bản về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng và chức năng, nhiệm vụ của Quân đội nhân dân Việt Nam. Trong các buổi học chính trị, sinh hoạt chi bộ, sinh hoạt đoàn, nhiều học viên chủ động liên hệ với tình hình biển đảo, an ninh phi truyền thống, âm mưu “diễn biến hòa bình”, cho thấy sự tiếp nhận tích cực đối với vấn đề thời sự. Chất lượng đào tạo chính quy cũng tạo nền tảng tri thức tương đối đồng đều: năm học 2023 - 2024, trong tổng số học viên đào tạo sĩ quan tốt nghiệp, có gần 90% đạt loại khá trở lên; một số trường như Trường Sĩ quan Chính trị, Trường Sĩ quan Lục quân 1, Học viện Kỹ thuật Quân sự có tỷ lệ khá, giỏi rất cao⁽¹⁾. Điều này cho thấy nền tảng tri thức chính trị quân sự của học viên về cơ bản được bảo đảm.

Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy, tri thức chính trị của một bộ phận học viên còn mang tính “ghi nhớ nhiều hơn hiểu”, nặng về tiếp thu thụ động⁽²⁾. Trong các buổi thảo luận, không ít học viên ngại trình bày quan điểm, lúng túng khi phân tích bản chất vấn đề chính trị - xã hội. Khi được giao nhiệm vụ xử lý tình huống (thí dụ: ứng xử trước thông tin xuyên tạc trên mạng xã hội; giải thích với quần chúng về các chủ trương của Đảng), nhiều học viên trả lời còn chung chung, thiếu lập luận⁽³⁾. Một số giảng viên cho biết học viên ít đọc tài liệu mở rộng ngoài giáo trình và tài liệu chính trị - pháp luật được cấp; thời gian tự học còn hạn chế; khả năng nhận diện, đánh giá thông tin còn hạn chế⁽⁴⁾. Do đặc điểm lứa tuổi 18 - 21 và chưa có nhiều trải nghiệm xã hội, lại thường xuyên tiếp xúc với không gian mạng nhiều chiều, khiến năng lực nhận thức chính trị của một bộ phận học viên dễ bị phân tán, thiếu chiều sâu⁽⁵⁾.

Về hệ giá trị và niềm tin chính trị, các nhà trường quân đội thời gian qua rất chú trọng bồi dưỡng nền tảng giá trị thông qua việc học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quán triệt nghị quyết của Đảng, triển khai Chỉ thị 05-CT/TW gắn với học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Hình tượng Bộ đội Cụ Hồ được xác lập như một chuẩn mực tư tưởng, đạo đức, lối sống mà học viên phải hướng tới. Các phong trào như “Chi đoàn 3 tốt”, “Chi bộ 4 tốt”, “Thanh niên Quân đội rèn đức - luyện tài - xung kích - sáng tạo - quyết thắng” góp phần hình thành niềm tin và chuẩn mực giá trị ổn định.

Trong thực tế đơn vị, có thể nhận thấy đa số học viên có ý thức rõ ràng về việc trung thành với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân, tôn trọng kỷ luật, đề cao tinh thần tập thể, sống giản dị, chan hòa với đồng chí, đồng đội. Tuy nhiên, một bộ phận học viên có biểu hiện phai nhạt lý tưởng, đặt lợi ích cá nhân lên trên lợi ích tập thể, so sánh giữa môi trường quân đội và dân sự, có xu hướng ngại rèn luyện, “chọn nhẹ - tránh khó”. Tác động của kinh tế thị trường làm gia tăng tâm lý thực dụng, trong khi thông tin xấu độc, xuyên tạc tác động trực tiếp đến niềm tin chính trị, dẫn tới tình trạng “dao động niềm tin”, thậm chí “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” ở một số cá nhân⁽⁶⁾. Những biểu hiện này cho thấy hệ giá trị và niềm tin truyền thống - dù vẫn là dòng chảy chính - đã bắt đầu chịu sức ép từ các giá trị mới, đa dạng, phức tạp hơn.

