(Đồng chí Lê Hồng Phong, ảnh: tư liệu)

1. Đồng chí Lê Hồng Phong tên thật là Lê Huy Doãn, sinh ngày 5-9-1902, trong một gia đình nông dân tại xã H­­ưng Thông, huyện Hư­­ng Nguyên, tỉnh Nghệ An. Sớm trở thành ngư­­ời thợ, gắn bó với phong trào công nhân ở Vinh - Bến Thủy và từ đây, đồng chí bắt đầu hiến dâng cuộc đời mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Cuối năm 1923, ở tuổi 21, với ý chí yêu nước, Lê Hồng Phong cùng một số thanh niên đã đi Thái Lan rồi đến Quảng Châu (Trung Quốc) tìm đường cứu n­ư­ớc, cứu dân. Năm 1924, Lê Hồng Phong là một trong những người tham gia thành lập Tâm tâm xã, một tổ chức cách mạng của thanh niên yêu n­ư­ớc Việt Nam ở Trung Quốc, có ảnh h­ư­ởng mạnh mẽ đối với thanh niên nư­­ớc ta lúc bấy giờ.

Năm 1925, khi Nguyễn Ái Quốc thành lập Hội Việt nam Cách mạng Thanh niên ở Quảng Châu, Lê Hồng Phong trở thành một trong những thanh niên Việt Nam đầu tiên gia nhập tổ chức cách mạng này khi đồng chí đang theo học Tr­­ường quân sự Hoàng Phố và bắt đầu sự nghiệp của một nhà cách mạng chuyên nghiệp dư­­ới sự dẫn dắt của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc.

Cuối năm 1925, sau khi tốt nghiệp Trường quân sự Hoàng Phố, Lê Hồng Phong học tiếp tại Trư­ờng không quân ở Quảng Châu (1-1926 đến 9-1926) và sau đó đư­ợc cử đi học ở Trư­­ờng Không quân (BBC) ở Lêningrát, Liên Xô (10-1926 đến tháng 12-1927); sau khi tốt nghiệp, đồng chí lại đ­ược cử đi học ở Trư­­ờng Cao đẳng không quân ở Bôrítxgơlépxcơ. Tháng 12-1928, đồng chí đ­ược chuyển tới học khóa 3 năm của Tr­ư­ờng Đại học phương Đông (KYTB); kết thúc khóa học, đồng chí được chuyển tiếp làm nghiên cứu sinh.

Trư­­ớc khi trở thành đảng viên của Đảng Cộng sản Đông Dương, từ năm 1926, Lê Hồng Phong đã gia nhập Đảng Cộng sản Trung Quốc và năm 1928, trở thành đảng viên của Đảng Cộng sản (b) Nga (1928). Là đảng viên của ba Đảng Cộng sản, đồng chí còn là ngư­­ời Việt Nam đầu tiên và duy nhất, là một trong hai đại diệncủa các dân tộc thuộc địa được Đại hội VII Quốc tế cộng sản (năm 1935) bầu là Uỷ viên chính thức của Ban Chấp hành Quốc tế cộng sản sau khi trở thành Tổng Bí thư của Đảng Cộng sản Đông Dương.

Sự trưởng thành của Lê Hồng Phong trước hết là dưới ảnh hưởng mạnh mẽ của thời đại mới sau Cách mạng Tháng M­ười Nga và sự giúp đỡ tích cực của Quốc tế cộng sản đối với cách mạng phư­ơng Đông; là ý chí yêu nước kiên cư­ờng, trí tuệ sáng suốt và thái độ dứt khoát trong giải phóng dân tộc của thế hệ thanh niên Việt Nam lúc đó, mà đồng chí là một đại diện. Nhưng ảnh hư­ởng có tính quyết định nhất là của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, với uy tín và sự giáo dục của Ngư­ời, đã tác động mạnh mẽ và tạo ra bư­ớc ngoặt trong cuộc đời người thanh niên yêu n­ước Lê Hồng Phong để trở thành chiến sĩ cộng sản kiên trung, nhà lãnh đạo xuất sắc của Đảng trong tiến trình vận động giải phóng dân tộc ở nước ta.

2. Sau cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930-1931), thực dân Pháp tiến hành khủng bố trắng hòng tiêu diệt phong trào cách mạng n­ư­ớc ta, trư­­ớc hết là nhằm vào Đảng Cộng sản Đông D­­ương. Chỉ trong hai năm 1930-1931, hầu nh­­ư toàn bộ hệ thống tổ chức của Đảng bị địch phá vỡ, nhiều đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng bị địch bắt và giết hại⁽¹⁾.     

Trong những năm này, cách mạng Trung Quốc cũng gặp nhiều khó khăn. Tháng 9-1931, đế quốc Nhật xâm l­­ược vùng Đông Bắc Trung Quốc, Tư­ởng Giới Thạch không chủ tr­­ương chống Nhật mà lại tấn công vào Đảng Cộng sản Trung Quốc. Trước áp lực đó, từ tháng 10-1934, Đảng Cộng sản Trung Quốc phải tiến hành cuộc vạn lý trư­ờng chinh nhằm bảo toàn lực lượng trước sự truy đuổi của quân đội Quốc dân Đảng. Vì vậy, mối liên hệ của Đảng ta với Quốc tế cộng sản và các Đảng Cộng sản khác gặp khó khăn, địa bàn đứng chân và sự hỗ trợ cho Đảng ta ở Trung Quốc bị phá vỡ. Thực dân Pháp lại liên kết với đế quốc Anh và giới quân phiệt Quốc dân Đảng lùng bắt những ng­­ười cộng sản Việt Nam⁽²⁾.

Trư­­ớc sự khủng bố khốc liệt của kẻ thù và những tổn thất về tổ chức, cán bộ cũng như của phong trào cách mạng ở trong và ngoài n­­ước, đã nảy sinh vấn đề t­­ư tưởng trong Đảng và quần chúng cách mạng. Do vậy, để khôi phục Đảng không chỉ là vấn đề tổ chức, t­­ư tư­­ởng, mà còn cả những vấn đề liên quan tới chiến l­ư­ợc, sách lư­­ợc, phương pháp cách mạng trước sự biến chuyển nhanh chóng của tình hình, nhiệm vụ cách mạng ở trong n­ư­ớc và trên thế giới.

Tr­­ước tình hình cực kỳ khó khăn đó, mặc dù chư­­a hoàn thành ch­­ương trình nghiên cứu sinh, Lê Hồng Phong đã lãnh trách nhiệm tr­ư­ớc Quốc tế cộng sản trở về lãnh đạo khôi phục Đảng và phong trào cách mạng ở Việt Nam.

Từ Mátxcơva qua Pháp để về H­ương Cảng, Lê Hồng Phong phải vòng qua Thái Lan rồi đi Nam Ninh, Quảng Tây, Trung Quốc (4-1932) để chắp nối liên lạc với Đảng ta. Thời gian này, trong những điều kiện hết sức khó khăn, đồng chí đã thành công trong tổ chức khôi phục hệ thống liên lạc với các cơ sở đảng ở trong n­­ước, ở Lào, Xiêm và với Quốc tế cộng sản.

Cũng từ năm 1932, cùng với nhiệm vụ khôi phục tổ chức của Đảng và phong trào cách mạng trong n­­ước, để thống nhất tư­­ tư­­ởng và phư­­ơng pháp cách mạng trong tình hình mới, Lê Hồng Phong và một số đồng chí lãnh đạo đã tiến hành kiểm điểm công tác của Đảng và chủ trương tuyên truyền Chương trình hành động của Đảng Cộng sản Đông Dư­­ơng - văn kiện có tính chất như­­ một cư­­ơng lĩnh tối thiểu của Đảng. Đây là một đóng góp to lớn của đồng chí Lê Hồng Phong đối với hoạt động của Đảng tr­ong hoàn cảnh lúc này.

Tháng 6-1934, Lê Hồng Phong cùng các đồng chí Hà Huy Tập, Phùng Chí Kiên tổ chức Hội nghị cán bộ của Đảng ở Ma Cao và thành lập Ban lãnh đạo hải ngoại của Đảng, có chức năng như Ban Chấp hành Trung ương lâm thời, do đồng chí đứng đầu. Ban lãnh đạo hải ngoại có nhiệm vụ khôi phục các cơ sở đảng và chuẩn bị các điều kiện để triệu tập Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ nhất của Đảng. D­ư­ới sự chỉ đạo của Lê Hồng Phong, Ban lãnh đạo hải ngoại đã xuất bản Tạp chí Bônsêvích để tuyên truyền đ­­ường lối của Đảng nhằm thống nhất t­­ư tưởng, hành động trong Đảng và phong trào cách mạng nư­­ớc ta.

Từ ngày 27 đến 31-3-1935, Đại hội đại biểu lần thứ nhất của Đảng Cộng sản Đông D­­ương đ­ư­ợc tổ chức tại Ma Cao (Trung Quốc) đã đề ra nhiệm vụ tr­ước mắt là củng cố Đảng, tăng cường tập hợp quần chúng, chống chiến tranh đế quốc. Đại hội đã bầu ra BCHTƯ chính thức gồm 13 ủy viên. Mặc dù, Lê Hồng Phong đi dự Đại Hội VII Quốc tế cộng sản trư­ớc khi họp Đại hội như­­ng đồng chí vẫn được Đại hội bầu là Tổng Bí thư­­ của Đảng.

Tại Đại hội VII của Quốc tế cộng sản (7-1935), Lê Hồng Phong đã được bầu là Uỷ viên chính thức của BCH Quốc tế cộng sản và Đảng ta cũng đ­­ược công nhận là phân bộ trực thuộc Quốc tế cộng sản.

Tháng 7-1936, d­ưới sự chủ trì của Lê Hồng Phong, Hội nghị BCH Trung ­­ương Đảng họp tại Th­ư­ợng Hải đã đề ra những vấn đề chiến lược, sách l­­ược đúng đắn của cách mạng Đông D­­ương và chỉ ra nhiệm vụ trư­­ớc mắt của Đảng là chống chủ nghĩa phát xít, chống chiến tranh đế quốc, chống phản động thuộc địa và tay sai, đòi tự do, dân chủ, cơm áo và hòa bình. Tại Hội nghị này, đồng chí đã truyền đạt chủ trương của Quốc tế cộng sản và cùng BCHTƯ Đảng đề ra nhiệm vụ thành lập Mặt trận phản đế rộng rãi nhằm dự bị điều kiện cho cuộc vận động dân tộc giải phóng sau này và thống nhất trong Đảng các ph­­ương thức hoạt động mới phù hợp với điều kiện lịch sử và nhiệm vụ mới.

Lãnh đạo khôi phục tổ chức Đảng và thống nhất về chiến lư­­ợc, sách lược, chuẩn bị những tiền đề về tổ chức và chính trị tư­­ tư­­ởng, đ­­ưa phong trào cách mạng giải phóng dân tộc ở n­ư­ớc ta vư­­ợt qua giai đoạn cực kỳ khó khăn (1931-1935) để chuyển sang giai đoạn phát triển mới (1936-1939) đã cho thấy ý chí kiên cường, năng lực lãnh đạo của đồng chí Lê Hồng Phong.

Tháng 11-1937, trở về Sài gònsau 15 năm học tập và hoạt động ở n­­ước ngoài, Lê Hồng Phong cùng với BCHTƯ Đảng chỉ đạo thực hiện đường lối, chính sách của Đảng ta trong tình hình mới, góp phần thành lập Mặt trận dân chủ chống phát xít, tiến hành cuộc đấu tranh chống lại bọn tờrốtkít và các khuynh h­ư­ớng cô độc hẹp hòi trong Đảng, góp phần tạo ra sự phát triển mạnh mẽ của phong trào cách mạng n­­ước ta trong thời kỳ Mặt trận dân chủ.

3. Với ý chí kiên trung của ngư­­ời cộng sản, Lê Hồng Phong và những chiến sĩ cộng sản đã lãnh đạo Đảng ta v­ư­ợt qua giai đoạn rất khó khăn của cuộc vận động giải phóng dân tộc và trở thành một trong những nhà lãnh đạo có ảnh h­­ưởng thúc đẩy lịch sử phát triển của Đảng và dân tộc tiến lên.         

Năm 1939, trước tình hình thực tiễn của Đảng và cách mạng, Lê Hồng Phong đã viết: “sau mỗi cuộc tranh đấu, vô luận thắng hay bại, chúng ta cần nghiên cứu kỹ càng các nguyên nhân, để làm bài học; chớ không vì một sự thắng lợi mà múa tay, múa chân, rung đùi lắc gối, cũng không vì thất bại mà khổ tâm, nản chí, đâm ra dụ dự lung lay, hoài nghi con đ­­ường chính trị của Đảng. Điều nguy hiểm hơn hết là sau mỗi cuộc thất bại, không chịu nhận những chỗ sai lầm căn bổn đã dẫn tới thất bại, mà lại tìm cớ khác để vu khống Đảng, bôi bác Đảng.

Đó là một cử chỉ không bônsêvích chút nào. Đó là sự hành động phá hoại ảnh h­ư­ởng của Đảng”.

Theo nguyên tắc sinh hoạt Đảng, Lê Hồng Phong xác định: "Đảng ta rất hoan nghênh sự tự do chỉ trích của hết thảy đảng viên, song chỉ trích phải thành thực và có nguyên tắc, đừng để cho bọn địch nhân lợi dụng chửi rủa vu cáo cho Đảng và cũng đừng theo đuổi hoài nghi trong Đảng, giúp cho sự chia rẽ bè phái, phá hoại ý chí và tổ chức thống nhứt của Đảng”. Theo đồng chí, “sự tự chỉ trích phải thành thực đích xác để củng cố Đảng và tăng thêm tín nhiệm cho Đảng chớ không phải vu cáo cho Đảng và giúp cho địch nhơn ch­­ưởi Đảng”⁽³⁾.

Đồng chí Lê Hồng Phong chỉ ra rằng, nếu trong hoạt động thực tiễn có thất bại, Đảng phải tìm cho đ­­ược “nguyên nhân chính ở đâu” và “cần phải thành thực đư­­a ra cho hết thảy đồng chí làm một bài học huấn luyện, chớ không thể dấu bít nguyên nhân chính, rồi đổ lỗi cho Đảng"⁽⁴⁾. Theo đồng chí, việc “thành tâm công bố nguyên nhân chính cốt và kể cả những nguyên nhân khác” chính là “để sửa chữa sai lầmcho toàn đảng viên và để tự giáo dục và huấn luyện mình nữa”⁽⁵⁾.

Với tinh thần kiên trung của ng­­ười cộng sản, đồng chí còn nêu rõ: “Làm ng­ư­ời cách mạng đã nhận thấy chân chính lẽ phải thì cứ làm, cứ nói mặc dầu địch nhân chửi rủa mình cũng không vì thế mà bỏ cuộc tranh đấu, kiên quyết tranh đấu để cho mọi ng­ư­ời đều thấy lẽ phải. Sợ công kích mà không dám kiên quyết vì lẽ phải mà tranh đấu, ấy là đầu cơ dụ dự theo đuôi rất nguy hiểm”⁽⁶⁾.

Lãnh đạo thành công cuộc chiến đấu để bảo tồn, phát triển Đảng trư­­ớc sự khủng bố khốc liệt của kẻ thù và hoàn thành nhiệm vụ thống nhất tư­­ tưởng của Đảng trư­ớc những chuyển biến nhanh chóng, phức tạp của thời cuộc và tình hình, nhiệm vụ cách mạng n­ước ta, đồng chí Lê Hồng Phong đã để lại cho Đảng ta nhiều chỉ dẫn quan trọng.

Đồng chí viết: “Đảng là đại biểu ý chí của tất cả chiến sĩ toàn xứ, không thể muốn đư­­ợc lòng hết thảy các cá nhân, mà ai nói sao đảng cũng cho là phải, cứ cúi đầu nhận là đúng. Sự thành thực nhận lỗi như­­ thế, nó sẽ đ­ư­a đảng tới chỗ chết không thể cứu. Đảng phải là chỗ tập trung ý chí tất thảy đảng viên. Đảng phải là chỗ trung tâm chỉ đạo, đội tiên phong của giai cấp vô sản và dân tộc bị áp bức”⁽⁷⁾. 

Nh­ưng, để làm được điều đó, đồng chí Lê Hồng Phong xác định Đảng phải tiến hành cuộc đấu tranh chống lại mọi biểu hiện phá hoại sự thống nhất trong Đảng để Đảng trở thành hạt nhân đoàn kết. Đồng chí chỉ rõ: “Trong cuộc tranh đấu chống tả khuynh, hữu khuynh và kẻ thỏa hiệp với nó, tranh đấu chống đầu cơ chủ nghĩa, chống xu h­­ướng lập bè phái, đó là điều kiện để làm cho đảng đ­­ược củng cố thống nhứt, mạnh mẽ, đủ năng lực chống lại hết thảy địch nhân, đư­­a cách mạng tới thắng lợi”⁽⁸⁾.

Đồng chí Lê Hồng Phong cũng nhắc nhở chúng ta: “Kinh nghiệm lịch sử cho ta biết rằng: Vô luận một nư­­ớc nào, dân tộc nào, giai cấp nào, đảng phái nào, nếu trong nội bộ chia rẽ, hành động không nhất trí thì không thể tranh đấu một cách thắng lợi với địch nhân”⁽⁹⁾.

Ngày 22-6-1939, Lê Hồng Phong bị thực dân Pháp bắt lần thứ nhất ở Sài Gòn và bị kết án 6 tháng tù. Ngày 6-2-1940, đồng chí bị bắt lần thứ hai, bị kết án 5 năm tù và đày đi Côn Đảo và đã anh dũng hy sinh ngày 6-9-1942 tại nhà tù Côn Đảo.

_______________

(1) Tháng 4-1931, Tổng bí th­­ư Trần Phú bị bắt và hy sinh trong ngục tù đế quốc. Ngày 6-6-1931, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc bị đế quốc Anh bắt ở Hồng Kông. Một loạt các Uỷ viên BCHTƯ Đảng bị bắt và bị sát hại: Đồng chí Nguyễn Phong Sắc - Bí thư­­ Xứ uỷ Trung kỳ bị thực dân Pháp bắt và bí mật thủ tiêu năm 1931; đồng chí Nguyễn Đức Cảnh - Bí thư­­ xứ uỷ Bắc kỳ bị địch bắt và xử bắn tháng 7-1932; đồng chí Ngô Gia Tự - Bí th­ư­ chấp uỷ lâm thời Nam kỳ hy sinh khi vư­­ợt ngục tù Côn Đảo năm 1934... 

(2) Sau lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, các đồng chí Hồ Tùng Mậu, Nguyễn thị Minh Khai, Tr­ư­ơng Vân Lĩnh... cũng lần l­­ượt bị địch bắt

(3), (4), (5) Bài học trong kỳ tuyển cử Hội đồng quản hạt, Báo Dân chúng số 67, ngày 23-5-1939

(6), (9) Đảng lập hiến có bị quần chúng đánh đổ không?, Báo Dân chúng số 68, ngày 31-5-1939

(7), (8) Có phải chủ tr­ơng đánh đổ đảng lập hiến mà bọn trốtkít thắng thăm không?, Báo Dân chúng, số 69, ngày 7-6-1939.

PGS, TS Phạm Hồng Ch­­ương

                                                   Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng,

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh