Từ khóa: văn hóa chính trị; cán bộ, đảng viên.

Văn hóa chính trị của cán bộ, đảng viên là những giá trị chân, thiện, mỹ, phản ánh bản chất giai cấp công nhân, bản sắc văn hóa dân tộc được biểu hiện thông qua nhận thức, tri thức, tình cảm, niềm tin, bản lĩnh, thái độ ứng xử, năng lực thực hiện chức trách, nhiệm vụ của cán bộ, đảng viên. Văn hóa chính trị của cán bộ, đảng viên được xác lập trên cơ sở lập trường chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, cách thức ứng xử chính trị của người cán bộ đối với quyền lực được giao, khả năng thu phục, tập hợp, tổ chức mọi người vào công việc chung, tùy thuộc vào kinh nghiệm trong hoạt động chính trị thực tiễn của họ.

Trải qua 35 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử. Có được những thành tựu đó, một phần là do Đảng ta đã quan tâm chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ, trong đó có nâng cao văn hóa chính trị. Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII khẳng định: “Đội ngũ cán bộ có lập trường tư tưởng, bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức, lối sống giản dị, gương mẫu, có ý thức tổ chức kỷ luật, luôn tu dưỡng, rèn luyện; trình độ năng lực được nâng lên, phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ được giao. Nhiều cán bộ năng động, sáng tạo, thích ứng với xu thế hội nhập. Đa số cán bộ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở các cấp có năng lực, phẩm chất, uy tín”(2).

Bên cạnh những thành tựu đạt được, văn hóa chính trị của một bộ phận cán bộ, đảng viên, kể cả một số cán bộ giữ vị trí chủ chốt tại các cơ quan, đơn vị còn một số hạn chế. Một bộ phận cán bộ, đảng viên bản lĩnh chính trị thiếu vững vàng, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống. Đặc biệt, tình trạng lợi dụng, lạm dụng quyền lực chính trị được Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó dẫn đến hiện tượng chuyên quyền, độc đoán, mất dân chủ, tham nhũng, đặc quyền, đặc lợi. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 (khóa XII) đã nêu rõ những yếu kém của cán bộ, đảng viên: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, làm việc hời hợt, ngại khó, ngại khổ, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, có biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Một số cán bộ lãnh đạo, quản lý, trong đó có cả cán bộ cấp chiến lược, thiếu gương mẫu, uy tín thấp, năng lực, phẩm chất chưa ngang tầm nhiệm vụ, quan liêu, xa dân, cá nhân chủ nghĩa, vướng vào tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, lợi ích nhóm. Không ít cán bộ quản lý doanh nghiệp nhà nước thiếu tu dưỡng, rèn luyện, thiếu tính đảng, lợi dụng sơ hở trong cơ chế, chính sách, pháp luật, cố ý làm trái, trục lợi, làm thất thoát vốn, tài sản của Nhà nước, gây hậu quả nghiêm trọng, bị xử lý kỷ luật đảng và xử theo pháp luật”(3).

Thực tế cho thấy, từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng đến nay, cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật hơn 2.209 cán bộ, đảng viên có liên quan đến tham nhũng; do tham nhũng, lãng phí; trong đó có hơn 90 cán bộ thuộc diện Trung ương quản lý cả đương chức và nghỉ hưu. Trong đó, có 21 Ủy viên Trung ương Đảng, 2 Ủy viên Bộ Chính trị; 22 sĩ quan cấp tướng trong Quân đội, Công an(4). Những tiêu cực đó làm ảnh hưởng nghiêm trọng niềm tin của quần chúng nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa.

Để nâng cao văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên, cần tập trung thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp sau:

Một là, giáo dục cán bộ, đảng viên nhận thức sâu sắc hơn về vị trí, vai trò và sự cần thiết phải nâng cao văn hóa chính trị. Muốn nâng cao văn hóa chính trị, tổ chức đảng các cấp cần thường xuyên làm tốt công tác quán triệt, giáo dục để cán bộ, đảng viên trong từng cơ quan, đơn vị nhận thức rõ yêu cầu, giải pháp rèn luyện văn hóa chính trị. Cần tuyên truyền, giáo dục cho các tổ chức, cá nhân nắm vững và hiểu rõ thực trạng văn hóa chính trị và yêu cầu nâng cao văn hóa chính trị cho đội ngũ này. Kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện lệch lạc về tư tưởng, những việc làm sai trái, thiếu trách nhiệm trong xây dựng, nâng cao văn hóa chính trị.

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, chấn chỉnh những nhận thức và việc làm không đúng của cấp ủy, lãnh đạo các cấp, của các cơ quan chức năng và đội ngũ cán bộ, đảng viên về xây dựng văn hóa chính trị. Cấp ủy, tổ chức đảng các cấp thực hiện nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và trực tiếp quản lý đội ngũ cán bộ, đảng viên; hoạt động xây dựng văn hóa chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của cấp ủy, lãnh đạo cơ quan, đơn vị; thông qua sinh hoạt, hội họp, phân công nhiệm vụ để bồi dưỡng.

Hai là, nâng cao trình độ tri thức về mọi mặt, đặc biệt về tri thức chính trị cho cán bộ, đảng viên. Nhận thức có vị trí đặc biệt quan trọng trong hoạt động thực tiễn, trên cơ sở nhận thức đúng mới có hành động đúng. Chính trị là một lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm, đòi hỏi con người khi tham gia vào đời sống chính trị, hoạt động chính trị phải có những tri thức và sự hiểu biết toàn diện, đúng đắn và sâu sắc về nó. V.I.Lênin quan niệm: “Một người không biết chữ là người đứng ngoài chính trị”(5). Trong bối cảnh tình hình thế giới có nhiều biến động như hiện nay, việc bồi dưỡng nâng cao trình độ tri thức toàn diện càng đặc biệt quan trọng. Trên cơ sở những tri thức và sự hiểu biết về chính trị, cán bộ, đảng viên mới có thể giác ngộ về lập trường, quan điểm giai cấp đúng đắn, qua đó xác định đúng mục tiêu, thái độ và động cơ chính trị, phát huy tính tự giác, quyết tâm, sáng tạo cả trong hoạt động thực tiễn cũng như ở hành vi chính trị. Về điều này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Tư tưởng đúng thì hành động mới khỏi sai lạc và mới làm tròn nhiệm vụ cách mạng được. Tư tưởng đó là lập trường, quan điểm và lý tưởng chính trị của cán bộ, đảng viên được biểu hiện ở lòng trung thành với sự lựa chọn chính trị của Đảng, ở hành động thực tế trong hoạt động chính trị mang lại lợi ích cho Tổ quốc, nhân dân. Cho nên việc học tập, nâng cao trình độ tri thức cho cán bộ, đảng viên được Dự thảo Văn kiện Đại hội XIII đặc biệt chú trọng: “Kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa học tập lý luận với rèn luyện, thử thách cán bộ trong thực tiễn để nâng cao bản lĩnh chính trị; khắc phục tình trạng ngại học, lười học lý luận chính trị trong cán bộ, đảng viên”(6).

Tri thức chính trị của cán bộ, đảng viên có vai trò định hướng cho mọi hoạt động trên tất cả các lĩnh vực. Trang bị tri thức chính trị cần tập trung vào nâng cao hiểu biết về lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; tri thức về chính trị, tri thức về lãnh đạo, quản lý... Đó là những giá trị cốt lõi của văn hóa chính trị để cán bộ, đảng viên nhận thức đầy đủ giá trị trong đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Xây dựng văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên trước hết và trên hết là xây dựng hệ tư tưởng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng của Đảng, là cái gốc văn hóa chính trị của Đảng cầm quyền. Một mặt, nâng cao tri thức chính trị giúp cho cán bộ, đảng viên nắm được cốt lõi văn hóa chính trị, là cơ sở cho việc hình thành văn hóa trong hoạt động chính trị và đời sống chính trị. Mặt khác, việc hoạch định chủ trương, tổ chức triển khai nghị quyết, hoạt động lãnh đạo, quản lý phụ thuộc vào trình độ nhận thức của từng cán bộ, đảng viên. Nói đến tri thức chính trị của cán bộ, đảng viên là nói tới trình độ hiểu biết, năng lực thực chất, không phải chỉ đơn thuần xét theo bằng cấp.