Ở phương diện thái độ và cảm xúc chính trị của học viên. Trong nhiều hoạt động, nhất là các đợt diễn tập, hành quân dã ngoại, tăng gia sản xuất, công tác dân vận…, học viên thể hiện rõ sự nhiệt tình, hăng hái, sẵn sàng nhận và hoàn thành nhiệm vụ. Tình cảm gắn bó với đơn vị, với đồng đội, sự tự hào khi khoác quân phục, ý thức giữ hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ trước nhân dân vẫn là những điểm sáng thường thấy ở các nhà trường. Nhiều học viên chia sẻ cảm giác tự tin hơn, chín chắn hơn sau những đợt rèn luyện gian khổ.

Nhưng ở chiều khác, không khó để bắt gặp những băn khoăn trong một bộ phận học viên. Những ngày đầu vào trường, một số học viên “sốc kỷ luật”, cảm thấy gò bó, áp lực vì mọi hoạt động đều theo Điều lệnh, Điều lệ. Khi tiếp cận với các thông tin trái chiều trên mạng về tham nhũng, tiêu cực…, một số học viên bộc lộ trạng thái hoài nghi, khó chịu, nhưng lại thiếu kỹ năng lý giải, thiếu người đồng hành để “gỡ nút” nhận thức. Tâm lý so sánh với bạn bè học dân sự - về tự do cá nhân, đời sống sinh viên, cơ hội làm thêm, đi du học… - đôi khi khiến học viên cảm thấy thiệt thòi, từ đó ảnh hưởng đến tâm thế học tập, rèn luyện. Những biểu hiện “giảm sút niềm tin”, “phai nhạt lý tưởng” không phải là hiện tượng phổ biến, nhưng đủ để gióng lên hồi chuông về độ bền vững của thành tố cảm xúc, thái độ trong văn hóa chính trị học viên hiện nay. Thực tế cho thấy khả năng “miễn dịch cảm xúc chính trị” của một bộ phận học viên còn yếu⁽⁷⁾.

Về hành vi và kỹ năng chính trị, trong môi trường quân sự, đa số học viên chấp hành nghiêm kỷ luật, Điều lệnh, Điều lệ; giữ phong cách, tác phong quân nhân; tham gia đầy đủ các hoạt động tập thể, sinh hoạt chi bộ, đoàn, hội đồng quân nhân. Nhiều học viên có kỹ năng tổ chức, chỉ huy cấp phân đội khá tốt; sử dụng ngôn ngữ chỉ huy mạch lạc; bước đầu có kỹ năng công tác đảng, công tác chính trị và xử lý tình huống trong huấn luyện. Mô hình “Câu lạc bộ lý luận trẻ”, “Diễn đàn sĩ quan trẻ”, các cuộc thi Olympic Mác - Lênin… giúp học viên rèn luyện năng lực lập luận, tư duy phản biện và khả năng đấu tranh phản bác quan điểm sai trái.

Tuy nhiên, vẫn còn một số học viên thụ động, ỷ lại, thiếu tự giác; kỹ năng xử lý tình huống chính trị, xã hội còn lúng túng; kỹ năng nói trước tập thể, kỹ năng tranh luận và phản biện còn hạn chế. Đặc biệt, kỹ năng tự học, tự rèn vẫn là “điểm nghẽn”: nhiều học viên chưa xây dựng kế hoạch học tập rõ ràng, ít tự nghiên cứu tài liệu, học tập mang tính đối phó⁽⁸⁾. Một số giảng viên phản ánh học viên “nắm kiến thức nhưng không hiểu bản chất”, “hiểu lơ mơ”, “không hệ thống hóa được tri thức”⁽⁹⁾. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng hành vi chính trị - vốn là thước đo quan trọng nhất của văn hóa chính trị của sĩ quan quân đội theo quan điểm của Hồ Chí Minh: “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”⁽¹⁰⁾.

Như vậy, thực trạng văn hóa chính trị của học viên sĩ quan hiện nay tích cực và ổn định ở đa số, nhưng có xu hướng phân hóa ở một bộ phận. Sự tác động của môi trường xã hội, mạng xã hội, chuyển đổi số và biến động giá trị khiến văn hóa chính trị của học viên không còn mang tính đồng nhất. Điều này đòi hỏi các nhà trường quân đội phải tăng cường giáo dục chính trị theo hướng gắn lý luận với thực tiễn, củng cố niềm tin, nâng cao năng lực nhận diện - phản biện thông tin, đồng thời phát triển mạnh kỹ năng tự học, tự rèn và khả năng “miễn dịch chính trị” cho học viên trong giai đoạn hiện nay.

