Trang chủ    Bài nổi bật    Đưa quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Hoa Kỳ đi vào thực chất và những đóng góp của Việt Nam
Thứ hai, 28 Tháng 11 2016 11:19
1978 Lượt xem

Đưa quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Hoa Kỳ đi vào thực chất và những đóng góp của Việt Nam

(LLCT) - Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ tại Sunnylands (Hoa Kỳ) là hội nghị cấp cao đầu tiên giữa ASEAN và một nước đối tác ngay sau khi thành lập. Hội nghị là một dấu mốc mới trong quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Hoa Kỳ, đồng thời thể hiện vai trò và vị thế quốc tế ngày càng cao của ASEAN cũng như mong muốn của các quốc gia thành viên ASEAN tranh thủ sự hợp tác của các nước đối tác trong việc duy trì hòa bình, an ninh khu vực, thúc đẩy liên kết phát triển kinh tế và ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN. 

Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ là Hội nghị cấp cao đầu tiên giữa ASEAN và một nước đối tác ngay sau khi ASEAN hình thành Cộng đồng, được tổ chức tại tại Sunnylands bang California (Hoa Kỳ) ngày15 và 16-2-2016.

Hội nghị là một dấu mốc mới trong quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Hoa Kỳ, đồng thời thể hiện vai trò và vị thế quốc tế ngày càng cao của ASEAN cũng như mong muốn của các quốc gia thành viên ASEAN tranh thủ sự hợp tác của các đối tác trong việc duy trì hòa bình, an ninh khu vực, thúc đẩy liên kết phát triển kinh tế và ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN.

Thông qua Hội nghị, Hoa Kỳ mong muốn nâng tầm hợp tác thiết thực hơn, khẳng định sự cam kết lâu dài đối với khu vực Đông Nam Á cũng như tổ chức ASEAN, gửi thông điệp mạnh tới công chúng Hoa Kỳ về lợi ích chiến lược của Hoa Kỳ gắn với hòa bình, an ninh và thịnh vượng ở Đông Nam Á.

1. Vai trò của ASEAN đối với Hoa Kỳ

Với sáng kiến tổ chức Hội nghị, Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama chủ ý khẳng định sự coi trọng đối với châu Á - Thái Bình Dương và coi ASEAN có vai trò trung tâm trong chiến lược của Hoa Kỳ tại khu vực, đồng thời khẳng định những cam kết của Hoa Kỳ đối với an ninh, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực.

Thứ nhất và quan trọng nhất là lợi ích quốc gia của Hoa Kỳ trong quan hệ với ASEAN

ASEAN có 600 triệu dân và là nền kinh tế lớn thứ 7 thế giới. ASEAN là thị trường xuất khẩu lớn thứ 4 của Mỹ; Mỹ là đối tác thương mại lớn thứ 3 của ASEAN. Hoa Kỳ có nhiều lợi ích to lớn ở khu vực này. Hơn nữa, trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc, châu Âu và Nhật Bản đang khó khăn thì ASEAN là điểm sáng để các doanh nghiệp, các nhà đầu tư Hoa Kỳ dịch chuyển sang khu vực này để tìm kiếm lợi nhuận…

Các nước ASEAN luôn mong muốn hợp tác với Mỹ để chống lại các thách thức an ninh chung, như: khủng bố, bạo lực cực đoan, biến đổi khí hậu, ô nhiễm và hủy hoại môi trường, năng lượng, dịch bệnh, giải trừ vũ khí, sự phát triển vũ khí hủy diệt hàng loạt, an ninh mạng, buôn bán người, buôn bán động vật hoang dã, đánh bắt cá trái phép và các căng thẳng ở Biển Đông. ASEAN có uy tín ở khu vực và trên thế giới, cơ chế hoạt động của ASEAN luôn phù hợp với các chuẩn mực, luật pháp quốc tế. Do vậy, Hoa Kỳ rất quan tâm, coi trọng ASEAN.

Bên cạnh đó, ASEAN có tiềm năng to lớn về du lịch, văn hóa, con người... có sức hấp dẫn lớn đối với Mỹ. Mối quan hệ giữa nhân dân Mỹ và ASEAN đang phát triển mạnh mẽ, khi hàng triệu người qua lại du lịch, học tập, hợp tác phát triển kinh tế... Chương trình Trao đổi Học giả Fulbright
Hoa Kỳ - ASEAN và Sáng kiến Thủ lĩnh trẻ Đông Nam Á (YSEALI) đang tạo ra các cơ hội to lớn thúc đẩy mối quan hệ của thế hệ trẻ. Hoa Kỳ có nhiều lợi ích to lớn trong quan hệ với ASEAN và những lợi ích này cần được duy trì, phát triển.

Thứ hai, Hoa Kỳ coi trọng vai trò trung tâm của ASEAN trong chiến lược “tái cân bằng”

Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama coi quan hệ hợp tác Hoa Kỳ - ASEAN là ưu tiên quan trọng trong chiến lược “xoay trục” và “tái cân bằng” của Hoa Kỳ. Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ với hàm ý nhất quán về chính sách và là bước chuẩn bị quan trọng, tạo nền tảng cho các nhiệm kỳ tới tiếp tục chiến lược tái cân bằng ở châu Á - Thái Bình Dương.ASEAN chính là trọng tâm của chiến lượctái cân bằng của Hoa Kỳở khu vực.

Mặt khác, đầu năm 2015 các quốc gia Đông Bắc Á có nhóm họp Hội nghị cấp cao, nhằm tìm giải pháp cho các vấn đề của khu vực. Trước đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhiều lần kêu gọi công việc của châu Á phải do người châu Á quyết định, một động thái được giới quan sát ngầm hiểu nhằm gạt Hoa Kỳ ra khỏi khu vực. Vì vậy, qua Hội nghị Sunnylands, Hoa Kỳ muốn tái khẳng định cam kết xoay trục về châu Á, rằng “Mỹ sẽ luôn là một bên tham gia định hình nghị trình của châu Á - Thái Bình Dương trong những thập kỷ tới”(1). Đồng thời, Hoa Kỳ coi ASEAN chính là trọng tâm của chiến lượctái cân bằng của Hoa Kỳở khu vựcvà Hoa Kỳ coi trọng ASEAN không kém gì quan hệ với các nước lớn khác trên thế giới. Điều này vừa là đối trọng vừa là sự bổ sung cho quan hệ của Hoa Kỳ với Trung Quốc và Nhật Bản, Hoa Kỳ đặt quan hệ với ASEAN gần ngang tầm với quan hệ với hai đối tác kia, nhưng Hoa Kỳ cũng đòi hỏi ASEAN phải thực sự cân bằng trong quan hệ hợp tác với cả Hoa Kỳ lẫn Trung Quốc và Nhật Bản.

Thứ ba, Tổng thống Hoa Kỳ Obama mong muốn để lại dấu ấn về đối ngoại sau hai nhiệm kỳ cầm quyền

Trong bài phát biểu chào mừng các nhà lãnh đạo tham dự Hội nghị, Tổng thống Obama nhiều lần tự hào nhắc đến những gắn bó cá nhân của ông với Đông Nam Á: “Tôi đã bảy lần công du ASEAN trong suốt hai nhiệm kỳ của mình - nhiều hơn bất kỳ một tổng thống Hoa Kỳ tiền nhiệm nào”(2).

Có thể nói, trong 2 nhiệm kỳ của mình, ông Obama đã góp phần hóa giải những trở ngại của quá khứ, chuyển quan hệ Hoa Kỳ - ASEAN sang một giai đoạn mới phát triển thực chất. Việc Tổng thống Obama đón tiếp lãnh đạo cấp cao 10 nước ASEAN tại Sunnylands cho thấy Hoa Kỳ muốn phát triển quan hệ tin cậy với ASEAN, tin tưởng vào tương lai tươi sáng của ASEAN.

2. Vai trò của Hoa Kỳ đối với ASEAN trong hợp tác phát triển và cân bằng quyền lực với các nước lớn ở khu vực

Đông Nam Á là nơi hiện diện lợi ích của các cường quốc, đặc biệt là Mỹ và Trung Quốc, nên sự can dự, lôi kéo ảnh hưởng với các quốc gia trong khu vực là không thể tránh khỏi. Sự cạnh tranh ảnh hưởng này một mặt giúp các nước ASEAN nâng cao được vị thế và sức mạnh của mình, mang lại các lợi ích kinh tế... Nhưng mặt khác, họ cũng có thể bị lôi kéo vào cuộc đối đầu giữa các nước lớn, trở thành nạn nhân của cuộc cạnh tranh quyền lực. Để tránh rơi vào vòng xoáy đó, các nước ASEAN cần giữ được sự cân bằng, độc lập và chủ động trong chính sách của mình.

Các nước ASEAN không muốn phải lựa chọn một trong các bên, bởi họ cần cả các đối tác. Bản thân các nước lớn cũng hiểu điều này và bất chấp các nỗ lực, họ cũng khó có thể buộc các nước trong khu vực nghiêng hẳn về phía mình. Tuy nhiên, cán cân ảnh hưởng vẫn có thể dịch chuyển ít nhiều trong phạm vi nhất định, phụ thuộc vào cảm nhận của các quốc gia đối với các lợi ích và mối đe dọa mà mỗi cường quốc mang lại cho mình.

Có ý kiến cho rằng “Việc Hoa Kỳ đang cố gắng xây dựng hình ảnh “bá chủ nhân từ” đã giúp nước này có được quyền lực mềm, một sự hấp dẫn tự nhiên, qua đó cân bằng lại “sức mạnh cứng” của Trung Quốc ở Đông Nam Á”(3). Các quốc gia Đông Nam Á cần Hoa Kỳ phát huy vai trò ở khu vực. Đó là thị trường rộng lớn, nguồn đầu tư tư nhân khổng lồ (đầu tư của Hoa Kỳ vào ASEAN gấp cả chục lần so với đầu tư của Trung Quốc). ASEAN chiếm vị trí đặc biệt quan trọng đối với các công ty Hoa Kỳ. Thương mại hàng hóa và dịch vụ song phương năm 2014 là 254 tỷ USD, ASEAN trở thành đối tác thương mại lớn thứ 4 của Mỹ. FDI của Hoa Kỳ vào ASEAN cũng đạt 226 tỷ USD (2014), đưa Hoa Kỳ vào nhóm các nhà đầu tư lớn nhất của ASEAN(4).

ASEAN là một cộng đồng các quốc gia đa dạng, còn những khác biệt về trình độ kinh tế,văn hóa, tôn giáo. Do vậy, việc tồn tại những bất đồng là điều khó tránh khỏi. ASEAN đã trở thành cộng đồng,song vẫn cần thời gian để hoàn chỉnh. Việc Trung Quốc đẩy mạnh bồi đắp, xây dựng trái phép trên các bãi đá, đảo cùng với những tuyên bố chủ quyền phi lý trên Biển Đông khiến nhiều quốc gia khu vực và cộng đồng quốc tế đặc biệt quan ngại, đe dọa đến tuyến hải vận huyết mạch của thế giới. Bởi vậy, ASEAN muốn lôi cuốn Hoa Kỳ tham gia vào cơ chế hợp tác, tạo sự cân bằng quan hệ với các cường quốc, sao cho có lợi nhất đối với an ninh khu vực. Việc tăng cường quan hệ Hoa Kỳ - ASEAN sẽ khiến các đối tác khác trong khu vực tiếp tục thay đổi quan điểm và triển khai chính sách mới để tranh thủ ASEAN.

3. Đưa quan hệ đối tác chiến lược đi vào thực chất

Tuyên bố chung của Hội nghị cấp cao ASEAN - Hoa Kỳ nhấn mạnh thúc đẩy kết nối thương mại và đưa ra lập trường chung về giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Bản Tuyên bố chung gồm 17 điểm, nêu rõ mức độ cam kết rất cao của cả hai phía trong việc triển khai thực chất quan hệ đối tác chiến lược Hoa Kỳ - ASEAN, liên quan đến cả 3 trụ cột là kinh tế - thương mại, chính trị - an ninh và văn hóa - xã hội. Nền tảng của mối quan hệ này được nhắc tới ở điểm đầu tiên là tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng, trên cơ sở luật pháp quốc tế. Tuyên bố nhấn mạnh lập trường chung của ASEAN và Hoa Kỳ là tiếp tục đề cao các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, Hiến chương Liên Hợp quốc và Hiến chương ASEAN, ủng hộ xây dựng trật tự khu vực và quốc tế dựa trên luật lệ, cam kết giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, không đe dọa hoặc sử dụng vũ lực, không quân sự hóa, kiềm chế, bảo đảm an ninh, an toàn hàng hải, hàng không phù hợp với các nguyên tắc được thừa nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế, bao gồm Công ước của Liên Hợp quốc về Luật biển năm 1982.

Tại Hội nghị, Tổng thống Mỹ Barack Obama cùng lãnh đạo 10 nước ASEAN thảo luận các vấn đề hợp tác chính trị - an ninh, trong đó nổi bật là tình hình căng thẳng ở Biển Đông. Trong diễn văn nêurõ: “Tại hội nghị thượng đỉnh này, chúng ta có thể thúc đẩy tầm nhìn chung về trật tự khu vực, trong đó các luật lệ và chuẩn mực quốc tế, như quyền tự do đi lại trên biển được tôn trọng và trong đó các tranh chấp được giải quyết bằng các biện pháp hợp pháp, hòa bình”.Điều này không chỉ phản ánh mức độ cam kết mà còn phản ánh quyết tâm chính trị của cả Hoa Kỳ và ASEAN trong việc nâng cấp và thúc đẩy quan hệ Hoa Kỳ - ASEAN đi vào thực chất bằng những thành hành động cụ thể.

Về chính trị, phát biểu tại phiên khai mạc của Tổng thống Obama cũng như trong Tuyên bố chung cho thấy sự nhất quán của Hoa Kỳ, ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN, ủng hộ sự đoàn kết trong ASEAN, ủng hộ việc ASEAN trở thành cộng đồng vững mạnh về kinh tế, chính trị, xã hội và hướng tới người dân.

Về kinh tế, ngay sau Tuyên bố chung, Tổng thống Obama đưa ra sáng kiến kết nối Hoa Kỳ-ASEAN. Đây là hành động cụ thể, rất phù hợp trên cơ sở bảo đảm chính trị từ Hội nghị cấp cao. Hoa Kỳ ủng hộ và thúc đẩy các chính sách của ASEAN trong xây dựng cộng đồng, phát triển kinh tế năng động, mở cửa, hội nhập quốc tế...

Về hợp tác bảo đảm an ninh, an toàn hàng hải, Tuyên bố chung đã đề cập các vấn đề giải quyết hòa bình các tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế và bằng các biện pháp ngoại giao; cam kết duy trì hòa bình, ổn định, trong đó có an ninh, an toàn hàng hải, hàng không; không quân sự hóa; tự kiềm chế...

Nguyên tắc 17 của Tuyên bố chung nêu rõ, hai bên cam kết tiếp tục đối thoại chính trị ở cấp nguyên thủ thông qua việc lãnh đạo tham dự các cuộc họp thường niên cấp cao Đông Á, cấp cao ASEAN- Hoa Kỳ. Điều này khẳng định thành công lớn của Hội nghị trong định hướng quan hệ đối tác chiến lược ASEAN - Hoa Kỳ trong thời gian tới, nhất là đối với ASEAN. Vì chưa có tổ chức nào trên thế giới, mà một siêu cường như Hoa Kỳ lại cam kết sẽ tham dự ở cấp cao nhất tất cả các cuộc họp cấp cao. Đây là tiền đề để các Tổng thống kế tiếp của Hoa Kỳ sẽ phải cam kết thực thi.

Có thể nói, tại Hội nghị Sunnylands (California - Hoa Kỳ) cả Hoa Kỳ và ASEAN đều nâng vị thế cho nhau, hậu thuẫn lẫn nhau, vừa đặt ra yêu cầu cao hơn đối với nhau. Quan hệ ASEAN- Hoa Kỳ, sau nhiều năm thử thách nay đã ngày càng đi vào chiều sâu và phản ánh thực chất hơn mối quan hệ đối tác chiến lược mà hai bên đã ký kết.

4. Việt Nam đóng góp tích cực vào thành công của Hội nghị

Tại Hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng cùng các nhà lãnh đạo ASEAN và Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama đã tham dự thảo luận về chủ đề “Thúc đẩy thịnh vượng khu vực theo hướng phát huy tinh thần kinh doanh và sáng tạo”; thảo luận về chủ đề bảo vệ hòa bình, thịnh vượng và an ninh ở châu Á - Thái Bình Dương; thảo luận về chủ đề viễn cảnh chiến lược khu vực.

Trong phát biểu tại thảo luận về chủ đề “Thúc đẩy thịnh vượng khu vực theo hướng phát huy tinh thần kinh doanh và sáng tạo”, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh là một thành viên tích cực, trách nhiệm của ASEAN, Việt Nam đã nỗ lực đóng góp vì Cộng đồng ASEAN và sự phát triển thịnh vượng ở khu vực. Sau 30 năm thực hiện công cuộc đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm tăng trưởng kinh tế đi đôi với tiến bộ, công bằng xã hội. Trong giai đoạn tới, Việt Nam sẽ đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, đồng thời tích cực triển khai chính sách hội nhập quốc tế sâu rộng và tham gia liên kết kinh tế trên nhiều tầng nấc, trong đó Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), APEC, TPP và RCEP là những khuôn khổ then chốt.

Nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ đối với hòa bình, ổn định và phát triển của khu vực, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đề nghị thời gian tới hai bên cần triển khai hiệu quả các chương trình hợp tác đã thỏa thuận, nhất là Kế hoạch hành động ASEAN - Hoa Kỳ giai đoạn 2016 - 2020, gia tăng các hoạt động hợp tác, đầu tư, chia sẻ kinh nghiệm khởi nghiệp, tri thức, công nghệ giữa các doanh nghiệp ASEAN và Hoa Kỳ nhằm hỗ trợ ASEAN xây dựng môi trường kinh doanh thuận lợi cho đổi mới, sáng tạo, năng động, nâng cao năng lực trong lĩnh vực công nghệ thông tin và phát triển bền vững.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng đề xuất thành lập một Trung tâm ASEAN - Hoa Kỳ về hỗ trợ khởi nghiệp và phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ đặt tại Việt Nam nhằm phát huy tiềm năng sáng tạo, sự kết nối của các doanh nghiệp ASEAN.

Tại phiên thảo luận về chủ đề bảo vệ hòa bình, thịnh vượng và an ninh ở châu Á - Thái Bình Dương; viễn cảnh chiến lược khu vực, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã chia sẻ quan ngại sâu sắc về những diễn biến phức tạp vừa qua tại Biển Đông, đặc biệt là những hành động làm thay đổi nguyên trạng, tăng cường quân sự hóa, đe dọa hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải, hàng không ở khu vực. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh: “Chúng tôi đề nghị Hoa Kỳ ủng hộ và phối hợp chặt chẽ với ASEAN phát huy các cơ chế hợp tác chính trị - an ninh khu vực của ASEAN (AMM, EAS, ARF, ADMM+…), đẩy mạnh tuân thủ luật pháp quốc tế, các chuẩn mực ứng xử chung, xây dựng lòng tin chiến lược bền vững và thực hiện các biện pháp ngoại giao phòng ngừa trên biển, diễn tập tìm kiếm cứu nạn, cứu trợ, phòng chống cướp biển, lập đường dây nóng, hỗ trợ năng lực thực thi pháp luật trên biển”(5).

Nhấn mạnh ý nghĩa chiến lược của quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ, Thủ tướng hoan nghênh sự ủng hộ tích cực, xây dựng của Hoa Kỳ và các đối tác nói chung đối với lập trường của ASEAN trong xử lý các vấn đề an ninh khu vực, trong đó có vấn đề Biển Đông. Thủ tướng đánh giá những kết quả quan trọng đạt được trong quan hệ đối tác ASEAN - Hoa Kỳ thời gian qua, mong muốn hai bên phối hợp triển khai hiệu quả Kế hoạch hành động ASEAN - Hoa Kỳ giai đoạn 2016 - 2020, góp phần thúc đẩy quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới.

Ý kiến phát biểu và đề xuất của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại Hội nghị được các nước tham dự đánh giá cao, khẳng định vai trò chủ động, tích cực và có trách nhiệm của Việt Nam trong ASEAN.

_________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 2-2016

(1) Thu Hà: “Obama không chấp nhận “cậy mạnh hiếp yếu” ở Biển Đông”,  Vietnamnet, 12-2-2016.

(2) Thu Hà: “Obama tạo động lực mới cho hợp tác Mỹ - ASEAN”, Vietnamnet, 16- 2-2016.

(3) Thu Hà: “ASEAN trong vòng xoáy quyền lực
Mỹ - Trung”.

(4) Quang Huy: “Hội nghị thượng đỉnh ASEAN - Mỹ: Washington tăng tốc xoay trục sang châu Á”, Dân trí, ngày 16-2-2016.

(5) Bộ ngoại giao Việt Nam: “Thủ tướng nhấn mạnh vai trò của Mỹ - ASEAN trong vấn đề Biển Đông”, Chinhphu.vn, 17-02-2016.

 

PGS,TS Thái Văn Long

ThS Trịnh Đình Thanh

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

 

 

Các bài viết khác

Thông tin tuyên truyền