Nước ta hiện nay đang đẩy mạnh công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN trong điều kiện hội nhập quốc tế, tham gia vào quá trình toàn cầu hóa. Vấn đề dân chủ, đoàn kết, đồng thuận xã hội trở thành vấn đề lớn, quan trọng, mang tính quyết định. Nó vừa là mục tiêu, nội dung, phương thức, vừa là động lực phát triển của đất nước trong giai đoạn hiện nay. Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và của nền văn hóa, con người Việt Nam... tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển nhanh và bền vững”(1). Để phát huy dân chủ, đoàn kết và đồng thuận xã hội, trước hết Đảng ta phải là một tổ chức dân chủ, đoàn kết, thống nhất ý chí và hành động. Có thể khái quát mối quan hệ trên như sau:

Một là, yếu tố quyết định dân chủ, đoàn kết thống nhất trong Đảng là Đảng luôn giữ vững bản chất giai cấp công nhân; thực hiện nghiêm các nguyên tắc tổ chức của Đảng; xây dựng đội ngũ cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực và uy tín

Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân; đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và cả dân tộc; quan điểm, tư tưởng, đường lối và chủ trương, chính sách của Đảng xuất phát từ lập trường của giai cấp công nhân; trong bất cứ hoàn cảnh nào, Đảng cũng phải bảo vệ lợi ích của quốc gia, dân tộc. Đảng phấn đấu cho lợi ích giai cấp công nhân, các tầng lớp nhân dân lao động và cả dân tộc. Chính điều đó quy định bản chất của Đảng ta là đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc. Xác định rõ lập trường giai cấp, trung thành với lợi ích giai cấp và dân tộc, nhận diện và đấu tranh chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng cũng là bảo vệ vững chắc sự đoàn kết thống nhất trong Đảng - hạt nhân của đồng thuận trong xã hội.

Các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ, là cơ sở quan trọng nhất để mở rộng và phát huy dân chủ, củng cố khối đoàn kết thống nhất trong Đảng cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức; siết chặt kỷ luật; phòng ngừa và khắc phục sự độc đoán, chia rẽ nội bộ. Trong điều kiện hiện nay, cần thực hiện nghiêm túc, thực chất nguyên tắc tự phê bình và phê bình, sự nêu gương của những người lãnh đạo trong thực hành dân chủ, củng cố đoàn kết thống nhất trong từng tổ chức đảng và trong toàn Đảng, trong các cơ quan, tổ chức được giao phụ trách.

Xây dựng đội ngũ cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, bố trí đúng cán bộ chủ chốt, đặc biệt người đứng đầu, là yếu tố có tính quyết định để phát huy dân chủ, củng cố và tăng cường đoàn kết thống nhất trong Đảng. Thực tiễn chứng minh, người đứng đầu có năng lực, phẩm chất đạo đức và uy tín là yếu tố quyết định mọi thành công. Trong nhiều trường hợp, sự quyết đoán, trí tuệ và quyết tâm của người đứng đầu đã giúp địa phương chớp được thời cơ, giành thắng lợi. Ngược lại, do dự, dựa dẫm tập thể, lẩn tránh trách nhiệm cá nhân dẫn đến mất dân chủ, mất đoàn kết, mất thời cơ. Chính vì thế, bố trí đúng người, đúng việc là một khâu quan trọng, tiền đề cho sự ổn định và phát triển. Đại hội XIII của Đảng xác định: “Tiếp tục xây dựng, chỉnh đốn Đảng toàn diện; tăng cường bản chất giai cấp công nhân của Đảng;... xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, nhất là cán bộ cấp chiến lược, người đứng đầu có đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”(2). 

Hai là, Đảng lãnh đạo cách mạng để giành độc lập dân tộc và quyền làm chủ của nhân dân, làm cho nhân dân là người chủ của xã hội, để nhân dân đoàn kết, đồng thuận thực hiện nghĩa vụ người chủ của mình

Mục tiêu trở thành động lực thôi thúc đảng viên và các tầng lớp nhân dân quyết liệt đấu tranh, tạo thành sức mạnh quyết định thắng lợi của sự nghiệp cách mạng và quyết định thành công của công cuộc xây dựng CNXH. Trong chế độ xã hội mới, nền dân chủ XHCN là dân chủ của số đông, của đa số nhân dân lao động. Bao nhiêu lợi ích là của dân, bao nhiêu quyền cũng là của dân, thuộc về dân, quyền hành và lực lượng đều ở trong dân, sự nghiệp đổi mới, CNH, HĐH đất nước là sự nghiệp của toàn dân, do nhân dân thực hiện. Đảng lãnh đạo Nhà nước thể chế hóa quyền làm chủ của nhân dân thành luật pháp, biến đường lối, chủ trương của Đảng thành luật pháp và chính sách phục vụ nhân dân; Đảng lãnh đạo hệ thống chính trị tổ chức lực lượng nhân dân thành sức mạnh, thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng chế độ mới, đem lại hạnh phúc cho nhân dân.

