Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước và đại biểu Quốc hội bỏ phiếu bầu Chủ tịch nước tại Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa XV - Ảnh: TTXVN

Cơ chế kiểm soát quyền lực đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị có thẩm quyền trong công tác cán bộ là hệ thống các quy định, hình thức, phương thức và các thiết chế có liên quan đến việc kiểm soát quyền lực. Thông qua đó, việc kiểm soát quyền lực đối người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị được thực hiện nhằm ngăn ngừa, loại bỏ những nguy cơ, những việc làm sai trái, bảo đảm cho quyền lực của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị trong công tác cán bộ được tổ chức và thực hiện theo đúng các quy định và có hiệu quả.

1. Tính tất yếu phải kiểm soát quyền lực đối với người đứng đầu trong công tác cán bộ

Công tác cán bộ có nhiều nội dung và nhiều khâu khác nhau, như: tạo nguồn, đánh giá, tuyển chọn cán bộ; quy hoạch cán bộ; đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; luân chuyển cán bộ; quản lý, bố trí, giới thiệu ứng cử, bổ nhiệm cán bộ; chính sách cán bộ; kiểm tra, giám sát cán bộ và công tác cán bộ... Các khâu của công tác cán bộ có quan hệ mật thiết, biện chứng với nhau, kết quả của khâu này là tiền đề của các khâu khác. Vì vậy, việc phát huy vai trò, trách nhiệm và thẩm quyền của người đứng đầu trong công tác cán bộ vừa phải quán triệt quan điểm: Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ theo nguyên tắc tập trung dân chủ, nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; vừa phải đề cao, phát huy vai trò, trách nhiệm các tổ chức trong hệ thống chính trị và người đứng đầu các tổ chức đó. 

Người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng có vai trò hết sức quan trọng trong công tác cán bộ. Người đứng đầu cấp ủy có vai trò đặc biệt quan trọng, là “đầu tàu”, có ảnh hưởng chi phối và quyết định trong công tác cán bộ.

Kiểm soát quyền lực và cơ chế kiểm soát quyền lực là vấn đề cần thiết đối với bất cứ thể chế chính trị nào và trong bất cứ giai đoạn lịch sử phát triển nào của xã hội có giai cấp. Việc nắm giữ, tổ chức và sử dụng quyền lực có hiệu quả sẽ là điều kiện để thực hiện thành công đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Hiện nay Đảng ta đang chủ trương thực hiện thí điểm người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị. Đây là việc giao quyền lực tập trung rất cao vào tay một người trong điều kiện Đảng duy nhất cầm quyền.

Trong quá trình hoạt động nói chung, trong công tác cán bộ nói riêng, người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vịsử dụng quyền lực của cơ quan lãnh đạo (cấp ủy) và của cơ quan quản lý, điều hành (chính quyền) để thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao. Vì vậy, nếu việc lựa chọn, bố trí người đứng đầu không đúng, hoặc không có cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát việc thực thi quyền lực một cách chặt chẽ, thường xuyên, liên tục, thì đây là môi trường thuận lợi để lợi dụng chức quyền, lộng quyền, lạm quyền, mất dân chủ, gia trưởng, độc đoán, coi thường pháp luật, đứng trên và đứng ngoài pháp luật; làm tổn hại đến uy tín chính trị, thanh danh, vai trò lãnh đạo và cầm quyền của Đảng và mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân; cản trở sự phát triển của đất nước, thậm chí đe dọa sự tồn vong của Đảng, của chế độ. Do đó, để ngăn chặn và loại trừ nguy cơ nêu trên phải giải quyết nhiều vấn đề, một trong những vấn đề quan trọng nhất là phải kiểm soát quyền lực của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị có thẩm quyền trong công tác cán bộ.

Lịch sử văn minh nhân loại chỉ rõ, giao quyền lực cho một người nào đó đến đâu, thì phải giám sát quyền lực một các tương xứng. Giao quyền lực mà không kiểm soát được quyền lực một cách hiệu quả thì cán bộ khó tránh khỏi tha hóa. 

