1. Vai trò của kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của người học

Kiểm tra, đánh giá là hai mặt của một quá trình, là hai khâu trong quá trình đào tạo, có quan hệ mật thiết với nhau. Kiểm tra là thu thập thông tin, số liệu, bằng chứng về kết quả đạt được. Đánh giá là so sánh, đối chiếu với mục tiêu dạy học, đưa ra những phán đoán, kết luận về thực trạng và nguyên nhân của kết quả đó. Đánh giá gắn liền với kiểm tra, nằm trong chu trình kín của quy trình dạy học, được tiến hành có hệ thống, để xác định mức độ đạt được về kiến thức, kỹ năng và thái độ, qua đó xác định mức độ phát triển tư duy và trình độ được đào tạo của người học trong quá trình dạy - học. Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của người học còn cung cấp thông tin ngược để đánh giá chất lượng, phương pháp quản lý, đào tạo của người dạy nói riêng và nhà trường nói chung. Do đó, việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của người học có quan hệ chặt chẽ với hoạt động giảng dạy và tổ chức học tập.

Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của người học nhằm hướng tới những mục đích, yêu cầu sau:

- Làm rõ mức độ đạt được và chưa đạt được so với mục tiêu đào tạo về kiến thức, kỹ năng và thái độ của người học, từ đó xác định mức độ chất lượng, hiệu quả hoạt động dạy - học. 

- Kịp thời phát hiện những hạn chế, bất cập trong quá trình dạy - học, từ đó điều chỉnh để đạt mục đích đề ra.

- Tìm ra những hạn chế, yếu kém về kiến thức, kỹ năng, thái độ của người học trong quá trình học tập, tìm ra những nguyên nhân để kịp thời điều chỉnh quá trình học tập.

- Giúp người dạy có thông tin để xác định được những điểm mạnh, điểm yếu của học viên để kịp thời điều chỉnh, hoàn thiện hơn hoạt động dạy, đồng thời tạo cơ sở cho những dự đoán phát triển trong tương lai. Từ đó, điều chỉnh mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy - học, thông qua đó để điều chỉnh hoạt động quản lý dạy - học.

2. Yêu cầu, nội dung, cách thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học viên các trường chính trị hiện nay

Đại hội XII của Đảng xác định phương hướng, nhiệm vụ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”, “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học, hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan”⁽¹⁾. Đây là đòi hỏi cấp bách trong sự nghiệp đổi mới giáo dục, đào tạo ở nước ta nói chung và trong đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ở các trường chính trị nói riêng.

Kết luận số 117-KL/TW ngày 20-11-2015 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về công tác đào tạo, bồi dưỡng tại các trường chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương khẳng định: “...công tác Trường Chính trị đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, lãnh đạo, quản lý từ cấp xã đến cấp tỉnh, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương. Các trường chính trị tỉnh, thành phố đã thực hiện tương đối tốt chức năng, nhiệm vụ theo Quyết định số 184-QĐ/TW của Ban Bí thư về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của Trường Chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, quan tâm củng cố, kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên; đổi mới chương trình, phương pháp đào tạo, bồi dưỡng... Tuy nhiên, công tác đào tạo, bồi dưỡng của các trường chính trị vẫn còn những hạn chế, chậm đổi mới...”. Từ đó, yêu cầu: “Tăng cường công tác thanh tra, khảo thí, đổi mới cách đánh giá kết quả học tập và rèn luyện của học viên, hoàn thiện công tác quản lý đào tạo, bảo đảm chất lượng đào tạo, bồi dưỡng”.

Hoạt động đào tạo, bồi dưỡng ở các Trường Chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có một đặc thù chung là: người học là các cán bộ, công chức, viên chức đang công tác trong các cơ quan của hệ thống chính trị; có trình độ chuyên môn, lý luận, kinh nghiệm thực tiễn. Do đó, việc đánh giá kết quả học tập của học viên trong các Trường Chính trị không chỉ lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học mà cần chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức vào những tình huống thực tiễn; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo nhằm phát triển năng lực thực tiễn. Việc kiểm tra, đánh giá khách quan, nghiêm túc, đúng phương pháp sẽ là động lực mạnh mẽ khích lệ sự vươn lên trong học tập của người học, thúc đẩy sự tìm tòi sáng tạo không ngừng của học viên.