Đảng lãnh đạo phát huy quyền làm chủ của nhân dân để gây hạnh phúc cho nhân dân là định hướng chính trị tổng quát và bao trùm hoạt động lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, là mục đích trực tiếp và sâu xa của sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng. Để đạt được mục đích trực tiếp, Đảng phải lãnh đạo hệ thống chính trị thực hiện thành công cuộc đấu tranh chống quan liêu, xa dân, tham nhũng, lãng phí có hiệu quả, đẩy lùi tiêu cực và tệ nạn xã hội.

Mất dân chủ, mất đoàn kết thống nhất trong Đảng sẽ làm tổn hại tới lợi ích và quyền làm chủ của nhân dân. Quyền lực nhà nước phải thực sự thể hiện được quyền lực của nhân dân, quyền lực đó được sử dụng vào mục đích phục vụ nhân dân, bảo đảm cho nhân dân có cuộc sống vật chất ngày càng tăng, đời sống tinh thần ngày một tốt, xã hội ngày càng văn minh tiến bộ. Phải làm cho mỗi người dân được thụ hưởng các quyền và lợi ích chính đáng; làm cho mỗi người đều có cơ hội như nhau để phát huy mọi năng lực sáng tạo của mình. Dân chủ, đoàn kết, đồng thuận xã hội phải được đặt trên nền tảng ấy mới vững chắc, lâu bền.

Trong điều kiện hiện nay, phải thực hiện chế độ phân phối hợp lý và khoa học, xóa bỏ cơ chế xin - cho và độc quyền trong kinh tế. Chế độ phân phối không phù hợp với quy luật khách quan là một nguyên nhân gây mất dân chủ, mất đoàn kết. Phải thường xuyên nghiên cứu, hoàn thiện các chế độ phân phối, bảo đảm kịp thời, khoa học, khuyến khích người làm việc hăng hái, người có nhiều cống hiến cho xã hội. Trong đó, phải có chế độ đãi ngộ thỏa đáng đối với các đối tượng chính sách, khuyến khích người tài; tôn vinh xứng đáng những anh hùng, chiến sĩ thi đua, người tốt, việc tốt. Điều này càng cần được thực hiện trong những hoàn cảnh khó khăn, như khi cả nước dồn sức phòng, chống dịch Covid-19 như chống giặc hiện nay.

Ba là, dân chủ, đoàn kết, đồng thuận trong xã hội là yêu cầu để xây dựng, củng cố dân chủ, đoàn kết thống nhất trong Đảng

Phát huy dân chủ, xây dựng đoàn kết, đồng thuận xã hội là củng cố cơ sở chính trị - xã hội vững chắc của Đảng, Nhà nước. Nếu tạo được dân chủ, đoàn kết, đồng thuận trong xã hội thì cơ sở đó ngày càng vững chắc và ngược lại. Nhưng, đoàn kết, đồng thuận xã hội không thể tự có, và luôn chịu tác động nhiều chiều từ các yếu tố khách quan, chủ quan cần được không ngừng xây dựng, vun đắp, củng cố. Do vậy, Đảng lãnh đạo thực hiện đường lối chiến lược, hiện thực hóa khát vọng, ý chí của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và toàn dân tộc, đồng thời không ngừng phát huy dân chủ, quan tâm chăm lo đời sống thiết thực của mỗi người dân. Nhân dân rất sáng suốt, nên sẽ nhận thức được những thành quả do Đảng, Nhà nước mang lại cho nhân dân và luôn là nền tảng vững chắc cho sự tồn tại của Đảng và hệ thống chính trị, của chế độ XHCN.

Sự đồng thuận xã hội càng đạt được ở mức độ cao sẽ càng tạo cơ sở chính trị - xã hội vững chắc cho Đảng, Nhà nước. Mối liên hệ giữa dân chủ, đoàn kết thống nhất trong Đảng với dân chủ, đoàn kết, đồng thuận xã hội ngày càng được gắn kết chặt chẽ và thể hiện trong thực tiễn ở thành tựu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, trong sạch vững mạnh.

Bốn là, công cuộc  đổi mới đất nước có điều kiện, tiền đề, động lực là dân chủ, đoàn kết thống nhất trong Đảng và dân chủ, đoàn kết, đồng thuận xã hội

Trong công cuộc đổi mới, Đảng ta luôn gắn dân chủ, đoàn kết, đồng thuận trong xã hội với việc từng bước xây dựng nền dân chủ XHCN ở nước ta. Dân chủ hóa trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội là con đường tăng cường đoàn kết thống nhất trong Đảng, đồng thuận xã hội. Đổi mới đã thực sự mở đường và đặt cơ sở cho một xã hội dân chủ, đoàn kết, đồng thuận. Tư tưởng dân chủ mang ý nghĩa giải phóng con người và giải phóng xã hội và cũng từ đó mà ngày càng có điều kiện tinh thần và vật chất tốt hơn, tạo cơ sở vững chắc cho đoàn kết, đồng thuận trong xã hội vững chắc.

Năm là, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng đoàn kết thống nhất, trong sạch, vững mạnh, có đủ sức mạnh để lãnh đạo xã hội, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân

Xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng, đạo đức và tổ chức, cán bộ; nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền và sức chiến đấu của Đảng, phẩm chất và năng lực của cán bộ, đảng viên là nhiệm vụ thường xuyên của Đảng. Song, điều đó chỉ trở nên thực chất và phản ánh sự trưởng thành của toàn Đảng về ý thức dân chủ và trách nhiệm xã hội khi Đảng thực sự dựa vào nhân dân để xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Dựa vào nhân dân, thắt chặt mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, làm cho Đảng không ngừng tăng cường sinh lực, khắc phục bệnh quan liêu là giải pháp chiến lược của công tác xây dựng Đảng. Cũng tương tự như vậy, Nhà nước chỉ mạnh lên và tăng cường được hiệu lực, hiệu quả quản lý nếu Nhà nước thực sự là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.

Trong công cuộc đổi mới, dân chủ hóa cần có những biện pháp để Đảng thu nhận được những thông tin trung thực nhất của nhân dân, những ý kiến phản biện, khuyến nghị với Đảng về những quyết sách, kể cả những vấn đề lớn lao, hệ trọng như đường lối, tổ chức, cán bộ ở cấp cao.

Để xây dựng một xã hội dân chủ, đoàn kết và đồng thuận, các quan hệ nhân dân với Đảng, Đảng với nhân dân, công dân với Nhà nước, Nhà nước với công dân, công dân với công dân là những quan hệ được duy trì trong vùng kiểm soát của pháp luật và được hỗ trợ bằng dư luận xã hội, với sức mạnh của văn hóa và đạo đức công dân.

Xã hội vận động theo xu hướng dân chủ hóa, các mối quan hệ xã hội sẽ định hình bởi cấu trúc phân công - hợp tác - kiểm tra và kiểm soát, được điều chỉnh bằng luật pháp, cũng như tự điều chỉnh. Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân là phương thức, chỗ dựa để thực hiện dân chủ trong xã hội. Sự vững mạnh của Nhà nước pháp quyền XHCN và sự trưởng thành của công dân về vai trò của cá nhân, ý thức nghĩa vụ của chính mình dưới sự lãnh đạo của Đảng sẽ đem lại những thành quả dân chủ, đoàn kết, đồng thuận trong xã hội.

Sáu là, tăng cường kiểm soát quyền lực, đẩy mạnh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí

Quyết tâm kiểm soát quyền lực, phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí tiếp tục được Đại hội XIII của Đảng khẳng định mạnh mẽ: “Tiếp tục đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, “lợi ích nhóm”, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”(3). Kiểm soát quyền lực đối với Nhà nước theo cơ chế Đảng ban hành đường lối, chủ trương, lãnh đạo để Nhà nước cụ thể hóa bằng chính sách, pháp luật; nhân dân làm chủ, kiểm soát, giám sát hoạt động của Nhà nước. Đảng giới thiệu đảng viên ứng cử giữ các chức vụ quan trọng của Nhà nước để thực thi đường lối, chính sách của Đảng. Đảng kiểm soát quyền lực nhà nước thông qua việc kiểm tra, giám sát các tổ chức đảng, đảng viên thực hiện chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Đảng viên trong các cơ quan nhà nước có thể bị cách chức bất cứ lúc nào nếu quan liêu, tham nhũng, vi phạm pháp luật đến mức bị xử lý kỷ luật đảng.

__________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 6-2021

(1), (2), (3) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.II, Nxb Chính trị quốc gia Sự Thật, Hà Nội, 2021, tr.324-325, 332-333, 334.

PGS, TS NGUYỄN VĂN VĨNH

Viện Chính trị học,

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh