(Đại tướng Phùng Quang Thanh trả lời phỏng vấn báo chí tại Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN lần thứ 9 - ADMM-9)  

Sau chiến tranh lạnh, cục diện thế giới có nhiều thay đổi, nguy cơ về một cuộc chiến tranh trên phạm vi thế giới bị đẩy lùi; xu thế hòa bình, hợp tác phát triển đã và đang mang đến sự phồn thịnh cho nhiều quốc gia, khu vực. Tuy nhiên, trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, độc lập dân tộc, chủ quyền của các quốc gia đang phải đối mặt với những thách thức mới từ mối đe dọa “an ninh phi truyền thống”. Một loạt các mối đe dọa như: biến đổi khí hậu, an ninh tài chính, an ninh năng lượng, khủng bố, các vấn đề môi trường,... đã trở thành vấn đề toàn cầu,ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự tồn vong của nhân loại.

Các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống tác động đến các quốc gia, dân tộc trên các mặt sau đây:

Thứ nhất, tác động đến độc lập, chủ quyền và an ninh quốc gia trong các quan hệ quốc tế

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi “biên giới cứng” giữa các quốc gia bị phá vỡ, “biên giới mềm” chưa thể tạo thành hàng rào an ninh hiệu quả, an ninh của các quốc gia dân tộc trở nên phức tạp, khó lường do sự tác động của các yếu tố từ bên ngoài, nằm ngoài sự cảnh giác, đề phòng của con người. Điều này cũng có nghĩa là áp lực ngày càng lớn, nguy cơ ngày càng cao đối với an ninh quốc gia, đối với độc lập dân tộc. Sự uy hiếp, xâm phạm độc lập dân tộc, chủ quyền và an ninh quốc gia, đặc biệt đối với các nước đang phát triển dưới tác động của các mối đe dọa an ninh phi truyền thốnglà mạnh mẽ và trực tiếp, nhưng không phải dễ dàng nhận thức đầy đủ và càng không dễ khắc phục.

Hiện nay, các nước phát triển có ưu thế về vốn, khoa học, công nghệ, thị trường nên trong quan hệ quốc tế giữa các nước phát triển và các nước đang phát triển còn nhiều bất bình đẳng, phần lớn lợi ích của toàn cầu  hóa được dồn vào các nước phát triển. Các nước này đã lợi dụng quá trình toàn cầu hóa để áp đặt các “giá trị văn hóa”, các luật chơi đối với tất cả các quốc gia. Những chính sách hỗ trợ các nước nghèo bị tác động bởi thiên tai, dịch bệnh… của các nước lớn thường gắn với những điều kiện về chính trị, pháp luật, chủ quyền, về thể chế kinh tế.

Trên thực tế, vấn đề khủng bố không chỉ gây hậu quả trực tiếp đến an ninh quốc gia, mà nhiều khi lại là “cái cớ” cho sự can thiệp của các thế lực bên ngoài vào công việc nội bộ, kể cả sự can thiệp bằng vũ lực. Các nước, đặc biệt là các nước nhỏ có thể bị cuốn vàovào vòng xoáy của chống khủng bố, dễ dẫn đến bị phụ thuộc vào các nước lớn trong quan hệ quốc tế.

Thậm chí, một số cường quốc phương Tây sử dụng các thủ đoạn, cơ hội làm gia tăng mâu thuẫn, trầm trọng thêm những khó khăn nhằm đẩy nhanh việc thay đổi chế độ chính trị đối với những nước khác biệt về chế độ chính trị, hoặc thu hút các nước đó vào khu vực ảnh hưởng của họ. Trong điều kiện đó, độc lập, chủ quyền và an ninh quốc gia bị uy hiếp nghiêm trọng, thậm chí bị xâm phạm.

Thứ hai, tác động đến thể chế chính trị đất nước và con đường phát triển của dân tộc

Giữ vững và kiên định thể chế chính trị đất nước và con đường phát triển của dân tộc là vấn đề cốt lõi trong việc bảo vệ độc lập dân tộc của mỗi quốc gia. Không thể có độc lập dân tộc thực sự, nếu quốc gia đó không giữ vững được thể chế chính trị đất nước và con đường phát triển của dân tộc mình.

Do tính chất xuyên quốc gia của mối đe dọa an ninh phi truyền thống, nên để ứng phó, các quốc gia, dân tộc cần phải chấp nhận “luật chơi” chung, hoặc là phải có sự “điều chỉnh” về thể chế chính trị, điều chỉnh hệ thống pháp luật theo hướng mang tính “quốc tế” hơn; nó đặt ra yêu cầu các nước phải xem xét lại mô hình, con đường phát triển của dân tộc, thậm chíphải du nhập những khuôn khổ, mô hình của các nước phương Tây.

Đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, trong bối cảnh toàn cầu hóa, những tác động trên càng trở nên quyết liệt, bởi các thế lực thù địch sử dụng chiến lược “diễn biến hòa bình” để chống phá. Chúng đưa ra những “yêu cầu”, “khuyến nghị” cần phải từ bỏ sự lãnh đạo của Đảng cầm quyền, phải thực hiện “đa nguyên, đa đảng”; xây dựng nhà nước pháp quyền theo kiểu phương Tây; thực hiện “xã hội dân sự”... đã cho thấy rõ điều đó. Những lo ngại mất độc lập, tự chủ về chính trị mà không dám tích cực hội nhập quốc tế; hoặc yêu cầu phải đẩy nhanh hơn nữa quá trình hội nhập quốc tế, mà không quan tâm đầy đủ đến độc lập, tự chủ, chủ quyền quốc gia; đòi đẩy mạnh cải cách chính trị, thậm chí phải thực hiện “đa đảng đối lập”... đang trở thành nguy cơ tiềm ẩn đe dọa thể chế chính trị và nền độc lập của dân tộc.

Thứ ba, tác động đến nền kinh tế độc lập tự chủ của quốc gia

An ninh quốc gia và thực lực kinh tế là hai vấn đề không thể tách rời nhau⁽¹⁾. Tính độc lập tự chủ của nền kinh tế đất nước bị uy hiếp bởi tác động của các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống, trực tiếp trên các vấn đề: lợi ích kinh tế; chủ quyền kinh tế; định hướng phát triển kinh tế; thể chế kinh tế; sự ổn định kinh tế, đặc biệt là về tài chính, tiền tệ và quan hệ hợp tác kinh tế thương mại quốc tế của quốc gia.

Cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu năm 2008 bắt đầu từ nước Mỹ, nhanh chóng lan rộng ra nhiều nước, kéo cả nền kinh tế thế giới rơi vào tình trạng suy thoái, là một thí dụ sự tác động của các vấn đề an ninh phi truyền thống đến sự độc lập và khả năng ứng phó của các nền kinh tế mỗi nước.

Điều đó cho thấy, an ninh kinh tế là bộ phận cấu thành quan trọng trong hệ thống an ninh quốc gia. Khủng hoảng tài chính, tiền tệ có thể làm nảy sinh những nguy hại xã hội rất to lớn, với những hậu quả khó lường, khiến cho các quốc gia đang phát triển có thể trở thành kiệt quệ, dẫn đến rối loạn hoặc xung đột xã hội.

Thứ tư, vấn đề môi trường sinh thái, tài nguyên

Vấn đề môi trường, cạn kiệt nguồn tài nguyên, khan hiếm nguồn nước sạch, vấn đề biến đổi khí hậu, nước biển dâng… đôi khi lại đe dọa nhiều hơn đối với cuộc sống của người dân ở những quốc gia không phải là “thủ phạm” gây ra những biến đổi, cạn kiệt đó. James Lovelock nhà khoa học trong lĩnh vực nghiên cứu trái đất và khả năng cân bằng tự nhiên môi trường duy trì và phát triển sự sống, gọi nó là GAIA, và lý thuyết này nhanh chóng được thừa nhận: loài người làm khánh kiệt tài nguyên, đã tự mình gây ra hậu quả nặng nề với môi trường sống của chính loài người. Khí hậu đã bị thay đổi, sự sống trên trái đất sẽ không bao giờ trở lại trạng thái cân bằng tự nhiên như trước đây nữa.

Sự khai thác thiếu kiểm soát, tình trạng ô nhiễm môi trường sinh thái, “hiệu ứng nhà kính”, khí hậu nóng lên, tầng ôzon bị phá hoại, tính đa dạng sinh học giảm, đất hoang mạc hoá, tình trạng nước biển dâng, bão, lụt, sóng thần... chính là sự trừng phạt của tự nhiên đối với con người, đối với những hành động ứng xử thiếu văn hóa và thiếu nhân tính của con người đối với tự nhiên.

Trên thực tế, loài người đang phải đối mặt những nguy cơ từ chính sự “phát triển” của mình. Ảnh hưởng của các vấn đề môi trường đối với an ninh quốc gia biểu hiện ở chỗ, nó có thể gặm nhấm “quốc thổ lành mạnh”, làm suy yếu năng lực phát triển bền vững đất nước; gây ra “xung đột quốc tế”; gây hiệu ứng xuyên quốc gia của vấn đề môi trường; thậm chí sự khủng hoảng, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, cạn kiệt nguồn nguyên liệu, đặc biệt là nguồn năng lượng, đã dẫn đến các cuộc tranh đoạt tài nguyên, và trong không ít trường hợp, vũ lực đã được sử dụng để phân định, giải quyết, có thể gây ra cuộc chiến tranh đoạt tài nguyên. Trong điều kiện đó, vấn đề bảo vệ độc lập dân tộc càng gặp khó khăn với nhiều thách thức không dễ dàng giải quyết.

Thứ năm, vấn đề giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc

Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là một nội dung, một yêu cầu đặc biệt quan trọng của việc bảo vệ độc lập dân tộc trong thời đại ngày nay. Tính dân tộc không chỉ là đặc trưng cơ bản của một nền văn hóa, mà nó còn là nội hàm cốt lõi sức sống của nền văn hóa ấy. Giữ gìn tính dân tộc của văn hóa là điều kiện cơ bản để phát triển văn hóa dân tộc, đồng thời là động lực nội tại sự sinh tồn và phát triển dân tộc.

Các quốc gia dân tộc, dù là dân tộc đông người hay ít người, dân tộc phát triển hay còn chậm phát triển thì đều có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới, đều có bản sắc văn hóa riêng. Giữ lấy bản sắc văn hóa dân tộc một cách “chủ động”, hay để cho nền văn hóa dân tộc bị mai một hoặc bị các nền văn hóa khác “xâm lăng” đang là vấn đề lớn đặt ra đối với chiến lược văn hóa và chiến lược phát triển của nhiều quốc gia dân tộc trên thế giới. Đã xuất hiện những lo ngại về “sự tiêu vong” dân tộc bởi sự huỷ hoại và nguy cơ đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc do tác động mạnh mẽ, nhiều chiều của xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống làm cho bản sắc văn  hóa của mỗi dân tộc trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Vấn đề giữ gìn những giá trị truyền thống, phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc, thuần phong mỹ tục, những giá trị đạo đức, lối sống đang là thách thức đối với mỗi quốc gia dân tộc.

Như vậy có thể thấy, các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống tác động trực tiếp và mạnh mẽ đến toàn bộ các lĩnh vực của đời sống xã hội, đặt ra những thách thức to lớn đối với các quốc gia dân tộc trong việc bảo vệ độc lập dân tộc của mình. Xu thế toàn cầu  hóa đã và đang đặt độc lập dân tộc của tất cả các nước trước những thách thức to lớn, nhất là chủ quyền, an ninh quốc gia, lợi ích dân tộc.

Các yếu tố đe doạ an ninh phi truyền thống đã và đang thách thức nền độc lập dân tộc của Việt Nam tới sự  phát triển bền vững, ổn định chính trị - xã hội, độc lập chủ quyền quốc gia, an ninh đất nước. Đại hội XI của Đảng nêu rõ: “Các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống, tội phạm công nghệ cao tiếp tục gia tăng. Những vấn đề toàn cầu như an ninh tài chính, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh... sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp”⁽²⁾. “Những căng thẳng, xung đột tôn giáo, sắc tộc, ly khai, chiến tranh cục bộ, bạo loạn chính trị, can thiệp, lật đổ, khủng bố vẫn sẽ diễn ra gay gắt; các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống, tội phạm công nghệ cao trong các lĩnh vực tài chính - tiền tệ, điện tử - viễn thông, sinh học, môi trường... còn tiếp tục gia tăng”⁽³⁾.

Đảng và Nhà nước ta đã thực hiện nhiều chủ trương, biện pháp không chỉ để đối phó với các yếu tố đe doạ an ninh phi truyền thống mà còn để bảo vệ, củng cố nền độc lập dân tộc, giữ vững chủ quyền quốc gia, thể chế chính trị, nền kinh tế đất nước trước các mối đe dọa đó. Đây còn là một nội dung, yêu cầu quan trọng của việc giải quyết mốiquan hệ lớn “giữa độc lập, tự chủ và hội nhập quốc tế”⁽⁴⁾ mà Đảng ta đã xác định cần phải nhận thức đúng và giải quyết tốt trong tình hình mới.

Trong tình hình mới, để ứng phó với các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống, bảo vệ độc lập dân tộc, cần phải tăng cường giáo dục nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân về tính chất nguy hiểm của yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nắm vững và vận dụng nhuần nhuyễn bài học của ông cha: “Dựng nước đi đôi với giữ nước”, “giữ nước từ khi nước chưa nguy”, tăng cường công tác nghiên cứu, kịp thời dự báo các yếu tố đe dọa an ninh phi truyền thống và có kế sách ngăn ngừa, loại bỏ các nguy cơ từ sớm, từ xa. Tăng cường sức mạnh nội lực, nêu cao tinh thần độc lập, tự chủ; “kinh tế phải vững, quốc phòng phải mạnh, thực lực phải cường, lòng dân phải yên, chính trị - xã hội ổn định, cả dân tộc là một khối đoàn kết thống nhất”⁽⁵⁾;  nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế; tăng cường đoàn kết thống nhất, gia tăng sức mạnh và phát huy vai trò của ASEAN ứng phó với các yếu tố đe dọa về an ninh phi truyền thống là một giải pháp quan trọng để bảo vệ độc lập dân tộc trong tình hình mới.

______________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 6-2015

(1) Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh: An ninh quốc gia những vấn đề an ninh phi truyền thống, Nxb Chính trị - Hành chính, Hà Nội, 2013, tr.17.

(2), (3), (4) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.28, 182-183,73.

(5) ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Hà Nội, 2013, tr.169.

ThS Đàm Trọng Tùng

Học viện Kỹ thuật Quân sự