Đánh giá, kiểm định chất lượng giáo dục, trong đó có đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình là một khâu, một công đoạn quan trọng không thể thiếu trong quy trình giáo dục, trở thành yêu cầu bắt buộc đối với mọi cơ sở đào tạo và là xu thế tất yếu trong quy trình giáo dục hiện đại của các quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, do điều kiện khách quan, chủ quan nhất định, tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, hoạt động đánh giá chất lượng đào tạo, bồi dưỡng nói chung và đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình nói riêng chưa được quan tâm đúng mức và hiện Học viện chưa xây dựng được bộ tiêu chí đánh giá chất lượng quy chuẩn. Để góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tại Học viện thì việc nghiên cứu xây dựng và áp dụng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình là vô cùng cần thiết. Tuy nhiên, do đặc thù đối tượng đào tạo bồi dưỡng và những yêu cầu chuyên biệt đối với một cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo, quản lý nên việc xây dựng hệ thống các bộ tiêu chí đánh giá cần có cách tiếp cận phù hợp, vận dụng hợp lý mới bảo đảm tính hiệu quả và tạo sự thống nhất cao trong nhận thức của các chủ thể tham gia biên soạn, thực hiện chương trình, giáo trình.

1. Quan điểm tiếp cận trong đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình tại Học viện

Việc đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình là một khâu quan trọng trong quy trình chất lượng giáo dục - đào tạo. Chương trình, giáo trình là một thành tố tạo nên chất lượng giáo dục - đào tạo, song bản thân nó lại là một thực thể hoàn chỉnh. Với đặc thù đào tạo của Học viện, để nâng cao chất lượng đào tạo, việc đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình  cần được tiếp cận trên các phương diện sau:

Thứ nhất, việc biên soạn chương trình, giáo trình đào tạo, bồi dưỡng là công việc khó khăn, nhất là trong bối cảnh tình hình chính trị quốc tế biến đổi nhanh chóng, khó lường như hiện nay. Tình hình trên đòi hỏi các nhà khoa học, các chuyên gia tham gia biên soạn chương trình, giáo trình phải có trình độ chuyên môn sâu về lĩnh vực chuyên ngành cũng như khả năng nắm bắt xu thế phát triển của từng lĩnh vực.

Thứ hai, do đặc thù đối tượng đào tạo đều trực tiếp hoặc gián tiếp gắn với hoạt động lãnh đạo, quản lý thực tiễn nên trong nội dung chương trình, giáo trình cần hàm chứa những tri thức nhất định về kỹ năng lãnh đạo, quản lý.

Thứ ba, việc thẩm định, đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình phải được thực hiện một cách nghiêm túc, khách quan dựa trên một bộ tiêu chuẩn với  hệ  thống các tiêu chí cụ thể được xây dựng một cách khoa học và phải được thực hiện theo một quy trình chặt chẽ.

Thứ tư, hoạt động đánh giá, kiểm định chất lượng chương trình, giáo trình phải được thực hiện định kỳ, thường xuyên.

Thứ năm, chương trình, giáo trình của Học viện trước hết phải tuân thủ những chuẩn mực chung. Theo đó, việc đánh giá chương trình, giáo trình tại Học viện phải dựa trên cơ sở những tiêu chuẩn về đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình chung, đồng thời có những chuẩn mực mang tính đặc thù đối với từng đối tượng, hệ đào tạo.

Thứ sáu, đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình là một công cụ quản lý đào tạo không thể thiếu, đồng thời là căn cứ quan trọng cho việc hoàn thiện hệ thống chương trình, giáo trình theo hướng hiện đại, đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo của Học viện trong tình hình mới.

2. Phương thức đánh giá, kiểm định chất lượng chương trình, giáo trình của Học viện

Các phạm trù tiêu chuẩn, tiêu chí trong đánh giá chất lượng đào tạo và chương trình, giáo trình

