Khuyến khích phát triển phong trào đọc, nghiên cứu, học tập sách, trong đó có sách lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân nhằm giáo dục, nâng cao trình độ lý luận cho cán bộ, đảng viên, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới - Ảnh: nguoilambao.vn

Văn hóa đọc

Năm 1972, UNESCO đưa ra lời kêu gọi “hướng tới một xã hội đọc sách”, khuyến khích mọi thành viên trong xã hội đọc sách; đến năm 1995, UNESCO tuyên bố lấy ngày 23-4 là Ngày sách thế giới. Trong những năm tiếp theo, sự lan tỏa của đọc sách tiếp tục được mở rộng và ngày càng có nhiều quốc gia nhận ra tầm quan trọng của việc đọc sách, ban hành nhiều chiến lược khác nhau để thúc đẩy hoạt động này. Sau này, việc đọc sách trở thành một yêu cầu quan trọng, nhận được sự quan tâm của nhiều người, nhiều quốc gia và dần phát triển thành văn hóa đọc.

Hiện có nhiều quan niệm khác nhau trên thế giới về văn hóa đọc. Tựu chung lại, văn hóa đọc được hiểu là một loại hình văn hóa, là một khuôn mẫu văn hóa, bao gồm một hệ thống tư tưởng về tri thức đọc, giá trị đọc và hành vi đọc. 

Tại Việt Nam, thuật ngữ “văn hóa đọc” chưa được chuẩn hóa, thống nhất và chưa trở thành mục từ trong Từ điển tiếng Việt. Quyết định số 329/QĐ-TTg ngày 15-3-2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 xác định mục tiêu của việc xây dựng và phát triển văn hóa đọc là: xây dựng và phát triển thói quen, nhu cầu, kỹ năng và phong trào đọc (xuất bản phẩm in và điện tử) trong mọi tầng lớp nhân dân, nhất là trong thanh niên, thiếu niên, học sinh, sinh viên và chú trọng tới người dân ở vùng nông thôn, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn; cải thiện môi trường đọc; góp phần nâng cao dân trí, phát triển tư duy, khả năng sáng tạo, bồi dưỡng nhân cách, tâm hồn, tăng cường ý thức chấp hành pháp luật, hình thành lối sống lành mạnh trong con người, xã hội Việt Nam, đẩy mạnh xây dựng xã hội học tập. Tuy chưa đưa ra khái niệm về văn hóa đọc, nhưng mục tiêu này xác định các thành tố làm nên văn hóa đọc, bao gồm: thói quen, nhu cầu, kỹ năng, phong trào và môi trường đọc. Quyết định này đã cụ thể hóa quan điểm của Đảng ta, coi phát triển văn hóa đọc là một trong những nội dung quan trọng của sự nghiệp phát triển văn hóa, giáo dục của đất nước. Do đó, cần phát triển văn hóa đọc trên cơ sở khai thác có hiệu quả và không ngừng phát triển nguồn vốn tri thức, văn hóa của con người và dân tộc Việt Nam, đồng thời tiếp thu có chọn lọc tinh hoa tri thức của nhân loại. Nhà nước hỗ trợ phát triển văn hóa đọc, đồng thời đẩy mạnh việc đa dạng hóa, huy động mọi nguồn lực xã hội tham gia phát triển văn hóa đọc.

Như vậy, có thể hiểu văn hóa đọc là phức hợp của quan niệm, thói quen, nhu cầu, kỹ năng đọc sách của cá nhân hay cộng đồng người và các thiết chế nhằm hình thành tư tưởng, chuẩn mực, giá trị đọc của cá nhân, cộng đồng đó.

Công tác xuất bản với việc xây dựng văn hóa đọc sách lý luận chính trị

Sách lý luận, chính trị có vai trò quan trọng, trực tiếp truyền bá, bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; giới thiệu kiến thức, kinh nghiệm có giá trị của các nước, góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan, nhân sinh quan cách mạng; giáo dục, nâng cao trình độ và bản lĩnh chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân; xây dựng con người mới, nếp sống mới; đấu tranh bác bỏ các quan điểm sai trái, thù địch... Nói cách khác, trong các loại xuất bản phẩm, sách lý luận chính trị có vai trò, nhiệm vụ hàng đầu, đặc biệt quan trọng góp phần giáo dục, bảo vệ và phát triển sáng tạo nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch. Bên cạnh đó, sách lý luận chính trị còn góp phần xây dựng con người mới, nếp sống mới, nền văn hóa mới.

Trong suốt quá trình lãnh đạo sự nghiệp cách mạng nước ta, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn quan tâm đến việc xuất bản sách lý luận chính trị. Ngay sau khi miền Bắc tiến hành xây dựng CNXH, trong Báo cáo công tác tư tưởng tại Hội nghị Trung ương lần thứ 10 (năm 1956), Báo cáo về nhiệm vụ kế hoạch ba năm (1958-1960) phát triển và cải tạo kinh tế quốc dân, Đảng ta đã xác định: xuất bản là lĩnh vực quan trọng “cần tập trung lực lượng vào hai việc chính: xuất bản những tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác-Lênin và xuất bản loại sách chính trị phổ thông cho quần chúng”⁽¹⁾. Tiếp tục khẳng định quan điểm đó, ngày 23-11-1959, Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 172-CT/TW về công tác xuất bản, coi đây là công việc quan trọng của sự nghiệp văn hóa, tư tưởng: “Công tác xuất bản là một bộ phận quan trọng trong sự nghiệp cách mạng tư tưởng, văn hóa, kỹ thuật của toàn Đảng, toàn dân”⁽²⁾. Ngày 01-10-1962, Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 54-CT/TW về vấn đề tăng cường công tác xuất bản, yêu cầu: “Phải rất coi trọng việc xuất bản các loại sách phổ biến chủ nghĩa Mác - Lênin và đường lối, chính sách của Đảng ta, nhất là loại sách có tính chất phổ thông nhằm phục vụ các đối tượng công nhân, nông dân và nhân dân lao động khác”⁽³⁾. Trong Nhiệm vụ và phương hướng của kế hoạch 5 năm lần thứ nhất phát triển kinh tế quốc dân (1961 - 1965), Đảng ta khẳng định: “Công tác xuất bản cần được coi là công tác quan trọng nhất về văn hóa”⁽⁴⁾, để “cải thiện thêm một bước đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân”⁽⁵⁾. 

Gần đây nhất, ngày 16-4-2020, Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 44-CT/TW về đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị. Đảng ta khẳng định rõ vị trí, vai trò của công tác xuất bản “là một lĩnh vực hoạt động tư tưởng sắc bén của Đảng, Nhà nước và nhân dân, là một bộ phận quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”⁽⁶⁾, trong đó có xuất bản sách lý luận chính trị, nên cần đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xuất bản, phát hành và nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị.

Như vậy, có thể khẳng định, công tác xuất bản sách lý luận chính trị luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Đảng. Nhờ đó, công tác xuất bản, phát hành sách lý luận, chính trị đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Cơ cấu, thể loại, nội dung, hình thức sách ngày càng phong phú. Phương thức, cơ chế hoạt động và quản lý công tác xuất bản, phát hành đã từng bước được đổi mới. Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ làm công tác biên tập, xuất bản, phát hành từng bước được nâng cao. Những thành tựu đó đã đáp ứng tốt hơn nhu cầu về sách lý luận, chính trị của cán bộ, đảng viên, nhân dân và góp phần tích cực tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí; bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phản bác các quan điểm sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch; nâng cao nhận thức chính trị, củng cố niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước; v.v..

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác xuất bản sách lý luận chính trị còn một số hạn chế: chất lượng chính trị, khoa học, tính thực tiễn, tính chiến đấu, tính thuyết phục và hấp dẫn của sách lý luận chính trị còn hạn chế; chưa có nhiều đầu sách hay, có giá trị cao về lý luận và thực tiễn. Số lượng sách bình quân theo đầu người còn thấp, cơ cấu sách chưa hợp lý. Phương thức xuất bản còn nhiều bất cập, việc xuất bản điện tử chưa được quan tâm đúng mức; v.v.. Những hạn chế này làm ảnh hưởng đến chất lượng sách lý luận chính trị; là một trong những nguyên nhân của tình trạng lười học, ngại học lý luận chính trị của một bộ phận cán bộ, đảng viên; làm cho sách lý luận chính trị trở thành xuất bản phẩm ít nhận được sự quan tâm của người đọc. Do đó, xuất bản sách lý luận chính trị chưa góp phần thiết thực vào việc xây dựng văn hóa đọc nói chung và văn hóa đọc sách lý luận chính trị nói riêng. Để khắc phục tình trạng này, Đảng ta yêu cầu: Cần xác định nghiên cứu, học tập sách lý luận, chính trị là nhiệm vụ thường xuyên của cán bộ, đảng viên, là một trong những hoạt động chính trong sinh hoạt định kỳ của tổ chức cơ sở đảng. Khuyến khích phát triển phong trào đọc, nghiên cứu, học tập sách, trong đó có sách lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân nhằm giáo dục, nâng cao trình độ lý luận cho cán bộ, đảng viên, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới; đấu tranh phòng, chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và các biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.

PGS,TS Dương Trung Ý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tại triển lãm sách nhân Ngày sách và Văn hóa đọc lần thứ hai năm 2023 tại Học viện - Ảnh: Nxb Lý luận chính trị

Một số giải pháp xây dựng văn hóa đọc sách lý luận chính trị

Tuy Đảng ta không đề cập trực tiếp tới văn hóa đọc sách lý luận chính trị, nhưng những yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra với cán bộ, đảng viên và nhân dân trong nghiên cứu, học tập đã gián tiếp khẳng định việc cần phải xây dựng văn hóa đọc loại sách đặc biệt quan trọng này.

Để xây dựng và phát triển văn hóa đọc sách lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên nói riêng và nhân dân nói chung cần thực hiện một số giải pháp sau:

Một là, tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên về vị trí, vai trò tầm quan trọng của lý luận chính trị, sách lý luận chính trị; tuyên truyền về giá trị, ý nghĩa của việc đọc sách nói chung và đọc sách lý luận chính trị nói riêng với việc nâng cao trình độ, hiểu biết lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên; từ đó, nâng cao nhận thức về đọc sách, trong đó có sách lý luận chính trị. Chỉ khi nhận thức được vai trò, vị trí của loại sách này, cán bộ, đảng viên mới tự giác, tích cực trong việc tự học và đọc sách lý luận chính trị. Đây là điều kiện tiên quyết để hình thành, xây dựng và phát triển văn hóa đọc sách lý luận chính trị, bởi không có nhu cầu tự thân thì không thể có động lực để thực hiện việc đọc sách.

Hai là, khắc phục “bệnh lười học lý luận chính trị” của cán bộ, đảng viên. Từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thấy được những biểu hiện của bệnh ngại học lý luận chính trị trong cán bộ, đảng viên. Người nêu rõ, một bộ phận cán bộ, đảng viên “chỉ biết vùi đầu suốt ngày vào công tác sự vụ, không nhận thấy sự quan trọng của lý luận, cho nên còn có hiện tượng xem thường học tập hoặc là không kiên quyết tìm biện pháp để điều hòa công tác và học tập;… phàn nàn trước những khó khăn của việc đọc tài liệu, khó khăn đào sâu suy nghĩ”⁽⁷⁾. Nhận thấy những nguy hại của căn bệnh lười học, ngại học lý luận chính trị của cán bộ, đảng viên, ngay từ Đại hội VIII, Đảng ta đã nhận định: lười học tập, lười suy nghĩ, không thường xuyên tiếp nhận những thông tin mới cũng là biểu hiện của sự suy thoái. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ đã chỉ ra một trong chín biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị của đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay là: “Nhận thức sai lệch về ý nghĩa, tầm quan trọng của lý luận và học tập lý luận chính trị; lười học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước”⁽⁸⁾. Đại hội XIII của Đảng tiếp tục yêu cầu: cần “khắc phục tình trạng lười học, ngại học lý luận chính trị trong cán bộ, đảng viên”⁽⁹⁾. Do đó, cần tiếp tục tuyên truyền để mỗi cán bộ, đảng viên nâng cao ý thức, hiểu và xác định việc học tập, bồi dưỡng lý luận vừa là quyền lợi, vừa là trách nhiệm của mình; là nhu cầu tự thân; là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục. Trong đó, việc tự học cần được thực hiện thường xuyên, đọc sách lý luận chính trị là một trong những kênh quan trọng của việc tự học đó. Đây là cơ sở quan trọng của việc hình thành thói quen đọc sách cho cán bộ, đảng viên. Khi hình thành được thói quen, văn hóa đọc sách lý luận chính trị bước đầu được hình thành.

Ba là, tăng cường xây dựng hệ thống thiết chế đọc để tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người, đặc biệt là cán bộ, đảng viên, thuận lợi đọc sách lý luận chính trị. Việc xây dựng văn hóa đọc là một dự án mang tính hệ thống, triển khai trong một thời gian dài; là công việc của cả cá nhân và cơ quan quản lý. Việc đẩy mạnh xây dựng hệ thống thiết chế đọc, chuyển dần từ yêu cầu bên ngoài của chủ thể quản lý sang nhu cầu tự thân của mỗi người để hình thành thói quen, nhu cầu đọc sách nói chung và sách lý luận chính trị nói riêng là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Nhà nước cần được xác định là lực lượng đi đầu trong việc đọc của mọi người, cần hoạch định tổng thể và tập hợp sức mạnh của toàn xã hội để tập trung củng cố hệ thống thiết chế bảo đảm việc đọc sách nói chung và đọc sách lý luận chính trị nói riêng. Tăng cường xây dựng các nguồn đọc, như: thư viện, trung tâm dịch vụ văn hóa, hiệu sách di động… để có nơi đọc phù hợp cho mọi người dân. Đặc biệt, cần tăng cường xây dựng vốn sách lý luận chính trị cho thanh niên, thiết lập khu vực đọc sách lý luận chính trị tại các thư viện, trường học. Xây dựng và tăng cường lượng sách lý luận chính trị tại nơi đọc sách công cộng như cung văn hóa, nhà văn hóa, nhà ga, ngân hàng, trung tâm hoạt động thanh niên, các phương tiện giao thông công cộng (máy bay, tàu hỏa…) để mọi người có thể đọc mọi lúc, mọi nơi.

Bốn là, tăng cường công tác quản lý xuất bản sách lý luận chính trị, chú trọng việc xuất bản sách lý luận có chính trị chất lượng cao, đa dạng hình thức phát hành, đáp ứng nhu cầu đọc của bạn đọc. Không giống các loại sách thường thức phổ thông hay các sách văn học khác, sách lý luận chính trị là loại yêu cầu người đọc có trình độ học vấn, vốn sống nhất định mới có thể đọc được. Do đó, loại sách này “kén” bạn đọc và dễ làm bạn đọc mất hứng thú hoặc không có hứng thú đọc, nên việc xây dựng thói quen đọc sách lý luận chính trị là vô cùng khó. Để khắc phục tình trạng này, cần đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng và ứng dụng công nghệ thông tin cho các nhà xuất bản, cơ sở phát hành sách lý luận, chính trị. Đa dạng hóa các thể loại sách và phương thức xuất bản, phát hành sách lý luận chính trị, đặc biệt là xuất bản sách điện tử và phát hành sách trên mạng internet. Tăng cường công tác tuyên truyền, giới thiệu sách lý luận chính trị trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng internet và đội ngũ tuyên truyền các cấp. Mở rộng giao lưu hợp tác, trao đổi xuất bản phẩm, kinh nghiệm với các nhà xuất bản nước ngoài. Triển khai cơ sở dữ liệu quốc gia về sách lý luận, chính trị thống nhất trong cả nước; cung cấp dịch vụ khai thác nội dung thông tin sách lý luận, chính trị trên Internet.

Độc giả tại triển lãm sách nhân Ngày sách và Văn hóa đọc lần thứ hai năm 2023 tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh - Ảnh: Nxb Lý luận chính trị

_________________

Ngày nhận bài: 17-5-2023; Ngày bình duyệt: 19-5-2023; Ngày duyệt đăng:21-6-2023.

(1) ĐCSVN: Văn kiện Đảng Toàn tập, t.17, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2002, tr.504.

(2) ĐCSVN: Văn kiện Đảng Toàn tập, t.20, Sđd, tr.920-921.

(3) ĐCSVN: Văn kiện Đảng Toàn tập, t.23, Sđd, tr.748.

(4), (5) ĐCSVN: Văn kiện Đảng Toàn tập, t.21, Sđd, tr.884, 888.

(6) ĐCSVN: Văn kiện Đảng Toàn tập, t.63, Sđd, tr.582.

(7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.11, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.94.

(8) ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lầ̀n thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.28.

(9) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.II, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.236.

TS NGUYỄN MẬU TUÂN

Phó Giám đốc, Tổng biên tập

Nhà xuất bản Lý luận chính trị