Về nội dung kiểm tra, đánh giá người học trong các Trường Chính trị cần chú trọng 5 cấp độ: (1) Kiểm tra, đánh giá khả năng ghi nhớ và nhận diện nội dung kiến thức được truyền thụ từ người dạy; (2) Kiểm tra, đánh giá khả năng hiểu nội dung kiến thức, giải thích hoặc suy diễn. Đó là khả năng tái hiện kiến thức: hiểu nội dung thông tin được truyền đạt, dự đoán được kết quả và ảnh hưởng của kiến thức đó trong thực tế; (3) Kiểm tra, đánh giá khả năng phân tích và tổng hợp kiến thức. Đó chính là khả năng nhận biết, phát hiện và phân biệt các bộ phận cấu thành của kiến thức hay tình huống và khả năng khái quát, hợp nhất kiến thức đó; (4) Kiểm tra, đánh giá khả năng sử dụng kiến thức đó trong điều kiện thực tế. Kiểm tra, đánh giá khả năng vận dụng đúng kiến thức trong điều kiện, hoàn cảnh thực tế xã hội, tức là những kiến thức lý thuyết đã được chuyển hóa thành những kỹ năng, vận dụng những kỹ năng đó vào thực tiễn công tác của người học và (5) Kiểm tra, đánh giá khả năng phán xét giá trị hoặc sử dụng kiến thức theo các tiêu chí thích hợp. Điều đó có nghĩa là kiểm tra được thái độ của người học đã hình thành đối với những kiến thức được người thầy truyền thụ.

Để làm được điều đó cần xác định các chuẩn mục tiêu kiến thức cần kiểm tra, sao cho vừa có tính bao quát, phản ánh chính xác năng lực của người học, phù hợp với các chuẩn mực khoa học theo từng phần học và mang tính thống nhất. Trên cơ sở đó, tùy theo yêu cầu của mỗi giai đoạn và đặc thù riêng có, để có thể thay đổi linh hoạt, hợp lý.

Về hình thức kiểm tra, đánh giá, chủ yếu bằng thi tự luận. Hình thức thi vấn đáp ít được sử dụng và thi trắc nghiệm thì hầu như chưa có.

Thi tự luận ở các trường chính trị hiện nay chỉ đòi hỏi người học miêu tả lại những nội dung kiến thức (tái hiện kiến thức) và vận dụng, liên hệ những kiến thức đã học vào thực tế công tác. Việc kiểm tra kỹ năng, thái độ của người học còn nhiều hạn chế, thậm chí chưa thực hiện được ở một số phần học. Phương pháp đánh giá truyền thống tuy chưa thể kiểm tra được đầy đủ các cấp độ đánh giá người học nhưng vẫn có những ưu điểm vì có thể đánh giá hiệu quả quá trình nhận thức, ghi nhớ để hiểu kiến thức, và cũng có thể tái nhận hay tái hiện một vấn đề gì đó trong thực tiễn. Tuy nhiên, với hình thức đánh giá tự luận truyền thống, người học ít có cơ hội để trình bày kiến thức bằng nhiều cách khác nhau, dễ có khuynh hướng rút gọn nội dung thi của một số khoa chuyên môn; việc đánh giá người học thiếu khách quan, chính xác, không chỉ giữa những người học, mà cả giữa các khoa chuyên môn. Để đánh giá được người học được chính xác thì khâu ra đề thi phải được thiết kế tốt, xác định khả năng tái hiện, vận dụng thông tin của từng người học và so với những người học khác trong cùng một lĩnh vực. Bên cạnh đó, việc tổ chức thi cần nghiêm túc và hiệu quả.

Thi vấn đáp là hình thức kích thích tư duy độc lập của người học, giúp người dạy đánh giá được thái độ của người học, trên cơ sở đó định hướng, điều chỉnh tư duy cho người học. Đề thi và người trực tiếp hỏi thi cần sử dụng hệ thống câu hỏi gợi mở vừa mang tính suy luận, vừa bao quát được các nội dung kiến thức. Ngoài ra, để đánh giá chính xác người học, cần có các câu hỏi gắn với tình hình kinh tế - xã hội nhằm đánh giá khả năng vận dụng thực tiễn, kỹ năng thực hành và thái độ của người học đối với những nội dung kiến thức được học. Hình thức thi này yêu cầu người dạy phải chuẩn bị công phu, kiến thức lý luận vững chắc, kinh nghiệm thực tiễn phong phú, kỹ năng vận dụng lý luận vào thực tiễn tốt để có thể hướng dẫn và đánh giá người học chính xác. Do đó, cần mở rộng hình thức thi này và tổ chức tốt hơn trong kiểm tra, đánh giá người học ở các trường chính trị hiện nay.

Trắc nghiệm là cách đánh giá bằng phép lượng giá cụ thể mức độ, khả năng thể hiện kiến thức trong một lĩnh vực nào đó. Một trong số những phương pháp trắc nghiệm khách quan là trắc nghiệm viết, để đo lường năng lực của con người trong nhận thức, hoạt động và cảm xúc. Trắc nghiệm khách quan được sử dụng phổ biến tại nhiều nước trên thế giới trong các kỳ thi, nhất là các kỳ thi hệ phổ thông trung học để đánh giá năng lực nhận thức của người học. Ưu điểm căn bản của phương pháp đánh giá này là: số lượng câu hỏi nhiều, bao quát được kiến thức của chương trình; đề thi có điều kiện phổ rộng kiến thức; chấm thi ít tốn công; kết quả khách quan. Vì vậy, hình thức thi trắc nghiệm khách quan ngày càng được áp dụng rộng rãi trong các nhà trường. Tuy nhiên, trong hệ thống các Trường Chính trị, việc áp dụng phương pháp này để đánh giá người học trong Chương trình trung cấp lý luận chính trị còn hạn chế, thậm chí là chưa được áp dụng theo đúng chuẩn. Trong một số phần học, nhất là phần về quan điểm, đường lối, hình thức trắc nghiệm khách quan để kiểm tra, đánh giá không phải là sự lựa chọn tốt để đánh giá năng lực nhận thức của người học.

Thực tế hiện nay, mặc dù phương pháp đánh giá kết quả học tập của người học đã có nhiều cải tiến, nhưng vẫn còn nhiều bất cập, như: hình thức thi và kiểm tra chưa phong phú, chủ yếu vẫn là thi và kiểm tra theo hình thức tự luận; nội dung các câu hỏi thi và kiểm tra còn nhiều trùng lắp, thiếu sáng tạo; câu hỏi chủ yếu là tái hiện kiến thức lý thuyết, thậm chí ra đúng như đề mục trong bài; dễ dãi trong đánh giá người học; ảnh hưởng đến tính động viên thi đua của người học và giữa các khoa bộ môn. Đặc biệt, việc kiểm tra, đánh giá trong các Trường Chính trị thường quan tâm nhiều đến lượng kiến thức mà người học đã thu nhận mà chưa chú trọng việc đánh giá khả năng vận dụng những kiến thức trong thực tế. Thực tế đó đòi hỏi các Trường Chính trị cần nâng cao hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng; đổi mới cách thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập và rèn luyện của học viên; nâng cao chất lượng công tác quản lý đào tạo, bồi dưỡng.

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đã ban hành khá đồng bộ các quyết định, hướng dẫn chỉ đạo công tác đào tạo, bồi dưỡng ở các Trường Chính trị, như: Quy chế, Quy định về thi, kiểm tra các phần học, môn học, Hướng dẫn 02, 08 về tổ chức thi, viết khóa luận tốt nghiệp và đánh giá học viên Trung cấp Lý luận chính trị - hành chính. Ngày 21-4-2016, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh ra Quyết định số 1855/QĐ-HVHCQG về ban hành Bộ Quy chế quản lý đào tạo của Trường Chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, trong đó có Quy chế đánh giá và quản lý kết quả học tập của học viên Trung cấp lý luận chính trị - hành chính của trường chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Quy chế đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng trong việc đổi mới quản lý, đánh giá học viên Chương trình Trung cấp lý luận chính trị - hành chính, bảo đảm hiệu quả, thiết thực.

3. Để bảo đảm tính khách quan, khoa học trong việc đánh giá kết quả học tập của người học, góp phần nâng cao hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng ở các Trường Chính trị tỉnh cần xây dựng Bộ ngân hàng đề thi trong Chương trình Trung cấp Lý luận chính trị bảo đảm các yêu cầu sau:

- Nội dung Bộ ngân hàng đề thi bảo đảm tính toàn diện, gắn lý luận với thực tiễn, tránh tình trạng tái hiện đơn thuần lý thuyết và thiếu tính vận dụng sáng tạo. Nhờ đó, vừa kiểm tra được kiến thức cơ bản mà người học cần nắm, vừa tạo điều kiện cho người học được rèn luyện kỹ năng nghiệp vụ và bộc lộ khả năng tư duy;

- Đáp ứng tốt yêu cầu đổi mới, bảo đảm tính khoa học, hiệu quả trong cách đánh giá kết quả học tập và rèn luyện của học viên, dần hoàn thiện công tác quản lý đào tạo, bảo đảm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng ở các Trường Chính trị hiện nay;

- Tạo điều kiện trong việc đổi mới, cải tiến trong công tác quản lý đào tạo, bảo đảm tính đồng bộ, hiệu quả trong hoạt động quản lý, giảm bớt áp lực công việc cho một số vị trí trong điều kiện hiện nay.

- Nội dung Bộ ngân hàng đề thi phải đảm bảo các yêu cầu sau:

+ Xác định kiến thức chuẩn mà người học cần phải thu được, khuyến khích tự học qua các tài liệu tham khảo nhằm giúp người học có thể trao đổi, thảo luận các quan điểm, nhận thức và cách giải quyết các vấn đề trên cơ sở các câu hỏi đặt ra.

+ Nội dung bộ ngân hàng đề thi vừa phải đánh giá được người học, vừa đánh giá chất lượng giảng dạy của giảng viên. Do đó, nội dung các câu hỏi phải đầy đủ, hợp lý, không trùng lặp; kiểm tra được kiến thức cơ bản, khả năng vận dụng và kỹ năng thực hành của học viên; phân hóa được người học.

- Về hình thức, bộ câu hỏi phải bảo đảm tính khoa học: lôgíc, chính xác, chặt chẽ, rõ ràng...

+ Các câu hỏi trong bộ đề mang tính mở, phát huy khả năng tư duy, sáng tạo trong phân tích, liên hệ giữa các vấn đề lý luận đã được học tập, nghiên cứu với thực tiễn kinh tế, chính trị, xã hội địa phương, phát huy khả năng, kỹ năng vận dụng lý luận vào thực tiễn tổ chức, hoạt động của cơ quan, đơn vị nơi học viên công tác;

- Tạo tính chủ động, hợp lý, khoa học trong hoạt động quản lý thi, đánh giá học viên; bảo đảm việc đánh giá kết quả học tập của học viên một cách thực chất, giảm bớt các sai sót trong quá trình quản lý thi, đánh giá học viên;

- Dự thảo bộ ngân hàng đề thi trước khi nghiệm thu đưa vào sử dụng phải được góp ý, chỉnh sửa thông qua hội thảo, trao đổi thống nhất cấp khoa và cấp trường.

_____________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính tri số 8-2017

(1) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2006, tr.115-116.

TS Trương Tiến Hưng

Trường Chính trị tỉnh Ninh Thuận