2.3. Giải pháp xây dựng văn hóa chính trị cho học viên sĩ quan trong các nhà trường quân đội trong tình hình mới

Trong bối cảnh Đảng ta đẩy mạnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4-11-2023 của Trung ương và Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20-12-2022 của Quân ủy Trung ương về giáo dục, đào tạo trong Quân đội; đồng thời triển khai Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9-6-2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22-10-2018 về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và Nghị quyết số 847-NQ/QUTW ngày 28-12-2021 về phát huy phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, việc xây dựng văn hóa chính trị cho học viên sĩ quan cần được xác định là nhiệm vụ chiến lược, thường xuyên và lâu dài của các nhà trường quân đội. Đây là cơ sở chính trị, tư tưởng quan trọng hình thành hệ thống giải pháp xây dựng văn hóa chính trị cho học viên sĩ quan trong các nhà trường quân đội khả thi, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số và hội nhập quốc tế trong giai đoạn mới.

Cụ thể hóa tinh thần các nghị quyết của Đảng và nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập trong văn hóa chính trị của học viên sĩ quan các nhà trường quân đội hiện nay, bài viết đề xuất giải pháp xây dựng văn hóa chính trị trong đội ngũ này, gồm:

Thứ nhất, nhóm giải pháp hoàn thiện giáo dục tri thức và năng lực nhận thức chính trị trong bối cảnh số

Một là, chuẩn hóa, hiện đại hóa nội dung giáo dục chính trị theo định hướng của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng; cập nhật kịp thời các vấn đề mới của an ninh - quốc phòng (tác chiến đa miền, chiến tranh công nghệ cao, an ninh mạng, an ninh phi truyền thống). Tri thức chính trị cần được thiết kế theo cách tiếp cận năng lực, gắn với chuẩn đầu ra về năng lực nhận thức chính trị; chuyển trọng tâm từ tái hiện sang phân tích, lý giải và vận dụng vào các tình huống cụ thể.

Hai là, đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị theo hướng phát triển tư duy phản biện, năng lực lập luận và xử lý tình huống chính trị xã hội. Các nhà trường cần tăng cường dạy học tình huống, mô phỏng kịch bản chính trị quân sự, học tập dựa trên vấn đề; đồng thời ứng dụng công nghệ số, học liệu điện tử, phần mềm mô phỏng nhằm nâng cao năng lực nhận diện và xử lý thông tin chính trị, nhất là tin giả, thông tin xuyên tạc trên không gian mạng.

Ba là, xây dựng cơ chế đánh giá thực chất năng lực nhận thức chính trị thông qua phân tích tình huống, nhận diện tin giả, sản phẩm học tập số. Tự học và tự nghiên cứu phải trở thành tiêu chí trọng yếu trong đánh giá kết quả học tập, rèn luyện. Trong điều kiện cụ thể, có thể nghiên cứu áp dụng phân tích dữ liệu học tập và công nghệ trí tuệ nhân tạo để hỗ trợ cá thể hóa quá trình bồi dưỡng tri thức chính trị.

Thứ hai, nhóm giải pháp củng cố hệ giá trị, niềm tin và ý chí chính trị trong điều kiện cạnh tranh giá trị

Một là, tăng cường giáo dục hệ tư tưởng của Đảng (chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng; nhiệm vụ quân đội) gắn với các vấn đề thực tiễn như bất bình đẳng, tham nhũng, chênh lệch cơ hội, tác động của thị trường. Thông tin chính thống cần được cung cấp kịp thời, có luận giải khoa học, dẫn chứng thực tiễn để củng cố niềm tin chính trị trên cơ sở hiểu biết khoa học, chứ không chỉ ở mức tiếp thu thụ động.

Hai là, định hướng hệ giá trị của học viên trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Các diễn đàn đối thoại chính trị, sinh hoạt chi bộ, chi đoàn cần phân tích sâu quan hệ giữa lợi ích cá nhân, tập thể, chế độ và hình thành động cơ phấn đấu đúng đắn, hài hòa giữa lợi ích cá nhân chính đáng với trách nhiệm đối với quân đội và Tổ quốc.

Ba là, cụ thể hóa tinh thần “bảy dám” thành tiêu chí đánh giá học viên, gắn với các hành vi có thể quan sát: sẵn sàng nhận việc khó, đề xuất sáng kiến, tranh luận bảo vệ quan điểm đúng, đấu tranh với biểu hiện sai trái. Giáo dục giá trị, niềm tin phải gắn với rèn luyện đạo đức cách mạng, phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ, đồng thời nhận diện và xử lý kịp thời các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” theo đúng quy định của công tác Đảng, công tác chính trị. Kinh nghiệm cho thấy, việc củng cố giá trị và niềm tin chính trị cho sĩ quan trẻ chỉ bền vững khi gắn với cơ chế đối thoại chính trị thẳng thắn, minh bạch và gắn với thành tựu phát triển thực tiễn của đất nước.

Thứ ba, nhóm giải pháp định hướng thái độ, cảm xúc chính trị và lối sống lành mạnh trong môi trường nhà trường

Một là, tăng cường sinh hoạt chính trị, tư tưởng theo hướng đối thoại, giải đáp, định hướng nhằm hỗ trợ học viên xử lý hoài nghi, dao động trước thông tin phức tạp, nhất là trên không gian mạng. Việc thực hiện đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh cần gắn với các mô hình “đồng hành tư tưởng”, “diễn đàn lý luận trẻ”, tọa đàm chuyên đề; có thể sử dụng khảo sát ẩn danh về tâm trạng, thái độ, niềm tin chính trị làm công cụ cảnh báo sớm phục vụ công tác tư tưởng. Tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là lực lượng nòng cốt triển khai các hoạt động này.

Hai là, xây dựng môi trường văn hóa sư phạm quân sự dân chủ, kỷ cương, nhân văn; xử lý đúng đắn quan hệ cán bộ - học viên, cấp trên - cấp dưới, tập thể - cá nhân; tôn trọng nhân cách và quyền lợi chính đáng của học viên trong khuôn khổ kỷ luật quân đội. Môi trường văn hóa lành mạnh là điều kiện hình thành thái độ gắn bó với đơn vị và động cơ phấn đấu bền vững.

Ba là, phát huy vai trò nêu gương của cán bộ, giảng viên như phương thức giáo dục thái độ, tình cảm chính trị trực tiếp và hiệu quả. Đồng thời, cần phát triển hệ thống hỗ trợ tâm lý - xã hội (tư vấn tâm lý, cố vấn học tập, tư vấn đồng đẳng) giúp học viên thích ứng với môi trường quân sự và nâng cao sức đề kháng trước các tác động tiêu cực từ truyền thông số.

Thứ tư, nhóm giải pháp rèn luyện hành vi, kỹ năng chính trị và năng lực thích ứng trong môi trường quân sự hiện đại

Một là, phát huy tính tự giác, tự học, tự rèn để hình thành năng lực tự quản, tự điều chỉnh hành vi theo chuẩn mực chính trị, đạo đức, pháp lý. Mỗi học viên phải xây dựng kế hoạch phát triển cá nhân gắn với yêu cầu chức vụ sĩ quan tương lai; cấp ủy và chỉ huy các cấp cần hướng dẫn, giám sát và đánh giá định kỳ, coi mức độ tự chủ là chỉ báo quan trọng về năng lực hành động chính trị.

Hai là, tăng cường các hoạt động thực tiễn: diễn tập tổng hợp; thực hành chỉ huy; công tác dân vận; công tác Đảng, công tác chính trị; xử lý tình huống chính trị quân sự... Đây là môi trường chuyển hóa tri thức và giá trị thành hành vi cụ thể, đồng thời rèn luyện năng lực hành động trong điều kiện đa nhiệm, áp lực cao.

Ba là, xây dựng vững chắc văn hóa pháp luật và kỷ luật quân đội; giáo dục ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật, điều lệnh, điều lệ; rèn luyện tác phong chính quy, khả năng tự chủ, tự kiểm soát hành vi.

Bốn là, bồi dưỡng năng lực thích ứng chính trị trong bối cảnh chuyển đổi số: kỹ năng sử dụng công nghệ quân sự hiện đại, tác chiến không gian mạng, xử lý khủng hoảng thông tin, đấu tranh phản bác quan điểm sai trái, thù địch. Hoạt động truyền thông nội bộ, quản trị kênh thông tin chính thức, xây dựng nội dung tích cực trên mạng cần được coi là phương thức rèn luyện kỹ năng hành động chính trị. Kết quả rèn luyện phải được đánh giá qua bộ tiêu chí văn hóa chính trị của học viên sĩ quan, bảo đảm tính khách quan và khả năng kiểm chứng, qua đó góp phần xây dựng đội ngũ sĩ quan trẻ có bản lĩnh chính trị vững vàng, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

3. Kết luận

Từ tiếp cận cấu trúc văn hóa chính trị, có thể thấy văn hóa chính trị của học viên sĩ quan trong các nhà trường quân đội hiện nay vừa mang những đặc trưng phổ quát của văn hóa chính trị, vừa phản ánh sâu sắc tính đặc thù quân sự, cách mạng của Quân đội nhân dân Việt Nam. Thực trạng cho thấy nền tảng nhìn chung tích cực nhưng xuất hiện sự phân hóa về chiều sâu tri thức, độ bền vững của hệ giá trị, niềm tin, sự ổn định thái độ, cảm xúc và năng lực hành động chính trị trong bối cảnh chuyển đổi số và cạnh tranh giá trị.

Trên cơ sở đó, hệ thống giải pháp được đề xuất theo bốn thành tố tri thức, giá trị và niềm tin, thái độ và cảm xúc, hành vi và kỹ năng nhằm tiếp cận xây dựng văn hóa chính trị như một quá trình xã hội hóa chính trị có định hướng, gắn kết giữa giáo dục, tổ chức và tự giáo dục. Đây là cơ sở để các nhà trường quân đội tiếp tục cụ thể hóa trong nghị quyết, chương trình, kế hoạch đào tạo, góp phần hình thành đội ngũ sĩ quan trẻ có văn hóa chính trị vững vàng, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

_________________

Ngày nhận bài: 11-10-2025; Ngày bình duyệt: 29-10-2025; Ngày duyệt đăng: 12-12-2025.

Email tác giả: nguyenhaiha@mta.edu.vn

(1) Bộ Tổng Tham mưu: Báo cáo tổng kết năm học 2023-2024, phương hướng nhiệm vụ năm học 2024-2025, Phụ lục VI a.

(2), (6) Nguyễn Văn Ký: “Một số giải pháp bồi dưỡng văn hóa chính trị cho học viên sĩ quan ở các nhà trường quân đội”, Tạp chí Quốc phòng toàn dân điện tử, https://tapchiqptd.vn, đăng ngày 10-9-2025.

(3) Khuất Trọng Nam: “Nâng cao văn hóa chính trị cho sĩ quan trẻ trong quân đội theo tư tưởng Hồ Chí Minh”, Tạp chí Lý luận chính trị, số 5 -2021, tr.37 - 42.

(4) , (7) Phạm Văn Xây: “Xây dựng ý chí quyết tâm cho học viên các trường sĩ quan quân đội hiện nay”, Tạp chí Cộng sản điện tử, https://www.tapchicongsan.org.vn, đăng ngày 5-4-2025.

(5) Hoàng Gia An: “Bồi dưỡng văn hóa chính trị cho học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội ở các nhà trường Quân đội hiện nay”, Tạp chí Quản lý nhà nước điện tử, https://www.quanlynhanuoc.vn, ngày 10-9-2025.

(8) Vũ Duy Đại, Nguyễn Đức Thuận: “Vai trò xây dựng đội ngũ sĩ quan trẻ Quân đội nhân dân Việt Nam theo tinh thần “7 dám””, Tạp chí Khoa học - Chuyên san Khoa học Xã hội và Nhân văn, số 3, tr.190-199.

(9) Phạm Văn Phú: Thực hiện tự học, tự rèn luyện nâng cao bản lĩnh chính trị của học viên các nhà trường quân đội Tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông điện tử, https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn, ngày 10-9-2025.

(10) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.11, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.612.