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng việc kiểm tra, giám sát đối với cán bộ lãnh đạo. Người lên án mạnh mẽ việc lạm quyền, lộng quyền, lợi dụng quyền lực hoặc có phong cách xa rời quần chúng: “Thứ nhất, dân ghét các ông chủ tịch, các ông ủy viên vì cái tật ngông nghênh, cậy thế, cậy quyền. Những ông này không hiểu nhiệm vụ và chính sách của Việt Minh, nên khi nắm được chút quyền trong tay vẫn hay lạm dụng...”⁽¹⁾. Để bảo đảm quyền lực được sử dụng đúng, hiệu quả thì cần thực hiện tốt việc kiểm tra, kiểm soát, đặc biệt là đối với đội ngũ cán bộ có chức quyền. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh coi kiểm soát là một trong ba chức năng quan trọng nhất của lãnh đạo, theo đó: “Lãnh đạo đúng nghĩa là: 1. Phải quyết định mọi vấn đề một cách cho đúng... 2. Phải tổ chức sự thi hành cho đúng... 3. Phải tổ chức sự kiểm soát...”⁽²⁾. Người khẳng định: “chín phần mười khuyết điểm trong công việc của chúng ta là vì thiếu sự kiểm tra”⁽³⁾, “Có kiểm tra mới huy động được tinh thần tích cực và lực lượng to tát của nhân dân, mới biết rõ năng lực và khuyết điểm của cán bộ, mới sửa chữa và giúp đỡ kịp thời”⁽⁴⁾. Đây chính là kim chỉ nam cho Đảng ta trong công tác quản lý cán bộ hiện nay.

Trong những nhiệm kỳ Đại hội vừa qua, vấn đề kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ được Đảng liên tục đưa ra, đặc biệt là nhiệm kỳ Đại hội XII và Đại hội XIII của Đảng. Thể chế hóa Nghị quyết Đại hội, ngày 23-9-2019, Bộ Chính trị khóa XIII đã ban hành Quy định số 205-QĐ/TW về việc kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức, chạy quyền, xác định rõ: Kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ là việc sử dụng cơ chế, biện pháp nhằm thực hiện nghiêm túc các quy định về công tác cán bộ; phòng ngừa, ngăn chặn, phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm các quy định của Đảng, Nhà nước, nhất là các hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn, lạm quyền, lộng quyền hoặc không thực hiện đầy đủ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và những việc phải làm trên cương vị được giao trong công tác cán bộ.

Đại hội XIII của Đảng đã đặt ra yêu cầu “Tăng cường công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình, kiểm soát quyền lực gắn với siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong hoạt động của Nhà nước và của cán bộ, công chức, viên chức”⁽⁵⁾; “Tăng cường kiểm tra, giám sát công tác cán bộ, gắn với kiểm soát quyền lực, chống chạy chức, chạy quyền”⁽⁶⁾. Điều này thể hiện quyết tâm chính trị của Đảng nhằm xây dựng, phát triển một cơ chế kiểm soát quyền lực hiệu quả trong công tác cán bộ.

2. Thực trạng kiểm soát quyền lực đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị trong công tác cán bộ 

huyện, tỉnh (Kết luận Hội nghị Trung ương 9 khóa X (năm 2009) về Chiến lược cán bộ đến năm 2020); tăng cường kiêm nhiệm một số chức danh trong các tổ chức của hệ thống chính trị, thực hiện mô hình bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân ở cấp xã, cấp huyện đối với những nơi có đủ điều kiện; thực hiện chế độ kiêm nhiệm các chức danh phù hợp (Kết luận Hội nghị Trung ương 7 khóa XI (năm 2013) về hệ thống chính trị); đẩy mạnh thực hiện kiêm nhiệm đối với một số chức danh của cán bộ, công chức từ Trung ương đến cấp xã (Nghị quyết số 39-NQ/TW ngày 17-4-2015 của Bộ Chính trị về tinh giản biên chế, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức); nghiên cứu thực hiện thí điểm một số cơ quan Đảng và Nhà nước tương đồng về chức năng, nhiệm vụ (Đại hội XII của Đảng, năm 2016). Năm 2017, Ban Chấp hành Trung ương ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW về một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đã nhấn mạnh quan điểm: “Những việc mới, chưa quy định, hoặc những việc đã có quy định nhưng không còn phù hợp thì mạnh dạn chỉ đạo thực hiện thí điểm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, từng bước hoàn thiện, mở rộng dần, không cầu toàn, nóng vội” và đề ra mục tiêu: “Thực hiện thí điểm một số mô hình mới về tổ chức bộ máy và kiêm nhiệm chức danh để tinh gọn đầu mối, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động, góp phần làm rõ về lý luận và thực tiễn”.

Thực hiện các chủ trương trên, một số địa phương đã triển khai thí điểm mô hình: Bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch hội đồng nhân dân; bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch ủy ban nhân dân cấp xã, cấp huyện. Từ tháng 4-2009 đến ngày 30-6-2019 có: Bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch HĐND cấp huyện: có 286/713 đơn vị thực hiện; Bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND cấp huyện: có 32/713 đơn vị thực hiện; Bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch HĐND cấp xã : có 6.573/10.871 đơn vị thực hiện; Bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND cấp xã: có 87.210.871  đơn vị thực hiện⁽⁷⁾.

Nhìn chung, việc thực hiện các chủ trương, nghị quyết nêu trên đã đạ được một số kết quả bước đầu; bảo đảm được sự lãnh đạo của Đảng trong quá trình triển khai; nâng cao nhận thức, trách nhiệm và phát huy được tính chủ động sáng tạo của cấp ủy địa phương và người đứng đầu; góp phần đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng. Đồng thời, việc kiểm soát quyền lực của cán bộ, người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị có thẩm quyền trong công tác cán bộ có nhiều đổi mới và đạt một số kết quả.

Từ Đại hội XII đến nay, Đảng và Nhà nước ta đã chú trọng đến việc xây dựng và hoàn thiện các quy định, quy trình, thẩm quyền, trách nhiệm về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Có thể nói, Quy định số 205-QĐ/TW ngày 23-9-2019 của Bộ Chính trị “Về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức, chạy quyền” là một dấu mốc quan trọng trong nhiệm kỳ Đại hội XII, thể hiện sự đổi mới mạnh mẽ về tư duy, nhận thức và hành động của Đảng về vấn đề kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ.

Đại hội XIII của Đảng tiếp tục khẳng định: kiểm soát chặt chẽ quyền lực trong từng khâu của công tác cán bộ, nhất là người đứng đầu cấp ủy đồng thời là thủ trưởng cơ quan đơn vị, chủ tịch ủy ban nhân dân các cấp. Đại hội nhấn mạnh: “Xây dựng quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ và quản lý cán bộ; thực hiện tốt quy định về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền; xử lý nghiêm minh, đồng bộ kỷ luật đảng, kỷ luật hành chính và xử lý bằng pháp luật đối với cán bộ có vi phạm, kể cả khi đã chuyển công tác hoặc nghỉ hưu”⁽⁸⁾. Đây là một trong 10 nhiệm vụ và cũng là một trong ba giải pháp đột phá của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng được Đại hội XIII đề ra.

Tuy nhiên, nhìn chung, chất lượng, hiệu quả kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ nói chung, đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị trong công tác cán bộ nói riêng chưa cao; suy thoái, tha hóa, tiêu cực trong công tác cán bộ chưa được ngăn chặn, đẩy lùi một cách cơ bản. Việc lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức quán triệt và thực hiện ở một số địa phương, cơ quan, đơn vị vẫn còn chậm, chưa quyết liệt, hiệu quả. Việc thực hiện các nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ, còn chưa nghiêm, thậm chí còn vi phạm ở những mức độ khác nhau.

Do chưa kịp thời bổ sung, hoàn thiện các quy chế, quy định nên trong quá trình thực hiện, nhiều nơi thực hiện thí điểm còn lúng túng. Không chỉ người đứng đầu cấp ủy mà cả tập thể cấp ủy cũng không phân định được nhiệm vụ nào được quyết định theo nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, nhiệm vụ nào thuộc thẩm quyền riêng của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị, nhất là trong công tác cán bộ. Ngay cả khi chưa thực hiện nhất thể hóa thì tình trạng cấp ủy “lấn sân”, “bao biện, làm thay” chính quyền hay “buông lỏng” cũng không phân biệt được rạch ròi, không rõ “sân” nên khó có thể nói ai “lấn” ai. Vì thế mà trong thời gian qua, tình trạng  người đứng đầu lợi dụng quyền lực của mình dưới danh nghĩa tập thể để bố trí, bổ nhiệm “thần tốc” người thân quen, họ hàng, người cùng phe cánh, cùng lợi ích… hoặc ký hàng loạt quyết định bố trí cán bộ trước khi nghỉ hưu vẫn xảy ra ở một số nơi. 

Bên cạnh đó, do phải giải quyết nhiều công việc cụ thể của chính quyền, phải tham gia nhiều cuộc họp do cấp ủy, UBND cấp trên triệu tập nên thời gian mà bí thư dành cho công tác xây dựng Đảng nói chung, công tác kiểm tra, giám sát việc tổ chức thực hiện các khâu trong công tác cán bộ nói riêng chưa thường xuyên. Mặt khác, tình trạng người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầuchính quyền, cơ quan, đơn vị không đưa ra cấp ủy bàn bạc, thảo luận một số nội dung, vấn đề quan trọng trong công tác cán bộ mà đã ra quyết định, tổ chức thực hiện dẫn tới vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ mà không được phát hiện, kiểm điểm và làm rõ đúng sai, vẫn xảy ra ở một số nơi.

Đáng lưu ý là còn có tình trạng người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vịlợi dụng quy chế, quy trình; lợi dụng kẽ hở trong cơ chế kiểm soát quyền lực; lợi dụng tập thể để áp đặt, thao túng, hợp thức hóa ý chí vì lợi ích của một người hoặc một nhóm người, từ đó làm cho những quyết định về cán bộ và công tác cán bộ thiếu công tâm, khách quan, bị sai lệch. Hậu quả là, việc lựa chọn, bố trí cán bộ không còn chính xác, không đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ được giao. 

Ngoài ra, trong quá trình thực hiện hiện công tác cán bộ chưa bảo đảm công khai, minh bạch dẫn đến tình trạng người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vịkhai thác, lợi dụng trong tất cả các khâu, từ đánh giá cán bộ, quy hoạch cán bộ, đến bố trí, bổ nhiệm cán bộ. Đồng thời, trong quy trình thực hiện công tác cán bộ nhiều nơi vẫn xảy ra tình trạng độc quyền, lạm quyền, nhất là khi quyền lực quá lớn lại tập trung vào một người. Đại hội XIII của Đảng chỉ ra khá đầy đủ, rõ ràng thực trạng này: “Đánh giá cán bộ vẫn là khâu yếu, mặc dù đã có nhiều đổi mới nhưng vẫn còn không ít trường hợp chưa phản ánh đúng thực chất. Việc bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử có nơi chưa bảo đảm tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình, cá biệt có nơi bố trí người nhà, người thân chưa đủ uy tín”⁽⁹⁾.

Để khắc phục tình trạng trên, Đại hội XIII của Đảng xác định: “Xây dựng đội ngũ cán bộ, trước hết là người đứng đầu có bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức trong sáng, năng lực nổi bật, dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung, có uy tín cao và thực sự tiên phong, gương mẫu, là hạt nhân đoàn kết. 

Xây dựng quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ và quản lý cán bộ; thực hiện tốt quy định về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ, chống chạy chức, chạy quyền”⁽¹⁰⁾.

3. Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường kiểmsoát quyền lực đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị  trong công tác cán bộ

Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho cán bộ, đảng viên và toàn xã hội về kiểm soát quyền lực, phòng, chống “chạy chức, chạy quyền”

Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 19-5-2018, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụđã nêu rõ: “Nhận thức sâu sắc về tác hại nghiêm trọng của tệ chạy chức, chạy quyền, coi đây là hành vi tham nhũng trong công tác cán bộ. Nhận diện rõ, đấu tranh quyết liệt, hiệu quả với các đối tượng có biểu hiện, hành vi chạy chức, chạy quyền. Coi trọng giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao ý thức trách nhiệm, lòng tự trọng và danh dự của cán bộ để hình thành văn hóa không chạy chức, chạy quyền”.

Vì vậy, cần nêu cao tinh thần trách nhiệm, tính tự giác, tiên phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu đồng thời “gánh hai vai” trong công tác cán bộ; coi các hành vi, các biểu hiện “chạy chức, chạy quyền” là nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng, của chế độ cần kiên quyết đấu tranh, phòng ngừa, ngăn chặn và từng bước đẩy lùi. Đồng thời, tăng cường công tác tuyên truyền, tạo sự đồng thuận trong hệ thống chính trị và của toàn xã hội trong việc đấu tranh, phòng, chống “chạy chức, chạy quyền”. Đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, hình thành văn hóa cạnh tranh, thi tuyển thực chất trong bố trí, bổ nhiệm nhân sự, giới thiệu ứng cử, minh bạch, công khai về các khâu của công tác cán bộ.

Hai là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, quy chế công tác; gắn quyền hạn với trách nhiệm; giao quyền đến đâu kiểm soát đến đó

Thời gian qua, vẫn tồn tại tình trạng kiểm soát quyền lực kém hiệu lực, hiệu quả trong công tác cán bộ; dẫn đến vừa có hiện tượng dựa dẫm vào tập thể, không rõ trách nhiệm cá nhân, vừa không khuyến khích người đứng đầu có nhiệt tình, tâm huyết, dám nghĩ, dám làm vừa tạo kẽ hở cho các việc làm tắc trách, trì trệ, lạm dụng quyền lực để mưu cầu lợi ích cá nhân...Nguyên nhân chưa có quy định rõ ràng, cụ thể về thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu. 

Chính vì vậy, để tăng cường kiểm soát quyền lực đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cần hoàn thiện thể chế kiểm soát quyền lực. Nguyên tắc cơ bản là mọi quyền lực đều phải được kiểm soát chặt chẽ bằng cơ chế; quyền hạn phải được ràng buộc bằng trách nhiệm; cần có một thiết chế quyền lực độc lập tương đối và dựa vào kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước để tiến hành kiểm soát quyền lực đối với người đứng đầu đồng thời “gánh hai vai” này. Việc thiết lập cơ quan kiểm tra của Đảng độc lập tương đối với cấp ủy là rất cần thiết, để khắc phục tình trạng cơ quan kiểm tra phụ thuộc quá nhiều vào người đứng đầu tổ chức đảng. Do đó, cần nghiên cứu thực hiện việc đại hội đảng các cấp trực tiếp bầu ra ủy ban kiểm tra để bảo đảm tính độc lập, khách quan của ủy ban kiểm tra đối với cấp ủy. Quan điểm của V.I. Lênin về hợp nhất Ban kiểm tra Trung ương với Bộ dân ủy thanh tra công nông và kinh nghiệm của một số đảng cộng sản cầm quyền cho thấy hiệu quả phối hợp, kết hợp có hiệu lực cao hơn. 

Sớm triển khai ý kiến chỉ đạo củaTổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị cán bộ toàn quốc, quán triệt, triển khai thực hiện kết luận và quy định của Ban Chấp hành Trung ương về xây dựng và chỉnh đốn Đảng: “Thời gian tới sẽ thực hiện thí điểm một số chủ trương như người đứng đầu được lựa chọn giới thiệu và phải chịu trách nhiệm về việc giới thiệu cán bộ trong quy hoạch để thực hiện quy trình bầu cử, bổ nhiệm cấp phó của mình...”^(11).

Ba là, nâng cao tính công khai, minh bạch; thực hiện chế độ chất vấn và trách nhiệm giải trình đối với người đứng đầu đồng thời “gánh hai vai”.

Để nâng cao tính công khai, minh bạch thông tin thì bên cạnh các quy định được thực hiện nghiêm, cần phải tạo điều kiên hơn nữa cho cho việc giám sát của nhân dân và báo chí. Về công tác cán bộ.

Đề cao, tăng cường trách nhiệm giải trình, chất vấnđối với người đứng đầu đồng thời “gánh hai vai” và xác lập quyền phản biện của Mặt trân Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và của nhân dân trước khi ban hành các quyết định hoặc yêu cầu đình chỉ đối với những quyết định lãnh đạo, quản lý không đúng nhất là về công tác cán bộ. Bên cạnh đó, cơ quan, cá nhân làm công tác cán bộ phải chịu trách nhiệm giải trình và bị xử lý kỷ luật nếu có những vi phạm trong  tham mưu về công tác cán bộ. 

Bốn là, quy định chặt chẽ và công khai, minh bạch trong thực hiện các quy định về công tác cán bộ. 

Công khai, minh bạch tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục và hồ sơ nhân sự trong quy hoạch, điều động, luân chuyển, bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử. Đây là biện pháp có ý nghĩa hết sức quan trọng để kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ. Trong các quy định cần xác định rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân, nhất là người đứng đầu đồng thời “gánh hai vai” trong công tác cán bộ. Đồng thời, xử lý kịp thời, nghiêm minh và công khai việc xử lý đối với những tổ chức, cá nhân, nhất là người đứng đầu vi phạm kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước; lợi dụng quyền lực để thực hiện những hành vi sai trái trong công tác cán bộ hoặc tiếp tay cho chạy chức, chạy quyền.

Năm là, kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng; xử lý kịp thời, nghiêm minh các trường hợp lạm dụng quyền lực trong công tác cán bộ.

Cần có các cơ chế và chế tài răn đe và trừng phạt thích đáng các hành vi tham nhũng, lạm dụng, lợi dụng quyền lực của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng đồng thời là người đứng đầu chính quyền, cơ quan, đơn vị. Những hành vi vi phạm kỷ luật của Đảng, pháp luật của Nhà nước, lợi dụng quyền lực để đưa ra những quyết định sai trái, gây hậu quả nghiêm trọng trong công tác cán bộ cần được ngăn ngừa, điều tra, xử lý nghiêm khắc không có “vùng cấm”, không có ngoại lệ để tạo môi trường lành mạnh và răn đe hiệu quả mọi ý đồ, mưu mô lạm dụng quyền lực trong công tác cán bộ. Đồng thời, tổ chức hiệu quả việc đấu tranh phòng, chống tham nhũng trong nội bộ cơ quan, đơn vị; tăng cường kiểm tra, giám sát các cấp ủy đảng, chính quyền về công tác cán bộ để bảo đảm công tác cán bộ được thực hiện một cách nghiêm túc, công bằng và khách quan.

Sáu là, thực hiện nghiêm cơ chế kiểm soát quyền lực theo Quy định số 205-QĐ/TW ngày 23-9-2019 của Bộ Chính trị. Cần thiết lập đồng bộ cơ chế kiểm soát quyền lực bên trong và bên ngoài. Cơ chế kiểm soát quyền lực bên trong cơ quan, đơn vị, địa phương cần bảo đảm hiệu lực kiểm soát của tập thể lãnh đạo cùng cấp thông qua hình thức chất vấn và bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với người đứng đầu. Cơ quan, tổ chức cấp trên cần giám sát, kiểm tra thường xuyên công tác cán bộ thuộc trách nhiệm người đứng đầu. Đồng thời xử lý nghiêm khắc, kịp thời khi phát hiện sai phạm nghiêm trọng. 

Cơ chế kiểm soát quyền lực bên ngoài cần tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, nhân dân và báo chí tham gia giám sát người đứng đầu một cách thuận tiện, hiệu lực, kịp thời. Đặc biệt, cần tăng cường sự kiểm soát của xã hội, người dân đối với hoạt động thực thi công vụ của công chức, viên chức nhà nước cũng như trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên. Đồng thời, thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở để nâng cao vai trò giám sát của người dân đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng cũng như người đứng đầu cơ quan, đơn vị hành chính. Thực hiện tốt dân chủ trong cơ quan, đơn vị để cán bộ, đảng viên thực hiện việc giám sát  đối với người đứng đầu.

Bảy là, thực hiện tốt chế độ nêu gương của người đứng đầu về phòng chống tham nhũng trong công tác cán bộ. Hoàn thiện và thực hiện nghiêm túc quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu. Người đứng đầu cần nêu cao trách nhiệm, gương mẫu, quyết liệt, đi đầu, trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo công tác phòng chống tham nhũng trong công tác cán bộ; chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời, nghiêm minh các vụ việc tham nhũng và các hành vi bao che, dung túng, cản trở việc chống tham nhũng theo quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Người đứng đầu cấp ủy các cấp phải thực hiện nghiêm túc Quy định số 11-QĐi/TW ngày 18-02-2019 của Bộ Chính trị về trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy trong việc tiếp dân, đối thoại trực tiếp với dân và xử lý những phản ánh, kiến nghị của người dân nhằm nắm bắt kịp thời các thông tin liên quan đến tiêu cực, tham nhũng để xem xét, xử lý. 

_________________

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.4, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.51.

(2), (3), (4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 325, 637, 636.

(5), (6), (10), (12) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.118, 190, 187-188, 187-188.

(7), (8) Ban Tổ chức Trung ương: Báo cáo Sơ kết thực hiện Kết luận số 34-KL/TW ngày 07-8-2018 của Bộ Chính trị, tr.2, 12.

(9) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.II, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr. 196.

(11) Trang web của Bộ Nội vụ, tháng 2 năm 2022. Giao quyền cho người đứng đầu chọn cán bộ: Cần chịu trách nhiệm đến cùng (moha.gov.vn)

TS NGUYỄN NGỌC ÁNH

Viện Xây dựng Đảng, 

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh