Xây dựng ý thức chính trị là quá trình có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố khách quan và nhân tố chủ quan, giữa giáo dục và tự giáo dục. Trong đó, phát huy nhân tố chủ quan của người học viên đóng vai trò vô cùng quan trọng - Ảnh: qdnd.vn

Đại hội XIII của Đảng xác định: “Tình hình thế giới và trong nước có cả thuận lợi, thời cơ và khó khăn, thách thức đan xen, đặt ra nhiều vấn đề mới, yêu cầu mới nặng nề, phức tạp hơn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”⁽¹⁾. Để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng, nhất là sự nghiệp xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ; phấn đấu đến năm 2030 trở thành lực lượng tinh nhuệ, hiện đại thì học viên các trường kỹ thuật quân sự là lực lượng nòng cốt, có vai trò rất lớn góp phần hoàn thành yêu cầu nhiệm vụ đặt ra. Do vậy, xây dựng ý thức chính trị cho học viên các trường kỹ thuật quân sự nhằm làm cho học viên có nhận thức đầy đủ, sâu sắc và tin tưởng tuyệt đối vào chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vào sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước; khơi dậy khát vọng phát triển đất nước, củng cố niềm tin, ý chí phấn đấu vươn lên trong từng học viên, phát huy nguồn lực đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật quân sự trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời, quyết liệt trong cuộc đấu tranh chống chiến lược "diễn biến hòa bình" của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch là một yêu cầu cấp thiết hiện nay.                    

Quá trình xây dựng ý thức chính trị cho học viên các trường kỹ thuật quân sự là quá trình có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố khách quan và nhân tố chủ quan, giữa giáo dục và tự giáo dục. Trong đó, phát huy nhân tố chủ quan của người học viên đóng vai trò vô cùng quan trọng. Phát huy nhân tố chủ quan nhằm khởi dậy tính tích cực, chủ động, tự giác, sáng tạo của mỗi học viên, làm cho học viên hiểu được sâu sắc vị trí, tầm quan trọng của quá trình tự học, tự rèn, tích cực lĩnh hội tri thức chính trị cho bản thân mình. Từ đó, học viên có ý chí quyết tâm cao, có niềm tin, sự đam mê nghề nghiệp, có động cơ, thái độ, trách nhiệm đúng đắn trong học tập, tích cực nghiên cứu, tìm hiểu, học hỏi nâng cao trình độ mọi mặt của bản thân, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân. Tính tích cực, chủ động, tự giác trong tự xây dựng ý thức chính trị của học viên các trường kỹ thuật quân sự là một thuộc tính quan trọng trong quá trình nhận thức của họ nhằm tích lũy, củng cố và nâng cao nhận thức và hành động, biến quá trình xây dựng ý thức chính trị cho học viên của các chủ thể giáo dục thành quá trình tự xây dựng ý thức chính trị của bản thân. 

Để phát huy nhân tố chủ quan của học viên các trường kỹ thuật quân sự cần thực hiện tốt những yêu cầu, nhiệm vụ sau:

Một là, học viên các trường kỹ thuật quân sự phải đề cao ý thức, trách nhiệm và xác định động cơ, thái độ đúng đắn trong tự xây dựng ý thức chính trị

Ý thức, trách nhiệm, động cơ, thái độ đúng đắn trong tự xây dựng ý thức chính trị là yếu tố bên trong thôi thúc tính tích cực, chủ động và tạo ra nhu cầu tự giáo dục, tự nghiên cứu học tập của mỗi học viên. Ý thức, trách nhiệm, động cơ, thái độ của mỗi học viên được hình thành từ sự ý thức rõ ràng về vinh dự, trách nhiệm của người quân nhân cách mạng được phấn đấu hy sinh cho mục tiêu, lý tưởng của Đảng, của quân đội. Đồng thời, ý thức, trách nhiệm, động cơ, thái độ của học viên các trường kỹ thuật quân sự chỉ xuất hiện khi được giáo dục, bồi dưỡng nhận thức về vai trò của quá trình tự xây dựng ý thức chính trị đối với sự trưởng thành của mình.   

Nhận thức đúng về vị trí, vai trò của hoạt động xây dựng ý thức chính trị và xây dựng ý thức, trách nhiệm, động cơ, thái độ trong tự xây dựng ý thức chính trị một cách tích cực, tự giác là một trong những yêu cầu cơ bản để xây dựng ý thức chính trị cho học viên các trường kỹ thuật quân sự ở Việt Nam hiện nay. Đặt ra yêu cầu đối với mỗi học viên phải thể hiện sự quyết tâm hành động và việc làm cụ thể của mình bằng tinh thần tích cực, tự giác trong học tập, rèn luyện và luôn coi đó là trách nhiệm, nghĩa vụ không chỉ đối với sự trưởng thành của mình mà còn là ý thức trách nhiệm chính trị với sự phát triển của cách mạng, của quân đội. Hoạt động tự xây dựng ý thức chính trị của học viên các trường kỹ thuật quân sự chỉ thực sự có hiệu quả thiết thực khi họ có nhu cầu tự hoàn thiện bản thân mình, nhận thức được mục đích việc làm của mình và phấn đấu vươn lên trong học tập, rèn luyện và thực hiện các nhiệm vụ được giao.

Mỗi học viên phải tích cực tự giác học tập và tự tu dưỡng bản thân, không ngừng phấn đấu vươn lên. Nghiêm túc quán triệt, nhận thức sâu sắc tinh thần của Đại hội XIII của Đảng đã xác định: “Kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa học tập lý luận với rèn luyện, thử thách cán bộ trong thực tiễn để nâng cao bản lĩnh chính trị; khắc phục tình trạng ngại học, lười học lý luận chính trị trong cán bộ, đảng viên”⁽²⁾.

Hai là, mỗi học viên các trường kỹ thuật quân sự phải tự xây dựng cho mình kế hoạch tự xây dựng ý thức chính trị khoa học, hợp lý.

Tự xây dựng ý thức chính trị phải được tiến hành thường xuyên, có nội dung, kế hoạch, phương pháp cụ thể chặt chẽ. Trong xây dựng kế hoạch, mỗi học viên phải thể hiện được ý chí tự giác cao, tính tích cực, chủ động, khoa học, khắc phục tình trạng tùy tiện “dễ làm, khó bỏ”. Kế hoạch phải xác định rõ mục đích, yêu cầu xây dựng; nội dung, phương pháp tự xây dựng, bồi dưỡng; thời gian, địa điểm tiến hành, trong đó đặc biệt chú trọng đến nội dung và phương pháp tự xây dựng, bồi dưỡng.  

Nội dung tự xây dựng ý thức chính trị của học viên cần bám sát nhiệm vụ học tập, rèn luyện trong từng tuần, tháng, phù hợp điều kiện sinh hoạt và đặc điểm tâm sinh lý của học viên. Nội dung tự xây dựng ý thức chính trị phải hướng vào củng cố, nâng cao nhận thức, tình cảm, niềm tin, thái độ, hành vi chính trị và những phẩm chất cần thiết của người sĩ quan, cán bộ kỹ thuật quân sự cần có trong thời kỳ mới. Nội dung tự học tập, tự bồi dưỡng phải bảo đảm tính toàn diện, nhưng phải có trọng tâm, trọng điểm. Chú trọng nội dung tự học tập, bồi dưỡng, tự nghiên cứu về lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối chính trị, quân sự của Đảng, nhiệm vụ của Quân đội và các nhà trường kỹ thuật quân sự. Qua đó, không ngừng tu dưỡng phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống; nâng cao năng lực quản lý, chỉ huy, năng lực chuyên môn nghiệp vụ; nâng cao khả năng phát hiện, dự báo, xử lý, giải quyết các vấn đề trong thực tiễn. Mỗi học viên cần căn cứ vào khả năng của bản thân, điều kiện thực tế của đơn vị mình để xác định nội dung, biện pháp, thời gian tự xây dựng ý thức chính trị cho phù hợp. Đề ra các biện pháp thực hiện phải phù hợp với những nội dung đã xác định và thực tế của bản thân, bảo đảm có khả năng thực hiện và hoàn thành kế hoạch. Tránh tình trạng xây dựng kế hoạch để đối phó, chung chung, mang tính hình thức. Để tự xây dựng ý thức chính trị của học viên đạt chất lượng, hiệu quả, yêu cầu đặt ra đối với từng học viên phải có thái độ khiêm tốn, cầu thị, biết lắng nghe, biết học tập và noi gương những phẩm chất tốt đẹp của đồng chí, đồng đội. 

Ba là, học viên phải có ý chí quyết tâm cao, nghiêm túc trong thực hiện kế hoạch tự xây dựng ý thức chính trị của mình.

Đây là vấn đề có ý nghĩa quyết định đến chất lượng tự xây dựng ý thức chính trị của học viên các trường kỹ thuật quân sự. Việc tổ chức thực hiện kế hoạch tự xây dựng ý thức chính trị phải phát huy được tính tích cực, chủ động, tự giác của từng học viên. Trên cơ sở kế hoạch tự xây dựng ý thức chính trị, học viên cần quán triệt đầy đủ mục đích, yêu cầu, nội dung của kế hoạch, từ đó tự xác định cho mình ý chí quyết tâm trong thực hiện từng nội dung của kế hoạch, bảo đảm đạt được các chỉ tiêu đã xác định.

Căn cứ vào kế hoạch, theo nội dung và thời gian đã xác định, học viên phải tích cực, chủ động, kiên trì khắc phục những khó khăn trở ngại, thực hiện bằng được chỉ tiêu đã xác định trong kế hoạch. Những nội dung khó thực hiện cần chủ động gặp gỡ cán bộ chủ trì đơn vị để xin ý kiến chỉ đạo, tránh để tình trạng thời gian xác định trong kế hoạch đã hết nhưng nội dung tự xây dựng chưa thực hiện xong, còn dang dở hoặc chưa thực hiện. 

Trong quá trình thực hiện kế hoạch tự xây dựng ý thức chính trị của mình, học viên phải thường xuyên tự liên hệ, đối chiếu, tự kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch với những nội dung yêu cầu về phẩm chất chính trị, nhân cách, năng lực của người học viên để có phương hướng, biện pháp kịp thời nhằm phát huy kết quả đã đạt được, khắc phục những hạn chế, thiếu sót còn tồn tại.

Nội dung tự kiểm tra phải dựa vào nội dung và các mốc thời gian đã được xác định trong kế hoạch và khả năng nhận thức của bản thân, thấy rõ những nội dung đã thực hiện được và chưa thực hiện được để tự xác định quyết tâm phấn đấu, đề ra biện pháp tiến hành.

Tự kiểm tra, đánh giá kết quả tự xây dựng ý thức chính trị của học viên các trường kỹ thuật quân sự là nhiệm vụ khó khăn, phức tạp, đòi hỏi học viên phải thật sự trung thực, khách quan; tránh mắc bệnh thành tích, làm thì không tốt nhưng báo cáo thì hay. Vì vậy, để học viên tự đánh giá kết quả xây dựng ý thức chính trị một cách chính xác thì học viên phải có nhận thức đúng, có tinh thần trách nhiệm cao trong thực hiện kế hoạch mà bản thân đã tự xác định. 

Bốn là, thường xuyên theo dõi, kiểm tra, giám sát việc thực hiện kế hoạch tự xây dựng ý thức chính trị của học viên.

Đây là trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy, đồng thời là yếu tố bảo đảm hoạt động tự xây dựng ý thức chính trị của học viên đạt đến trình độ tự giác cao. Chỉ khi có sự kết hợp chặt chẽ việc kiểm tra, giám sát của cấp ủy, chỉ huy với tính tự giác, chủ động, tích cực của học viên thì hoạt động tự xây dựng ý thức chính trị của học viên mới có chất lượng, hiệu quả, hoạt động tự xây dựng ý thức chính trị của đội ngũ học viên mới được diễn ra thường xuyên, không bị lãng quên. Do đó, cùng với sự nỗ lực, quyết tâm của học viên, cấp ủy, cán bộ chủ trì cần thường xuyên có sự quan tâm, theo dõi, kiểm tra, giám sát, định hướng, thúc đẩy tinh thần tự học, tự rèn, tự bồi dưỡng, trau dồi ý thức chính trị của học viên thành phong trào sôi nổi trong đơn vị.

Cấp ủy, cán bộ chủ trì cơ quan, đơn vị cần nắm chắc tình hình, những thuận lợi, khó khăn và tạo điều kiện thuận lợi về vật chất, tinh thần trong quá trình tự xây dựng ý thức chính trị của học viên và cần được quy định thành nền nếp thường xuyên. Đồng thời, phải luôn đặt ra yêu cầu cao đối với việc tự xây dựng ý thức chính trị của đội ngũ học viên. Cấp ủy, chỉ huy thường xuyên tiến hành kiểm tra, giám sát việc thực hiện kế hoạch tự xây dựng ý thức chính trị gắn với các kế hoạch tự học tập, tự bồi dưỡng, rèn luyện của học viên nhằm kịp thời phát hiện, chấn chỉnh, uốn nắn những tư tưởng và hành vi lệch lạc để nâng cao chất lượng, kết quả. Gắn kết quả, chất lượng tự xây dựng ý thức chính trị của học viên với đánh giá, nhận xét học viên, đảng viên hằng năm. 

Đối với các cấp ủy đảng, cần có kế hoạch xây dựng cụ thể với nhiều hình thức phong phú linh hoạt, kết hợp với các lực lượng trong và ngoài đơn vị cùng tham gia. Đồng thời, động viên đội ngũ học viên không ngừng học tập, rèn luyện nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ mọi mặt để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ hiện đại, cùng với tình hình thế giới diễn biến mau lẹ, nếu không học tập, nắm bắt tình hình mới thì sẽ tụt hậu so với sự phát triển trong quân đội và so với xã hội, dẫn đến bi quan, thiếu tin tưởng vào bản thân, dao động trước những biến đổi của xã hội. Tự học tập, rèn luyện là yếu tố quyết định trực tiếp đến sự trưởng thành tiến bộ, đến nâng cao ý thức chính trị của học viên các trường kỹ thuật quân sự. Do vậy, cần tạo cho học viên ý thức tự học tập, rèn luyện, không những là nhu cầu cần thiết cho bản thân, mà còn là tấm gương để cho học viên khác trong đơn vị noi theo.

Đối với đơn vị, cần thường xuyên cung cấp, bổ sung các nguồn tài liệu, sách, báo, tài liệu tham khảo, định hướng các nội dung tự học, tự nghiên cứu về chính trị, tư tưởng; có chế độ kiểm tra việc tự học, tạo điều kiện về thời gian, môi trường tự học trong điều kiện đơn vị cho phép.

Bên cạnh đó, cần làm tốt công tác sàng lọc học viên trong suốt quá trình đào tạo nói chung và xây dựng ý thức chính trị cho học viên nói riêng. Điều này có nghĩa, trong quá trình đào tạo, phải đặt ra yêu cầu để học viên phải luôn không ngừng phấn đấu về mọi mặt. Đối với những học viên trong suốt thời gian đào tạo tại các nhà trường, nếu phấn đấu không thường xuyên, phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống ngày càng đi xuống, không chịu khó học tập, rèn luyện… thì phải kiên quyết loại bỏ, tuyệt đối không nể nang hay vì thành tích. Điều này, trước mắt làm tốn phí về công sức, thời gian, kinh tế… của nhà trường, lâu dài sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín nhà trường, sức mạnh của các đơn vị trong Quân đội.

Năm là, gắn hoạt động thực tiễn giáo dục - đào tạo với thực tiễn chính trị - xã hội nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác trong xây dựng ý thức chính trị của học viên các trường kỹ thuật quân sự.

Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Với tinh thần ấy, gắn lý luận với thực tiễn là vấn đề rất cơ bản, thường xuyên, một nguyên tắc bất di bất dịch. Thực tiễn là cơ sở, là động lực, là mục đích và tiêu chuẩn kiểm tra chân lý của lý luận. Ngược lại, thực tiễn sẽ trở thành mù quáng nếu không có lý luận khoa học soi đường. Gắn lý luận với hoạt động thực tiễn sẽ giúp học viên các trường kỹ thuật quân sự củng cố tri thức đã lĩnh hội, qua đó kiểm nghiệm tính đúng đắn của lý luận, củng cố niềm tin và tình cảm cách mạng. Gắn lý luận với hoạt động thực tiễn và phát huy tích cực trong quá trình công tác bằng việc tự giác học tập, rèn luyện nâng cao trình độ mọi mặt, điều chỉnh hành vi và đấu tranh với những biểu hiện tiêu cực và các quan điểm sai trái trong đơn vị, góp phần xây dựng tập thể đơn vị vững mạnh toàn diện.

Thông qua các hoạt động thực tiễn, đội ngũ học viên các trường kỹ thuật quân sự bộc lộ rõ nét về bản lĩnh chính trị, niềm tin, lý tưởng, phẩm chất đạo đức, lối sống cũng như khả năng vận dụng xử lý các tình huống. Qua đó, hình thành và phát triển nhu cầu đòi hỏi học viên phải có ý chí, nghị lực cao vượt qua mọi khó khăn mới có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ, đồng thời tích cực tự rèn luyện bản lĩnh chính trị, nâng cao ý thức chính trị của bản thân.

Chức năng, nhiệm vụ của Quân đội ta xác định: vừa là đội quân chiến đấu, vừa là đội quân sản xuất, công tác, không những là lực lượng chiến đấu mà trước hết là lực lượng chính trị trung thành, tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân đân. Điều này chỉ ra rằng, cùng với việc thực hiện chức năng chiến đấu, quân đội cũng phải tích cực tham gia vào các hoạt động của đất nước. Các nhà trường kỹ thuật quân sự là một bộ phận của Quân đội nhân dân Việt Nam, cho nên cần tích cực tham gia vào các hoạt động chính trị xã hội, giải quyết những nhiệm vụ quan trọng góp phần ổn định chính trị, phát triển kinh tế, văn hóa xã hội vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Tham gia vào các hoạt động chính trị xã hội như: đấu tranh trên mặt trận tư tưởng lý luận của Đảng, tham gia các phong trào đền ơn đáp nghĩa, xóa đói giảm nghèo, vận động nhân dân thực hiện đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, xây dựng cơ sở chính trị ở địa phương... Đây là chức trách, nhiệm vụ, đồng thời là biện pháp tích cực của hoạt động thực tiễn đối với việc củng cố nâng cao ý thức chính trị cho học viên các trường kỹ thuật quân sự.

Chú trọng kết hợp gắn lý luận với thực tiễn đấu tranh trên lĩnh vực chính trị tư tưởng. Đây là vấn đề có ý nghĩa quan trọng nhằm không ngừng củng cố, hoàn thiện trình độ năng lực hoạt động thực tiễn, bản lĩnh chính trị trước những tác động phức tạp của đời sống xã hội, mà còn trực tiếp nâng cao ý thức chính trị, hoàn thiện phẩm chất, nhân cách của học viên. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, ngoài nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu thì công tác dân vận, tham gia củng cố, giữ vững ổn định chính trị ở địa phương nơi đóng quân đang là nhiệm vụ hết sức quan trọng. Những hành vi vi phạm trong quan hệ quân dân đều ảnh hưởng rất lớn đến việc củng cố mối quan hệ “máu thịt” quân dân, những biểu hiện đó cần đấu tranh phê phán.

Thông qua sự gắn kết giữa hoạt động thực tiễn giáo dục - đào tạo của các nhà trường và thực tiễn chính trị - xã hội sẽ góp phần  củng cố trình độ, năng lực công tác, nâng cao niềm tin, ý thức trách nhiệm đối với nhiệm vụ của đội ngũ học viên các trường kỹ thuật quân sự. Qua đó, thúc đẩy mạnh mẽ quá trình phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác trong xây dựng ý thức chính trị của học viên các trường kỹ thuật quân sự hiện nay.

_________________

Ngày nhận bài: 16-11-2022; Ngày bình duyệt: 11-12-2022; Ngày duyệt đăng: 03-01-2023.

(1) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr109.

(2) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.II, sđd, tr.236.

ThS VŨ CẢNH LÂM

Học viện Khoa học xã hội