1. Thực trạng công tác giáo dục pháp luật đối với sinh viên hiện nay

Giáo dục pháp luật ở Việt Nam hiện nay có vai trò to lớn trong đời sống xã hội, góp phần bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, giải thích Hiến pháp và pháp luật để tạo ra sự đồng thuận trong việc nhận thức và thực hiện Hiến pháp và pháp luật một cách hữu hiệu.

Giáo dục pháp luật cho các tầng lớp nhân dân để nhằm làm cho trật tự pháp lý của quốc gia ổn định, làm cho đường lối, quan điểm của Đảng được thực thi, bởi đường lối, quan điểm của Đảng được Quốc hội luật hóa thành Hiến pháp và pháp luật. Giáo dục pháp luật còn tạo ra những điều kiện cho công dân thực thi quyền tự do, dân chủ trong đời sống xã hội.

Công tác giáo dục pháp luật cho sinh viên có vai trò đặc biệt quan trọng bởi vì, giúp cho sinh viên nắm vững những nguyên lý chung của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối và quan điểm của Đảng về nhà nước và pháp luật; còn để giúp cho sinh viên nắm được các kiến thức cơ bản về nhà nước và pháp luật, vai trò của nhà nước và pháp luật trong lịch sử, các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, quyền và lợi ích của công dân. Trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Hiến pháp, các bộ luật, đạo luật luôn giữ vai trò tối thượng trong việc điều chỉnh các mối quan hệ xã hội, đòi hỏi sinh viên phải nắm vững không chỉ kiến thức về Hiến pháp, pháp luật nói chung, và pháp luật liên quan đến chuyên môn của sinh viên để có ý thức chấp hành pháp luật trong thời gian học tập; sau đó, có thể vận dụng vào thực tiễn công việc chuyên môn sau khi tốt nghiệp ra trường, hướng đến mục tiêu: “Tôn vinh Hiến pháp, pháp luật, giáo dục ý thức thượng tôn pháp luật cho mọi người trong xã hội”⁽¹⁾.

Giáo dục pháp luật cho sinh viên cần chú trọng giáo dục pháp luật chính khóa trong nhà trường, kết hợp với các hoạt động ngoại khóa, lồng ghép với giáo dục tư tưởng, chính trị, đạo đức với giáo dục pháp luật. Giáo dục pháp luật cho sinh viên còn phải bảo đảm các nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật quy định tại Điều 10 của Luật phổ biến, giáo dục pháp luật. Hiện nay, “công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cần được tăng cường thường xuyên, liên tục và ở tầm cao hơn, nhằm làm cho cán bộ và nhân dân hiểu biết và chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, thông qua đó mà kiểm tra, giám sát việc thi hành pháp luật”⁽²⁾.

Giáo dục pháp luật cho sinh viên hiện nay cần quán triệt sâu sắc mục tiêu, quan điểm: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện đảm bảo thực hiện”.

Công tác giáo dục pháp luật cho sinh viên cũng là để nhằm nâng cao nhận thức của sinh viên về chính trị, tư tưởng, đạo đức và phát huy dân chủ trong nhà trường; phát triển cả năng lực và phẩm chất người học, hài hòa giữa đức - trí - thể - mỹ.

Trong những năm qua, các trường đại học đã coi trọng giáo dục pháp luật cho sinh viên, từ việc xây dựng đến triển khai thực hiện kế hoạch, trên cơ sở nội dung phổ biến giáo dục pháp luật do Bộ Giáo dục và đào tạo quy định. Các trường đại học đã biên soạn nội dung phổ biến, giáo dục, và triển khai nhiều kênh thông tin truyền tải pháp luật, với các hình thức phù hợp với từng đối tượng sinh viên. Hiện nay, đã có 100% các trường đại học đã đưa môn học “Pháp luật đại cương” vào giảng dạy; một số trường, do đặc thù chuyên ngành đào tạo còn đưa thêm các môn luật chuyên ngành vào chương trình.

Qua khảo sát tại một số trường đại học trên địa bàn Hà Nội (Đại học Sư phạm Hà Nội, Học viện Báo chí và Tuyên truyền,Học viện Chính sách và Phát triển, Học viện Kỹ thuật quân sự,  Đại học Thủy Lợi, Đại học Giao thông Vận tải), cho thấy, việc tuyên truyền giáo dục pháp luật cho sinh viên hiện nay được đặc biệt quan tâm và tuyên truyền thông qua nhiều hình thức đa dạng. Về hình thức nào để hiểu biết pháp luật, số học sinh được hỏi cho biết: thông qua các cuộc thi tìm hiểu (21%); qua sinh hoạt câu lạc bộ (25%); qua môn học (8%); tuyên truyền miệng (9%); đặc biệt với sự phát triển của các phương tiện truyền thông thì đây là một hình thức tuyên truyền phổ biến, rộng rãi và cơ bản nhất đối với sinh viên (37%).

Việc giáo dục pháp luật của các nhà trường góp phần vào đào tạo lực lượng sinh viên có phẩm chất đạo đức tốt, ý thức tổ chức kỷ luật nghiêm, tích cực học tập, rèn luyện; sau khi ra trường, trên các cương vị của mình cơ bản thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ.

Tuy nhiên, tính xã hội hóa hoạt động giáo dục pháp luật còn nhiều hạn chế, hiệu quả chưa cao. Kết quả điều tra cho thấy ở một số trường đại học kết quả môn Pháp luật đại cương, sinh viên thi qua lần đầu đạt tỷ lệ 65 – 80%. Công tác giáo dục có nơi còn mang tính hình thức, dẫn đến tình trạng sinh viên vi phạm pháp luật còn diễn ra, trong quá trình học tập, vẫn còn một số ít sinh viên chưa tự giác, coi nhẹ môn học, bài học, chưa chấp hành nghiêm pháp luật, dẫn đến vi phạm pháp luật, tệ nạn xã hội, tiêu cực, lối sống trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc, vô trách nhiệm,... diễn ra.  Như hiện tượng “sống thử”, có 27% số sinh viên được hỏi cho rằng sống thử là một hiện tượng khá phổ biến trong sinh viên; lô đề, cờ bạc cũng trở thành một tệ nạn đang phổ biến trong sinh viên (số sinh viên được hỏi cho rằng có hiện tượng lô đề, cá độ 32%; và rượu chè 31%)”. Những hiện tượng tiêu cực, tệ nạn này ngày càng phổ biến và len lỏi vào các trường học, tác động trực tiếp tới cuộc sống và học tập của sinh viên, gây nên những hậu quả khôn lường. Đây là một thực trạng báo động về sự suy thoái lối sống đạo đức trong sinh viên hiện nay.

Trước sự tác động mạnh mẽ của mặt trái kinh tế thị trường, các trang mạng xã hội đang làm cho các giá trị đạo đức bị băng hoại, gia tăng tệ nạn xã hội và lối sống thực dụng, thích hưởng thụ, muốn được làm giàu nhanh chóng; cùng với sự chống phá của các thế lực thù địch trước những diễn biến phức tạp về chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh khu vực và thế giới.

Thực trạng tình hình vi phạm kỷ luật, pháp luật đặt ra yêu cầu ngày càng cao đối với công tác giáo dục pháp luật. Vì vậy, nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật cho sinh viên là vấn đề cần thiết, tiến hành thường xuyên, bền bỉ, công phu với những nội dung, hình thức phù hợp.

Đổi mới công tác giáo dục pháp luật cho sinh viên hiện nay phải theo hướng hiện đại, thiết thực và phù hợp với ngành, chuyên ngành đào tạo của sinh viên; đặt giáo dục pháp luật trong mối quan hệ mật thiết với giáo dục tư tưởng, chính trị, đạo đức và giáo dục truyền thống.

2. Một số giải pháp cơ bản để nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật cho sinh viên ở các trường đại học hiện nay

Để nâng cao chất lượng giáo dục pháp luật cho sinh viên ở các trường đại học hiện nay, đáp ứng yêu cầu về phẩm chất, năng lực chính trị trong tình hình mới, cần tập trung làm tốt một số giải pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, tiếp tục đổi mới nội dung, chương trình giáo dục pháp luật cho sinh viên

Nội dung, chương trình giáo dục pháp luật trong các trường đại học có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả học tập, rèn luyện của sinh viên. Nội dung, chương trình nàyđược thiết kế trong chương trình đào tạoở các trường đại học hiện nay thống nhất.

Trước tình hình hiện nay, các trường đại học cần đổi mới cả về nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục pháp luật, xây dựng chương trình, nội dung bảo đảm tính chính trị, tính khoa học và tính giáo dục, với dung lượng chương trình môn pháp luật tương xứng với chức danh đào tạo và bậc học. Cần chủ động tiến hành nhiều hình thức, phương pháp gắn với từng nhiệm vụ, hoạt động cụ thể sát với đối tượng sinh viên.

Nâng cao chất lượng giảng dạy môn học nhà nước và pháp luật trong chương trình giáo dục đào tạo. Thường xuyên đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp dạy học phù hợp với cấp học, thực tiễn pháp lý. Thường xuyên cập nhật các văn bản quy phạm pháp luật mới, tổ chức tốt hoạt động chấp hành pháp luật; quán triệt và thực hiện nghiêm pháp luật. Xây dựng môi trường văn hóa pháp luật trong sạch, tự giác và nghiêm minh trong các nhà trường.

Thứ hai, đa dạng hóa các kênh truyền tải thông tin pháp luật phù hợp với từng đối tượng sinh viên

Thông tin pháp luật đóng vai trò rất quan trọng, có tác động rất lớn đến ý thức pháp luật, hành vi pháp luật và lối sống theo pháp luật của sinh viên trong các nhà trường. Pháp luật sẽ không có tác dụng giáo dục nếu như thiếu các kênh truyền tải phong phú, đa dạng. Những kênh đó có thể là xuất bản phẩm chính thức về pháp luật; sách báo pháp lý, lý luận phổ thông; các phương tiện thông tin đại chúng; bài giảng, nói chuyện của giảng viên, tuyên truyền viên; giao tiếp với các luật gia, các trung tâm pháp lý; sách, báo phim ảnh có nội dung pháp lý...

Các trường đại học căn cứ vào đặc điểm của mình để lựa chọn các kênh thông tin pháp luật phù hợp nhằm tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho sinh viên một cách có hiệu quả. Cụ thể như: kết hợp phổ biến giáo dục pháp luật với quá trình dạy học; tăng cường giáo dục phổ biến pháp luật thông qua tuyên truyền miệng; qua các buổi sinh hoạt đoàn thể để phổ biến, giáo dục pháp luật, thường xuyên tổ chức thi tìm hiểu pháp luật, thi tuyên truyền viên pháp luật giỏi; qua hệ thống tài liệu bao gồm sách, báo, băng đĩa về pháp luật; qua phương tiện truyền thanh, truyền hình để mọi sinh viên được nghe, xem trực tiếp nội dung phổ biến, giáo dục pháp luật để nắm bắt kịp thời các thông tin pháp luật, các văn bản pháp luật mới; qua các cuộc ra quân tuyên truyền, cổ động; văn hóa, văn nghệ... Thực tế, trong các trường đại học đã có nhiều mô hình, cách làm hay, hiệu quả như: “Tổ tư vấn tâm lý, pháp lý”; “Mỗi ngày một câu hỏi pháp luật”, “Mỗi tuần học một điều luật”; “Câu lạc bộ pháp luật”; “Tổ công tác phổ biến, giáo dục pháp luật”; sân khấu hóa “Ngày Pháp luật”...

Thứ ba, tăng cường bổ sung, bồi dưỡng phẩm chất, năng lực của các chủ thể giáo dục

Chủ thể giáo dục, nhất là cán bộ giảng dạy là yếu tố quyết định chất lượng giáo dục pháp luật cho sinh viên trong các trường đại học. Chủ thể, mà ở đây là cán bộ quản lý sinh viên, người giảng viên là nhân tố trung tâm của quá trình giáo dục, đào tạo. Trong đó, chủ thể trực tiếp nhất là đội ngũ giảng viên giảng dạy môn nhà nước và pháp luật. Đội ngũ này là nhân tố rất quan trọng, tác động đến chất lượng giáo dục pháp luật cho sinh viên ở các các trường đại học. Nhưng thực tế ở một số trường, đội ngũ này còn thiếu cả về số lượng và chất lượng. Điều này là chưa phù hợp với chuyên ngành đòi hỏi tính chuyên môn cao, chính xác về mặt thuật ngữ như pháp luật. Vì vậy, các trường đại học cần chú trọng việc đào tạo, bổ sung, nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên nhà nước và pháp luật nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn học này. Mặc khác, đội ngũ giảng viên phải tích cực tự học tập, nâng cao trình độ toàn diện đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ giáo dục đào tạo trong tình hình mới, tích cực đổi mới nội dung, phương pháp dạy học; giữ vững và phát huy phẩm chất nhà giáo, là tấm gương mẫu mực, mô phạm cho sinh viên học tập.

Thứ tư, phát huy tính tích cực, tự giác của sinh viên trong quá trình giáo dục pháp luật

Chất lượng giáo dục pháp luật của sinh viên phụ thuộc vào tính tích cực học tập, rèn luyện, tu dưỡng của chính sinh viên. Để các tác động xã hội hóa pháp luật từ bên ngoài được sinh viên tiếp nhận và lĩnh hội một cách thỏa đáng cần phải có sự mong muốn nội tâm của chính sinh viên về việc trang bị cho mình những hiểu biết về pháp luật được giáo dục. Mặt khác, với tư cách là chủ thể của nhận thức, việc tự học tập, tự rèn luyện sẽ giúp cho sinh viên tiếp thu có hiệu quả nhất sự giúp đỡ, giảng dạy của giảng viên, hình thành niềm tin pháp luật, tình cảm với pháp luật để đi đến thực hiện những hành vi đúng đắn, phù hợp với những đòi hỏi của xã hội.

Giáo dục cho sinh viên phát huy tính tích cực, tự giác, xây dựng động cơ học tập, rèn luyện đúng đắn và thường xuyên nâng cao thái độ, trách nhiệm, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật đòi hỏi lãnh đạo các nhà trường, các phòng, ban chức năng, cũng như các khoa chuyên môn cần thường xuyên xây dựng kế hoạch, biện pháp giáo dục pháp luật cho sinh viên.

Để đạt hiệu quả giáo dục pháp luật đòi hỏi sinh viên phải phát huy tinh thần tích cực, tự giác, chủ động, độc lập. Thực tiễn cho thấy, nếu có ý chí quyết tâm cao, biết tập trung tư tưởng, có phương pháp và tận dụng được mọi điều kiện thì việc học tập có hiệu quả.

Những giải pháp trên đây cần được thực hiện đồng bộ, đòi hỏi sự nỗ lực cao của các chủ thể giáo dục, mỗi giảng viên và từng sinh viên các trường đại học. Thực hiện tốt những giải pháp này, chất lượng giáo dục pháp luật được nâng cao, góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng giáo dục đào tạo, nghiên cứu khoa học, xây dựng nền nếp của các trường đại học ở nước ta.

____________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 4-2016

Tài liệu tham khảo:

1. Xem Quốc hội Nước Cộng hòa XHCN Việt Nam: Luật phổ biến, giáo dục pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012, tr.1.

2. Ban Bí thư Trung ương: Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 9-12-2003 về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, nhân dân, 2003, tr.3.

3. Ban Tuyên giáo Trung ương: Tài liệu nghiên cứu Nghị quyết Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2013, tr.27.

4. Theo TS Doãn Thị Chín - ThS Lê Thị Thảo (Đồng chủ biên), Giáo dục lối sống cho sinh  viên Việt Nam hiện nay theo tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh(Qua khảo sát một số trường Đại học tại Hà Nội), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.162.

TS DOÃN THỊ CHÍN 

Học viện Báo chí và Tuyên truyền