Ở nước ta, trong khoảng hơn 10 năm trở lại đây, cùng với sự ra đời của Phòng Khảo thí và Kiểm định chất lượng giáo dục thuộc Vụ Đại học (nay là Cục Khảo thí và Kiểm định chất lượng giáo dục), những phạm trù tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ số đánh giá được đề cập khá phổ biến trong lĩnh vực giáo dục, trong các cơ sở đào tạo và đã có hàng loạt các bộ tiêu chuẩn kiểm định, đánh giá như các bộ tiêu chuẩn đánh giá các trường ở tất cả các cấp học, một số tiêu chuẩn đánh giá các chương trình đào tạo; chuẩn trường quốc gia... và hiện không ít các cơ sở đào tạo đang xây dựng các chuẩn về thành tích học tập, chuẩn dành cho các môn học và các tiêu chuẩn, tiêu chí dành cho tài liệu học tập, sách giáo khoa, giáo trình. Thực tế  đặt ra là cần phải thống nhất nhận thức về các phạm trù này để hướng đến sự đồng thuận trong nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc đo lường chất lượng đào tạo nhằm hướng tới một nền giáo dục đào tạo có chất lượng, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu xã hội.

Tiêu chuẩn trong giáo dục là các quy chuẩn về chất lượng trong hoạt động giáo dục được xây dựng và sử dụng làm công cụ để thực hiện quá trình quản lý giáo dục theo định hướng quản lý chất lượng thay vì chế độ quản lý hành chính. Tiêu chuẩn được biểu hiện bằng các tiêu chí và chỉ số đo (chỉ số thực hiện).Do vậy, tiêu chuẩn là những gợi ý về các “chuẩn mực” cần đạt được trong hoạt động giáo dục, thậm chí là các chuẩn cần đạt của một khâu, công đoạn trong quy trình giáo dục

Tiêu chí trong giáo dục là sự cụ thể hóa tiêu chuẩn, chỉ ra những căn cứ để đánh giá chất lượng. Theo đó mỗi tiêu chuẩn sẽ được cụ thể hóa một cách toàn diện bởi các tiêu chí, mỗi tiêu chí là mỗi nội dung phản ánh một mặt, một khía cạnh của tiêu chuẩn. Tiêu chí có thể đo được thông qua các chỉ số thực hiện.

Chỉ số thực hiện là những con số hoặc những ký hiệu định lượng dùng để đo lường các tiêu chí chất lượng.

Từ những tiêu chuẩn, tiêu chí và chỉ số thực hiện (nếu có) được xây dựng và phê duyệt, các chuyên gia kiểm định,  những chuyên gia được mời vào các hội đồng đánh giá chất lượng đào tạo sẽ căn cứ vào đó để xác định chương trình đào tạo, khâu đào tạo, một hoạt động đào tạo... có đạt hay không và đạt ở mức độ nào? Chính bởi vậy, yêu cầu bắt buộc đối với các chuyên gia kiểm định, các hội đồng đánh giá chất lượng đào tạo là phải nắm vững và chuyên sâu về lĩnh vực đánh giá, trong một số trường hợp cần thiết họ phải được đào tạo, tập huấn trước về lĩnh vực đánh giá để nắm vững các yêu cầu đặt ra đối với nhiệm vụ đánh giá.

Xuất phát từ mục tiêu đánh giá chất lượng đào tạo, tiêu chuẩn, tiêu chí và hoạt động đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình được quan niệm như sau:

Tiêu chuẩn đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình tại Học viện là các quy chuẩn về chất lượng chương trình, giáo trình do Học viện đặt ra mà các chương trình, giáo trình khi được ban hành phải đáp ứng.

Tiêu chí đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình tại Học viện là sự cụ thể hóa các quy chuẩn (tiêu chuẩn) về chất lượng chương trình, giáo trình, là những yêu cầu cụ thể mà một tiêu chuẩn cần đạt được.

Khi tiến hành đánh giá, kiểm định, các nhà khoa học, các chuyên gia tham gia các hội đồng đánh giá của Học viện sẽ nghiên cứu, nghiệm thu chương trình, giáo trình dựa trên cơ sở các tiêu chuẩn, tiêu chí nhằm đưa ra kết luận rằng, chương trình, giáo trình được đánh giá đạt hay không đạt chất lượng và đạt được ở mức độ nào.

Việc xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá chất lượng độc lập với việc đánh giá chất lượng. Người xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí không thể kết luận đối tượng được đánh giá mà chỉ người đánh giá mới đưa ra kết luận. Việc xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí là việc thiết kế thước đo, còn sử dụng thước đo đó và đưa ra kết quả là công việc của các chuyên gia, các nhà khoa học trong các hội đồng đánh giá, hội đồng nghiệm thu, thẩm định. Tuy nhiên, để đưa ra kết luận về chất lượng một cách chính xác, khách quan, người đánh giá phải hiểu sâu sắc chương trình, giáo trình mà mình tham gia đánh giá, thẩm định, cùng với những yêu cầu về chất lượng phải đạt được.

Quy trình đánh giá chất lượng

Việc đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình có nhiều hình thức song quy trình chính thức là thông qua các hội đồng. Việc thẩm định được tiến hành từ khung chương trình đến đề cương chi tiết, tập bài giảng và cuối cùng là giáo trình. Chương trình, giáo trình trước khi thẩm định đã được tập thể, các nhà khoa học góp ý với nhiều hình thức khác nhau.

Quy trình thẩm định được thực hiện đầy đủ và nghiêm túc đối với tất cả các chương trình, giáo trình của các hệ đào tạo, bồi dưỡng tại Học viện. Tuy nhiên, do đặc thù của đối tượng và mục tiêu đào tạo, việc đánh giá chương trình, giáo trình hệ đào tạo sau đại học có sự khác biệt nhất định, cơ bản mới chỉ dừng lại mức độ khung chương trình và đề cương chi tiết.

Hội đồng thẩm định do Giám đốc Học viện ra quyết định thành lập, gồm các nhà khoa học có uy tín, có chuyên ngành phù hợp với chương trình, giáo trình được thẩm định. Trên cơ sở ý kiến thẩm định của Hội đồng, thủ trưởng cơ sở đào tạo ra quyết định phê duyệt chương trình, giáo trình và đưa vào sử dụng. Trong nhiều trường hợp, ngoài các hội đồng trên, Học viện còn tổ chức ban chỉ đạo để điều hành công việc biên soạn chương trình, giáo trình. Hội đồng này ngoài chức năng điều hành chung còn là cơ quan tham mưu, tư vấn, giúp thủ trưởng cơ sở đào tạo về mặt chuyên môn.

Quy trình khá chặt chẽ, khoa học song điều đáng quan tâm hiện nay là chất lượng thẩm định và việc tiếp thu góp ý, sửa chữa sau khi thẩm định. Về cơ bản, các tập thể, cá nhân tham gia biên soạn đều tiếp thu ý kiến của hội đồng để hoàn thiện sản phẩm, song còn có trường hợp, việc sửa chữa còn chưa nghiêm túc. Ngoài ra, việc nâng cao trách nhiệm người thẩm định cũng cần được quan tâm. Nhìn chung, các nhà khoa học tham gia thẩm định thể hiện trách nhiệm cao, song vẫn còn trường hợp nhận xét, đánh giá chưa kỹ lưỡng, chưa thực chất. Việc đánh giá, kiểm định còn mang nặng tính định tính, phần định lượng rất hạn chế, vì vậy, làm giảm sự khách quan trong đo lường chất lượng.

Nhìn chung, trong những năm qua, công tác đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình của Học viện đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Quy trình đánh giá được lãnh đạo Học viện chỉ đạo sát sao và thực hiện nghiêm túc. Nhờ vậy, hệ thống các chương trình, giáo trình ngày càng được đổi mới theo hướng nâng cao chất lượng. Tuy nhiên, lĩnh vực này còn tồn tại một số hạn chế cần được nghiên cứu để có biện pháp khắc phục hiệu quả. Vấn đề trước hết là phải nhận thức sâu sắc công tác thẩm định, đánh giá dưới góc độ khoa học để có sự quan tâm đúng mức. Các tiêu chuẩn đánh giá chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng một cách khoa học và chưa được lượng hóa ở mức cần thiết nên gây khó khăn cho người biên soạn cũng như cho người thẩm định. Chủ thể tham gia đánh giá chưa được mở rộng sang các đối tượng học viên hay người sử dụng nhân lực sau đào tạo nên còn hạn chế trong đánh giá toàn diện, chưa có cơ quan chuyên biệt có chức năng đánh giá, thẩm định nên tình trạng chủ thể tổ chức biên soạn đồng thời tổ chức thẩm định chưa được khắc phục.

3. Một số kiến nghị

Để nâng cao chất lượng chương trình, giáo trình tại Học viện, cùng với việc rà soát, hoàn thiện nội dung những chương trình, giáo trình hiện có và biên soạn mới, một khâu quan trọng là chuẩn hoá quy trình biên soạn, thẩm định chương trình, giáo trình. Chuẩn hoá hoạt động này đòi hỏi các điều kiện cơ bản như:

- Quy trình biên soạn, thẩm định và ban hành chương trình, giáo trình phải được quy định rõ ràng, chặt chẽ và khoa học.

- Các tiêu chí thẩm định chương trình, giáo trình phải trên cơ sở rõ ràng và khoa học. Việc thu thập thông tin minh chứng phải được thực hiện thông qua bộ công cụ chuẩn, thu thập được đầy đủ và toàn diện những thông tin phản ánh về chất lượng chương trình, giáo trình.

Để làm được điều này, cần thực hiện một số nội dung:

Một là,sớm ban hành bộ tiêu chuẩn đánh giá, làm công cụ chính thức cho hoạt động đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình các hệ đào tạo, bồi dưỡng tại Học viện.

Việc ban hành bộ tiêu chuẩn đánh giá sẽ góp phần thống nhất và chuẩn hoá hoạt động biên soạn, thẩm định và ban hành chương trình, giáo trình, góp phần khắc phục những hạn chế, bất cập trong các khâu của quy trình.

Hai là, tiến hành định kỳ, thường xuyên hoạt động đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình.

Việc đánh giá trước khi ban hành là yêu cầu bắt buộc nhằm xác định chương trình, giáo trình có bảo đảm về chất lượng, có đủ điều kiện để đưa vào sử dụng hay không? Nhưng hoạt động đánh giá này cũng cần được thực hiện trong quá trình sử dụng nhằm rà soát chương trình, giáo trình, tìm ra những nội dung không còn phù hợp, đã lạc hậu; những nội dung cần chỉnh sửa, bổ sung,v.v.. thì việc đánh giá thường xuyên càng trở nên cần thiết. Hiện nay, thực tiễn đang thay đổi nhanh chóng và liên tục. Thực tiễn thay đổi càng nhanh thì chu kỳ đánh giá càng ngắn và ngược lại. Việc đánh giá lại chương trình, giáo trình nên được tiến hành theo chu kỳ 3 - 5 năm/lần.

Ba là, cần có một đơn vị chuyên trách nhiệm vụ điều phối việc đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình.

Theo xu hướng phát triển giáo dục hiện đại, mỗi cơ sở đào tạo cần có bộ phận chuyên trách đánh giá, kiểm định chất lượng đào tạo, có nhiệm vụ tham mưu, giúp lãnh đạo cơ sở đào tạo tổ chức điều phối và triển khai toàn bộ hoạt động đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình trong mối tương quan tổng thể với hoạt động kiểm định chất lượng đào tạo. Tại Học viện, Trung tâm Khảo thí và đảm bảo chất lượng đào tạo là đơn vị phù hợp nhất để thực hiện nhiệm vụ này.

Bốn là, cần đa dạng hoá chủ thể đánh giá.

Hiện nay, việc đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình vẫn chủ yếu do các chuyên gia có kinh nghiệm lâu năm trong nghiên cứu, giảng dạy về các lĩnh vực cùng chuyên môn thực hiện. Các chuyên gia này có ưu điểm là kiến thức chuyên môn sâu rộng, am hiểu về chương trình, giáo trình ở lĩnh vực cùng chuyên môn, việc đánh giá trên phương diện lý luận và khoa học trong nội dung chương trình, giáo trình rất chuẩn xác. Tuy nhiên, cần thiết phải đa dạng hoá chủ thể đánh giá nhằm thu thập được thông tin đa chiều về chất lượng chương trình, giáo trình. Ngoài các chuyên gia đã từng tham gia nghiên cứu, giảng dạy trên lĩnh vực chuyên môn của chương trình, giáo trình, cần thiết phải thu thập ý kiến đánh giá từ người học, đơn vị sử dụng nhân lực được đào tạo. Việc thu thập ý kiến đánh giá của những chủ thể này sẽ cho biết chương trình, giáo trình có phù hợp với người học không? có đáp ứng yêu cầu nhân lực mà các đơn vị cần không?... Các thông tin này giúp cho việc đánh giá chất lượng chương trình, giáo trình sát với thực tiễn hơn.

____________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 8-2014

PGS,TS Phạm Thị Túy

Trung tâm Khảo thí và đảm bảo chất lượng đào tạo

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh