Trong thời kỳ đổi mới, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, Tây Bắc đã chuyển mình mạnh mẽ trong đổi mới, phát triển và hội nhập cùng cả nước, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng cao rõ rệt. Có được những kết quả đó là do cấp ủy, chính quyền các tỉnh vùng Tây Bắc đã đặc biệt quan tâm nâng cao vị thế và vai trò của phụ nữ trong việc tham gia xây dựng hệ thống chính trị cơ sở, phát triển kinh tế, xóa đói, giảm nghèo…góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội, an ninh - quốc phòng của toàn vùng.

Có thể nhận diện vai trò và những đóng góp của phụ nữ Tây Bắc qua một số nội dung sau:

Một là, phụ nữ Tây Bắc là lực lượng chính trong việc xóa bỏ rào cản tâm lý, định kiến, hủ tục xã hội, tham gia ngày càng nhiều hơn vào các công việc của hệ thống chính trị. Mọi chính sách về bình đẳng giới cũng như các vấn đề văn hóa, xã hội khác của Tây Bắc sẽ không thể hiện thực hóa nếu bản thân mỗi người phụ nữ ở đây không chủ động, tích cực, tự giác tiếp nhận, thấu hiểu và hành động. Chính họ sẽ phải là người tiên phong tự tháo bỏ các hủ tục, vượt lên những định kiến xã hội, tự lực tự cường trong đấu tranh chống lại sự phân biệt đối xử, tích cực tham gia các hoạt động chính trị, xã hội, cùng các thành viên khác trong cộng đồng tổ chức, xây dựng đời sống gia đình và thôn bản theo các chuẩn mực mới tiến bộ, văn minh.

Chỉ tính trong Hội đồng nhân dân cấp tỉnh khóa 2016 - 2020, các tỉnh Tây Bắc đều có tỷ lệ đại biểu nữ khá cao, như Yên Bái 43,1%, Điện Biên 30%, Sơn La 34,7%. Điều đó cho thấy phụ nữ ngày càng tham gia nhiều hơn và có vị trí quan trọng trong các cơ quan dân cử. Tuy nhiên, hiện nay tỷ lệ phụ nữ dân tộc thiểu số tham gia trong hệ thống chính trị cấp cơ sở huyện, xã còn thấp. Một số dân tộc rất ít người như Cống, Mảng, La Hủ, SiLa chưa có đại diện nữ. Thiếu tiếng nói trong hệ thống chính trị cơ sở - cấp trực tiếp liên quan đến quyền, lợi ích, nguyện vọng và đời sống nhiều mặt của đồng bào - sẽ khó phát huy được tiềm năng to lớn của phụ nữ trong việc thực hiện các mục tiêu kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội.

Hai là, phụ nữ vùng Tây Bắc đã tích cực tham gia phong trào xóa đói, giảm nghèo, phát triển kinh tế, ổn định và nâng cao đời sống đồng bào dân tộc. Theo Ban Chỉ đạo Tây Bắc, sau hơn 30 năm đổi mới, vùng Tây Bắc đã có những bước chuyển biến tích cực trên các lĩnh vực vật chất và tinh thần. Tuy nhiên, vùng Tây Bắc vẫn còn rất nhiều khó khăn, với số huyện nghèo chiếm 70% và tỷ lệ hộ nghèo cao gấp 3 lần so với tỷ lệ bình quân chung cả nước⁽¹⁾.

Với tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám bứt phá khỏi các phương thức canh tác lạc hậu, tự cung tự cấp, phụ nữ vùng Tây Bắc đã mạnh dạn vay vốn đầu tư sản xuất, áp dụng khoa học kỹ thuật vào trồng trọt, chăn nuôi, xây dựng các mô hình phát triển kinh tế phù hợp với điều kiện đất đai, khí hậu đặc thù của địa phương và đã đạt được những kết quả tích cực. Mô hình tổ phụ nữ tiết kiệm - tín dụng là mô hình phổ biến nhất và đã có tác động tích cực trong phát triển kinh tế hộ, góp phần xóa đói, giảm nghèo. Hội phụ nữ các tỉnh, thành như Phú Thọ, Thanh Hóa, Bắc Kạn, Lạng Sơn... đã vận động, hỗ trợ xây dựng được nhiều mô hình tốt⁽²⁾. Năm 2014, theo Ban Chỉ đạo Tây Bắc, kinh tế trong vùng tiếp tục phát triển ổn định, tốc độ tăng trưởng GDP bình quân toàn vùng đạt 8,14%, (chưa tính các huyện phía tây hai tỉnh Thanh Hóa và Nghệ An)⁽³⁾.

Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp ở Tây Bắc vẫn mang nặng tính truyền thống, dựa nhiều vào tự nhiên với trồng trọt, chăn nuôi, nghề thủ công. Sự chuyển dịch sang kinh tế hàng hóa còn chậm, trao đổi chủ yếu trong phạm vi hẹp xã, huyện và chưa thường xuyên. Do vậy, đòi hỏi sự đóng góp, cống hiến nhiều hơn nữa của phụ nữ cho công cuộc xóa đói, giảm nghèo và phát triển kinh tế vùng Tây Bắc, hướng tới ổn định, nâng cao mức sống, cải thiện chất lượng cuộc sống của đồng bào. Đây là cơ sở vững chắc cho sự ổn định của đời sống chính trị, xã hội và thực hiện các mục tiêu quốc phòng, an ninh.

Ba là, phụ nữ Tây Bắc giữ vai trò nòng cốt trong phòng, chống tệ nạn xã hội, giải quyết vấn đề xã hội, thực hiện an sinh xã hội, vì sự tiến bộ, bình đẳng giới, sáng tạo, giữ gìn các giá trị văn hóa giàu bản sắc dân tộc.

Là cộng đồng có nhiều dân tộc anh em sinh sống, như: Thái, Mường, Hmông, Dao, Kinh, Khơmú, Hà Nhì, …với thiết chế xã hội truyền thống rất phong phú, đời sống văn hóa đa dạng, nhưng cũng tồn tại nhiều hủ tục lạc hậu. Mạng lưới giáo dục, y tế đã phủ kín đến thôn bản nhưng việc nâng cao dân trí, chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe bà mẹ và trẻ em vẫn còn nhiều hạn chế như thiếu hạ tầng cơ sở, đội ngũ y bác sĩ, giáo viên… Những hủ tục ma chay, cưới hỏi, phân biệt giới tính, tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, nạn trồng cây thuốc phiện, nghiện hút và buôn bán chất ma túy, truyền đạo trái phép, hiện tượng Vàng Chứ, cùng các tệ nạn xã hội khác vẫn tồn tại đe dọa sự lành mạnh, ổn định đời sống của đồng bào. Những vấn đề đó cần sự quan tâm của nhiều cấp, ngành, nhưng quan trọng nhất là nỗ lực tự thân của đồng bào, trong đó có phụ nữ. Họ vừa là đối tượng, vừa là chủ thể của quá trình nâng cao dân trí, cải thiện giống nòi, xây dựng làng xã, thôn bản tiến bộ, văn minh.

Năm 2017, tại Yên Bái, với tổng số 147.992 hội viên, sinh hoạt tại 3.050 tổ, chi hội tại 180/180 xã, phường, thị trấn, 100% thôn, bản, tổ dân phố trong tỉnh, Hội Phụ nữ hiện phát huy vai trò của mình, làm tốt công tác tuyên truyền, vận động phòng chống tội phạm và xây dựng Phong trào “Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc”, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi các tệ nạn xã hội.

Năm 2015, Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Sơn La đã tổ chức, triển khai cuộc thi tìm hiểu về Hiến pháp năm 2013 thu hút 3.852 bài viết của cán bộ, hội viên phụ nữ tham gia; tổ chức tuyên truyền đến cán bộ, hội viên phụ nữ về công tác phòng chống tội phạm, tệ nạn xã hội, tổ chức 2 lớp tập huấn tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật cho phụ nữ nông thôn, phụ nữ dân tộc thiểu số…

Bốn là, phụ nữ Tây Bắc đã phát huy được vai trò, vị trí của mình trong phong trào an ninh trật tự, xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân. Ở vị trí trọng yếu của Tổ quốc, trên một địa bàn rộng lớn phức tạp về địa hình và nhạy cảm về quốc phòng an ninh, việc đảm bảo an ninh trật tự, giữ vững chủ quyền quốc gia phải gắn chặt với từng gia đình, thôn bản, từng thành viên trong cộng đồng. Từ năm 2011 đến năm 2014, các tỉnh Tây Bắc đã thực thiện tổ chức 12.000 buổi  tuyên truyền giáo dục pháp luật, vận động nhân dân tham gia phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc với trên 1.490.000 lượt người tham gia, đã củng cố được hàng trăm bản trọng điểm phức tạp về hoạt động lập "Nhà nước Mông", hoạt động tôn giáo trái pháp luật và tội phạm, tệ nạn ma túy⁽⁴⁾.

Trong các buổi tuyên truyền giáo dục pháp luật, phổ biến kiến thức, nâng cao nhận thức, giác ngộ của quần chúng và củng cố hệ thống chính trị cơ sở đã thu hút đông đảo phụ nữ tham gia. Vai trò của người phụ nữ trong tổ chức, duy trì sự ổn định, phát triển của từng gia đình có tác dụng tích cực đến sự ổn định, phát triển của cộng đồng các dân tộc Tây Bắc, đồng thời góp phần giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, góp phần bảo vệ chủ quyền đất nước.

Bên cạnh những kết quả đạt được, phụ nữ vùng Tây Bắc vẫn chưa thực sự có nhiều cơ hội tham gia trong hệ thống chính trị cũng như chưa phát huy vai trò, tiềm năng to lớn trong các lĩnh vực của đời sống chính trị. Nguyên nhân chủ yếu là do:

Một là, do rào cản của thiết chế xã hội truyền thống ở vùng dân tộc thiểu số. Kết cấu bản làng khép kín theo quan hệ tộc người trong đó, già làng, trưởng bản có vai trò, uy tín to lớn. Chế độ lang đạo, phìa tạo trước đây không tạo điều kiện cho phụ nữ tham gia hoạt động chính trị, và tàn dư tư tưởng đó còn nặng nề ở nhiều địa phương. Bên cạnh đó là sự kỳ thị giới, bất bình đẳng giới, trọng nam khinh nữ đã ăn sâu trong ý thức của các tộc người, cản trở phụ nữ học tập, phấn đấu, tham gia hoạt động chính trị và đứng vào đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp.

Hai là, một số cơ quan, lãnh đạo chưa nhận thức đúng và chưa có chính sách phù hợp trong tuyển dụng và phát triển cán bộ nữ là người dân tộc thiểu số. Công tác phát hiện, giới thiệu nguồn cán bộ ở nhiều địa phương chưa tốt. Chỉ tiêu biên chế giao cho cơ quan làm công tác dân tộc cấp tỉnh, huyện rất ít. Công tác quy hoạch, đào tạo, sử dụng cán bộ nữ chưa hợp lý, không tạo điều kiện cần và đủ cho phụ nữ vươn lên học tập, nâng cao trình độ về mọi mặt. Việc phát hiện nguồn cán bộ nữ và bồi dưỡng, phát triển có nơi làm chưa tốt, vì thế nhiều nữ đồng bào dân tộc thiểu số có kinh nghiệm, năng lực nhưng không được phát hiện, giới thiệu tín nhiệm để tham gia công tác. Cơ hội để phụ nữ là người dân tộc thiểu số tham gia đời sống chính trị và công tác dân tộc đã có nhưng chưa nhiều. Sự tin tưởng của một số cấp lãnh đạo, quản lý vào năng lực phụ nữ chưa cao, nhất là năng lực của nữ người dân tộc thiểu số, cũng làm giảm đi cơ hội tham chính của họ.

Ba là, bản thân phụ nữ vùng Tây Bắc cũng chưa thể tự vươn lên, thoát khỏi rào cản, định kiến của chính bản thân mình và của xã hội. Bản thân họ phải chịu nhiều thiệt thòi, một bộ phận không được đi học hoặc không được đi học đến nơi đến chốn, được đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao trình độ. Sự mặc cảm, tự ti, hiểu biết hạn hẹp đã đóng khuôn phụ nữ trong công việc gia đình, nội trợ, sinh con, mưu sinh thay vì tham gia các hoạt động xã hội. Hạn chế tương tác xã hội khiến phụ nữ khó khăn trong việc tiếp cận với tri thức khoa học, học tập trao đổi kinh nghiệm để phát triển kinh tế cũng như ổn định đời sống gia đình.

Để phát huy vai trò của phụ nữ trong đời sống chính trị ở Tây Bắc hiện nay, cần một hệ giải pháp có tính tổng thể, vừa cấp bách, vừa lâu dài. Trong thời gian tới, cần chú trọng một số giải pháp sau:

Thứ nhất, đẩy mạnh công tác xoá đói, giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội một cách hiệu quả, thiết thực. Các chính sách ưu đãi tín dụng, hỗ trợ sản xuất, tiền điện, bảo hiểm y tế, miễn giảm học phí cho con em đồng bào dân tộc thiểu số cần được triển khai đồng bộ, kịp thời, góp phần giảm gánh nặng kinh tế cho người phụ nữ. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh tái cơ cấu ngành, lĩnh vực theo hướng phát huy lợi thế và nguồn lực của từng địa phương, gắn với xây dựng nông thôn mới. Củng cố, hoàn thiện kết cấu hạ tầng giao thông, thông tin liên lạc, hệ thống điện lưới phục vụ sản xuất và đời sống, tập trung xoá đói giảm nghèo bền vững cho đồng bào khu vực Tây Bắc.

Thứ hai, chủ động, tích cực củng cố, nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị, nhất là ở cấp cơ sở, vùng sâu vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Khai thác lợi thế từng địa phương gắn với phát huy nguồn lực vốn có về con người, từng bước ổn định và nâng cao chất lượng đời sống chính trị cơ sở. Tiếp tục nâng cao nhận thức trong cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể xã hội và cộng đồng về bình đẳng giới và công tác cán bộ nữ, tạo môi trường thuận lợi cho phụ nữ tích cực tham gia các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa cộng đồng. Tăng cường các hoạt động đối ngoại, xây dựng tuyến biên giới hòa bình, hữu nghị, phát triển, đảm bảo an toàn cho cư dân vùng biên trong hội nhập, phát triển kinh tế và giao lưu văn hóa.

Thứ ba, đẩy mạnh công tác đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Chủ động, tích cực đấu tranh phòng chống tội phạm, bài trừ hủ tục. Đề cao cảnh giác, phát hiện và ngăn chặn các hành vi lợi dụng tự do tín ngưỡng tôn giáo để tuyên truyền chống phá Đảng, Nhà nước, chế độ, lợi dụng tình hình khó khăn, trình độ dân trí thấp của đồng bào để kích động, gây rối, chia rẽ, xuyên tạc chính sách dân tộc, tôn giáo, phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc. Động viên, khuyến khích, tạo điều kiện để phụ nữ đi đầu trong công tác xây dựng đời sống văn hoá, duy trì các sinh hoạt văn hoá lành mạnh, bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá của các dân tộc. Kiên trì đấu tranh xóa bỏ hủ tục, phong tục tập quán lạc hậu và quan niệm coi thường vai trò của phụ nữ trong công tác xã hội.

Thứ tư, quan tâm phát hiện, lựa chọn, đào tạo, bồi dưỡng, phát triển đội ngũ cán bộ nữ, đặc biệt là nữ cán bộ người dân tộc thiểu số. Cần quy hoạch đào tạo qua từng giai đoạn, lứa tuổi, thực hiện bài bản, khoa học, gắn với đối tượng được đào tạo và điều kiện thực tế của địa phương. Bồi dưỡng, phát triển cán bộ nữ phải gắn liền với thực tiễn phát triển kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội của địa phương. Việc phát hiện, giới thiệu quy hoạch phải làm từng bước, có lộ trình, chứ không phải đến trước các kỳ đại hội, bầu cử mới thực hiện, mới “đốt đuốc” đi tìm. Đối với các vùng dân tộc đặc biệt khó khăn, chưa có cán bộ, kể cả cán bộ nữ, cần có chính sách ưu đãi đặc thù.

Ngoài ra, bản thân phụ nữ phải nỗ lực, không ngừng trang bị tri thức, văn hoá, kỹ năng sống tự lập, biết đối mặt với áp lực và tự vươn lên trong thử thách. Phát triển giáo dục, đào tạo, nâng cao trình độ dân trí cho đồng bào dân tộc nói chung và vùng Tây Bắc nói riêng là chìa khóa cho sự trưởng thành và vươn lên của phụ nữ.

Vấn đề phát huy vai trò, vị thế của phụ nữ trong đời sống chính trị vùng Tây Bắc, trong điều kiện hiện nay phải được coi là một trong những nhiệm vụ chính trị có ý nghĩa quan trọng, không chỉ đối với phát triển phụ nữ mà còn góp phần ổn định kinh tế, chính trị, văn hoá xã hội và an ninh quốc phòng ở địa bàn trọng yếu của đất nước.

__________________

(1) https://baotintuc.vn/tay-bac-tay-nguyen-tay-nam-bo/dang-vien-nu-di-dau-trong-giam-ngheo-phat-trien-kinh-te-20171019174629973.htm

(2) https://baotintuc.vn/tay-bac-tay-nguyen-tay-nam-bo/dang-vien-nu-di-dau-trong-giam-ngheo-phat-trien-kinh-te-20171019174629973.htm

(3) https://baotintuc.vn/chinh-tri/xay-dung-chuong-trinh-xoa-doi-giam-ngheo-vung-tay-bac-20150116151024652.htm

(4) https://baotintuc.vn/ban-sac-vung-mien/giu-vung-an-ninh-trat-tu-vung-tay-bac-20141105100346787.htm

ThS Trần Ngọc Hằng

Học viện Ngân hàng