Ba là, tăng cường rèn luyện phẩm chất đạo đức, nhân cách cho cán bộ, đảng viên, nhất cán bộ lãnh đạo, quản lý. Đạo đức là gốc của người cách mạng, là cơ sở quan trọng trong xây dựng văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh rằng: “Đảng không phải là một tổ chức để làm quan phát tài. Nó phải làm tròn nhiệm vụ giải phóng dân tộc, làm cho Tổ quốc giàu mạnh, đồng bào sung sướng”(7). Để làm tròn nhiệm vụ đó, người cách mạng nói chung, cán bộ, đảng viên nói riêng phải luôn nỗ lực phấn đấu, thường xuyên rèn luyện đạo đức cách mạng, bởi lẽ: “không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”(8). Đạo đức chính là nhân tố cơ bản cấu thành nhân cách chính trị của cán bộ, đảng viên. Việc rèn luyện và nêu gương phẩm chất, nhân cách người cán bộ lãnh đạo, quản lý có ý nghĩa hết sức quan trọng, liên quan trực tiếp đến uy tín của họ. Do đó, Nghị quyết Đại hội XII của Đảng xác định, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ trọng tâm, được đặt lên hàng đầu để Đảng xứng đáng “là đạo đức, là văn minh”; trong đó, rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên là nội dung cần thiết, hệ trọng, có ý nghĩa sống còn đối với sự tồn vong của Đảng và của chế độ. Nghị quyết khẳng định, xây dựng Đảng là một trong 6 nhiệm vụ trọng tâm của nhiệm kỳ (2016-2020), với nội dung cơ bản là: “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”(9); “Tập trung thực hiện mục tiêu: xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức”(10). Cán bộ, đảng viên là “gốc” của xây dựng văn hóa Đảng, nói tới Đảng là nói tới đội ngũ cán bộ của Đảng, chỉ khi nào đội ngũ cán bộ, đảng viên chuẩn mực về phẩm chất đạo đức thì mới thực hiện được tốt các nhiệm vụ khác mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó. Đây chính là giá trị đạo đức trong chính trị, một bộ phận cấu thành quan trọng của văn hóa chính trị.

Trong tình hình hiện nay, để rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên cần đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; “làm cho tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người thật sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của đời sống xã hội, xây dựng văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”(11). Thực tiễn cách mạng đã chứng minh sự đúng đắn, giá trị thời sự trong đánh giá, nhận định của V.I.Lênin: “Mục đích văn hóa chính trị, của nền giáo dục chính trị là đào tạo nên những người cộng sản chân chính, có khả năng thắng được sự dối trá và các thiên kiến và có khả năng giúp đỡ quần chúng lao động thắng được chế độ cũ và xây dựng được một nhà nước không có bọn tư bản, bọn bóc lột và bọn địa chủ”(12).

Bốn là, thường xuyên kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm hoạt động đào tạo, bồi dưỡng văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên. Đây là cơ sở để các chủ thể đánh giá thực chất hiệu quả của việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao văn hóa chính trị, đồng thời rút kinh nghiệm cho quá trình tổ chức các hoạt động tiếp theo. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ mục đích của kiểm tra, giám sát là “để giúp họ rút kinh nghiệm, sửa chữa khuyết điểm, phát triển ưu điểm”(13). Vì vậy, cần xác định rõ, cụ thể mục đích, yêu cầu, nội dung, các tiêu chí đánh giá; quá trình đánh giá chính xác, có kết quả rõ ràng cả về định tính và định lượng đối với từng cán bộ, đảng viên trong mỗi cơ quan, đơn vị. Kết quả đánh giá văn hóa chính trị của cán bộ, đảng viên là thước đo quan trọng xếp loại mức độ hoàn thành nhiệm vụ, là cơ sở cho việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch bố trí, sắp xếp, sử dụng, đề bạt cán bộ trong nhiệm kỳ mới.

Năm là, khơi dậy tính tích cực, chủ động, tự giác của cán bộ, đảng viên trong tự nâng cao văn hóa chính trị. Để thực hiện được yêu cầu này, đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên phải không ngừng chủ động, tích cực trau dồi học vấn, tích lũy tri thức, nâng cao bản lĩnh chính trị, hoàn thiện nhân cách để từng bước đạt tới giá trị của văn hóa chính trị. Mỗi người phải tự mình ra sức thực hành văn hóa chính trị ở mọi lúc, mọi nơi, trong mọi nhiệm vụ, điều kiện, hoàn cảnh, không gian và thời gian; phải tự mình điều chỉnh thái độ, tình cảm, hành vi ứng xử thấu tình, đạt lý, tôn trọng nhân dân, pháp luật của Nhà nước; không ngừng nâng cao giá trị nhân cách, tự nêu gương về văn hóa trong cơ quan, đơn vị, khu dân cư, trong nhân dân. Nội dung này, được Đảng ta khẳng định trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIII: “Thực hiện tốt các quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, cán bộ có chức vụ càng cao càng phải gương mẫu. Nêu gương trở thành một nội dung quan trọng trong phương thức lãnh đạo của Đảng. Coi trọng công tác kiểm tra, giám sát trong Đảng, kết hợp với phát huy vai trò giám sát của báo chí và nhân dân đối với việc thực hiện trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên”(14).

Sáu là, kết hợp chặt chẽ xây dựng văn hóa chính trị với chủ động phòng ngừa những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên. Đảng ta chỉ rõ: “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; coi trọng hơn công tác đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng”(15); cho nên “xây dựng văn hóa trong chính trị, làm cho các giá trị văn hóa thấm sâu vào mọi hoạt động của Đảng, tạo môi trường cho cán bộ, đảng viên tu dưỡng, giữ gìn đạo đức”(16), được Đảng ta đặc biệt chú trọng trong nhiệm kỳ tới. Quá trình xây dựng và phát triển văn hóa chính trị ở nước ta nói chung và trong cán bộ, đảng viên nói riêng, cần phải gắn liền với cuộc đấu tranh chống lại các quan điểm, tư tưởng sai trái, thù địch, đi ngược lại với đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Nghiêm trị, ngăn chặn và đẩy lùi các tệ nạn, tiêu cực xã hội, góp phần xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, làm giàu thêm truyền thống của Đảng và bản sắc văn hóa dân tộc.

Văn hóa chính trị ở mỗi cán bộ, đảng viên không phải tự nhiên có sẵn, không phải bồi dưỡng một lúc là thành mà là quá trình lâu dài, gắn với hoạt động chính trị của mỗi cán bộ, đảng viên. Cho nên, cần kết hợp chặt chẽ giữa “xây” với “chống”, nhất là chống những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; xây dựng môi trường văn hóa chính trị lành mạnh trong các cơ quan, đơn vị, cộng đồng dân cư để nuôi dưỡng văn hóa chính trị.

Hướng tới Đại hội XIII của Đảng, trước yêu cầu nhiệm vụ mới của cách mạng, đòi hỏi xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, đủ sức lãnh đạo đất nước, nhiệm vụ quan trọng trong nhiệm kỳ mới là thực hiện có hiệu quả các giải pháp nâng cao văn hóa chính trị cho cán bộ, đảng viên, thực hiện lời dạy của Hồ Chí Minh: “văn hóa có liên lạc với chính trị rất mật thiết, nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, được lười biếng, phù hoa, xa xỉ. Văn hóa phải làm cho quốc dân có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích chung mà quên lợi ích riêng”(17).

__________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 12-2020

(1), (4), (6), (14), (15), (16) ĐCSVN: Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIII của Đảng (Tài liệu sử dụng tại Đại hội Đảng Bộ cấp huyện, cấp tỉnh và tương đương), Hà Nội, tháng 4-2020, tr.273, 266-267, 279, 280, 276, 64.

(2), (3) ĐCSVN:Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2018, tr.45, 47-48.

(5) V.I.Lênin: Toàn tập, t.44, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, tr.218.

(7), (8) Hồ Chí Minh, Toàn tập, t.5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.289, 292.

(9), (10) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.217, 202.

(11) Ban Chấp hành Trung ương: Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15 tháng 5 năm 2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

(12) V.I.Lênin: Toàn tập, t.41, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, tr. 479.

(13) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tr.276.

(17) Xem Báo Cứu quốc, ngày 24-10-1946.

ThS Khuất Trọng Nam

Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng