Trang chủ    Thực tiễn    Một số giải pháp bảo đảm kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã trong giai đoạn hiện nay
Thứ ba, 17 Tháng 3 2020 21:49
6587 Lượt xem

Một số giải pháp bảo đảm kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã trong giai đoạn hiện nay

(LLCT) - Kiểm soát quyền lực đã và đang là vấn đề được Đảng, Nhà nước và nhân dân đặc biệt quan tâm. Từ thực tế nghiên cứu, khảo sát thực trạng kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã vùng đồng bằng sông Hồng (Hà Nội, Hải Phòng, Thái Bình) hiện nay cho thấy, bên cạnh những kết quả đã đạt được, còn nhiều hạn chế bất cập cả về cơ chế chính sách đến vận hành các thiết chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã. Trong đó có sự kiểm soát của cấp ủy đảng, HĐND, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội đối với UBND chưa thật sự hiệu quả. Do đó, cần phải hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã từ bên trong, cũng như từ bên ngoài, và từ cấp trên, trực tiếp là cấp huyện; hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực từ nhân dân - chủ thể của quyền lực nhà nước.

Từ khóa: quyền lực nhà nước, kiểm soát quyền lực nhà nước.

1. Thực trạng kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã vùng đồng bằng sông Hồng hiện nay

Theo quy định của pháp luật hiện hành, cấp xã là cấp hành chính thấp nhất trong bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bao gồm các đơn vị xã, phường, thị trấn (Khoản 3 Điều 2 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015).

Với trách nhiệm nặng nề mà Đảng và nhân dân giao phó, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền cấp xã có vai trò quan trọng trong việc phát huy sức mạnh của hệ thống chính trị, tổ chức các phong trào cách mạng của quần chúng, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng ở địa phương. Tuy nhiên trong thực tế, ngay tại cấp xã cũng có nhiều biểu hiện lạm quyền, lợi dụng quyền và lộng quyền ở một số chức danh, ảnh hưởng đến uy tín của Đảng và Nhà nước đối với nhân dân.

Thứ nhất, hạn chế trong kiểm soát quyền lực đối với chính quyền cùng cấp của cấp ủy đảng

Kiểm soát quyền lực đối với chính quyền chính là ở khâu giới thiệu bầu cử hay bố trí nhân sự cho chính quyền. Đảng giới thiệu ứng cử thì cũng có thể đề xuất cấp có thẩm quyền bãi nhiệm chức vụ đó nếu không còn xứng đáng. Kiểm soát quyền lực trong vấn đề này là thông qua việc xây dựng và thực hiện cơ chế kiểm điểm, phê bình, miễn nhiệm, bãi nhiệm nếu Chủ tịch UBND không hoàn thành nhiệm vụ, không thực hiện đúng những cam kết khi bầu cử, không thực hiện đúng đắn, đầy đủ nhiệm vụ chính trị mà đảng ủy giao cho.

Để sớm phát hiện, xử lý khi đảng viên giữ vị trí trong chính quyền cơ sở độc đoán, lộng quyền, lạm quyền, tham nhũng, cấp ủy có quyền sử dụng quyền lực của đảng ủy như lấy phiếu tín nhiệm trong tổ chức đảng (theo quy định của Đảng) hay lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm các chức danh quản lý nhà nước theo luật định.

Đảng ủy cấp xã kiểm tra, giám sát đảng viên là cán bộ, công chức trong chính quyền cơ sở phải được xác định là phương thức tốt nhất để kiểm soát quyền lực đối với chính quyền cơ sở.

Mặc dù có vai trò và thẩm quyền quan trọng như vậy, nhưng từ thực tế cho thấy cấp ủy kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã hiện nay chưa thật sự hiệu quả do chưa có quy định, hướng dẫn thống nhất, cụ thể về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, mối quan hệ công tác của cấp ủy với chính quyền địa phương. Nói cách khác, ranh giới công việc của cấp ủy với chính quyền địa phương chưa rõ dẫn đến tình trạng đảng ủy buông lỏng sự lãnh đạo hoặc bao biện làm thay chính quyền - một trong những nguyên nhân gây mất đoàn kết nội bộ ở một số địa phương và cũng làm cho cấp ủy đảng lúng túng trong kiểm soát quyền lực bằng ban hành quyết sách, phân công thực hiện và kiểm tra việc thực hiện đối với đảng viên trong chính quyền cơ sở.

Thứ hai, hạn chế trong kiểm soát quyền lực của Hội đồng nhân dân đối với Ủy ban nhân dân

 Hầu hết, các thành viên của HĐND xã đều kiêm nhiệm, vì trong cơ cấu tổ chức của HĐND xã chỉ có 1 đại biểu chuyên trách là Phó Chủ tịch HĐND cấp xã còn lại là các ủy viên kiêm nhiệm (đang giữ các chức vụ trong cấp ủy, trưởng thôn/tổ dân phố, các tổ chức đoàn thể thuộc xã, phường, thị trấn), có thêm một vài người dân không tham gia bộ máy lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền, đoàn thể nhưng được dân tôn vinh bầu vào HĐND. Trong thực tế, hiệu quả kiểm soát quyền lực chưa cao, các hoạt động được tổ chức còn mang nặng hình thức. Do bị ràng buộc ở vị trí công tác đương nhiệm, rất khó để nói hộ lòng dân, phê bình góp ý các hoạt động của UBND; hơn nữa nhiều công việc nhất là các lĩnh vực quản lý kinh tế, xã hội, nổi cộm là quản lý đất đai, công tác xây dựng... các ủy viên HĐND thiếu kiến thức, không am hiểu sâu sắc nên khó kiểm tra, giám sát kịp thời để phát hiện ngăn ngừa sự lạm quyền.

Thứ ba, hạn chế trong kiểm soát quyền lực đối với chính quyền cấp xã của Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) và các đoàn thể chính trị - xã hội

 Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội thực hiện kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã theo quy định tại Quyết định số 217- QĐ/TW, ngày 12-12-2013 của Bộ Chính trị khóa XI về ban hành “Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội”; Quyết định số 218-QĐ/TW ngày 12-12-2013 của Bộ Chính trị Khóa XI về ban hành “Quy định về việc Mặt Trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền” và thông tri số 28/TTr - MTTW - BTT ngày 17-4-2014 của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về việc hướng dẫn một số  quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Tuy nhiên, công tác giám sát, phản biện xã hội của MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội ở cấp xã còn chung chung, chưa phát huy trách nhiệm; công tác giám sát của MTTQ, các đoàn thể chính trị - xã hội  chưa được tổ chức thường xuyên, nội dung giám sát, phản biện chưa phong phú; có tình trạng một số địa phương chưa xác định đầy đủ trách nhiệm của cấp ủy Đảng và chính quyền trong việc chủ trì và phối hợp với Ủy ban MTTQ Việt Nam  cấp xã trong tổ chức “đối thoại trực tiếp” giữa người đứng đầu cấp ủy, chính quyền với nhân dân địa phương; Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã chưa giám sát chặt chẽ việc tiếp thu, giải quyết các ý kiến, kiến nghị từ phía chính quyền các cấp...

Bên cạnh đó, trình độ và nhận thức về kinh tế, xã hội của các ủy viên HĐND, MTTQ, lãnh đạo của các đoàn thể chính trị - xã hội còn hạn chế. Do đó, các ý kiến phản biện của họ không hiệu quả.

Nguyên nhân chính dẫn đến hạn chế trong kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã vùng đồng bằng sông Hồng hiện nay là:

Một, quy định về cơ chế kiểm soát quyền lực nói chung, kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã nói riêng vẫn chưa đầy đủ, chưa cụ thể, thiếu đồng bộ, khó thực hiện hoặc còn sơ hở, dễ lạm dụng (các loại quy trình). Trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức chưa rõ ràng, do các ủy viên của HĐND chủ yếu là kiêm nhiệm dẫn đến tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi”; các cơ quan, tổ chức bị khiếu nại, tố cáo tự giải quyết các khiếu nại, tố cáo; hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân chưa hiệu quả; trong khi cấp xã là cấp không có cơ quan tài phán, vụ việc khi diễn biến phức tạp mới chuyển lên cấp trên xử lý nên không đảm bảo tính kịp thời, nghiêm minh; khó phát hiện để ngăn chặn, xử lý kịp thời những hoạt động lạm dụng quyền lực và vi phạm trong thực thi quyền lực ở cấp xã. Các chế tài xử lý việc lạm dụng, vi phạm lợi ích nhóm trong thực thi quyền lực nhà nước ở cấp xã chưa đủ mạnh, chưa tương thích với những hành vi vi phạm. Nhiều sai phạm được phát hiện nhưng xử lý kéo dài, có kết luận nhưng không rõ ràng, không khó thực hiện. Các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị cấp xã chưa chủ động, tích cực trong việc kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyền lực trong nội bộ hệ thống của mình. Nhiều vụ, việc do công luận bức xúc, các cơ quan chức năng mới vận hành để kiểm tra, giám sát.

Việc tiếp nhận và xử lý đơn thư tố cáo về tình trạng lạm quyền của cán bộ xã chưa đảm bảo đúng quy định, chưa có cơ chế bảo vệ người tố cáo nên nhiều khi dân biết nhưng không muốn tố cáo. Khi được hỏi về kết quả hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, chỉ có 385/4.535 (8,5%) người dân được hỏi cho rằng Ban Thanh tra nhân dân cấp xã có vai trò đảm bảo các khiếu nại, tố cáo liên quan đến thực thi quyền lực của cán bộ cấp xã được giải quyết; có 1.270/4.535 (28%) người dân được hỏi cho rằng không muốn tố cáo sai phạm của chính quyền vì tố cáo không mang lại lợi ích gì, thủ tục rườm rà và sợ bị trù úm, trả thù(1).

Hai, nhận thức về kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyền lực còn lệch lạc, coi trọng ổn định, bệnh thành tích. Bệnh quan liêu trong hệ thống cơ quan cấp ủy, chính quyền cấp xã còn nặng, chưa nắm chắc thực tiễn, diễn biến của tình hình, công việc, thậm chí nắm chưa vững đường lối, chính sách, pháp luật.

Ba, sự phối hợp của các hoạt động giám sát, thanh tra, kiểm tra chưa đồng bộ, còn chồng chéo, hoặc bỏ trống nhiều việc cần kiểm soát. Các hoạt động giám sát của MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội chưa sắc nét (qua khảo sát kế hoạch hoạt động của MTTQ cấp xã tập trung giám sát các hoạt động có liên quan đến quyền, lợi ích của các tổ chức đó như: Giám sát hoạt động của các tổ chức đình chùa trong xã, phường; giám sát thực hiện chế độ cho phụ nữ, Hội Cựu chiến binh; Đoàn Thanh niên...); gần như né tránh giám sát các hoạt động liên quan thực thi quyền lực của Chủ tịch UBND xã/phường.

Bốn, hệ lụy của hạn chế, bất cập trong công tác cán bộ một thời gian dài ở Việt Nam dẫn đến bộ máy của hệ thống chính trị ở cấp xã chưa đủ mạnh, còn tình trạng nể nang, thậm chí bố trí, tuyển dụng anh, em, con, cháu trong dòng họ vào bộ máy nên kiểm soát khó khách quan, chỉ lo che chắn, bảo vệ lợi ích cho nhau...

2. Giải pháp tăng cường kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã vùng đồng bằng sông Hồng

Thứ nhất, hoàn thiện phương thức kiểm soát trong nội bộ hệ thống chính trị (kiểm soát bên trong)

Một là, xây dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực của cấp ủy Đảng, tạo điều kiện nâng cao hiệu quả kiểm soát quyền lực của cấp ủy đảng đối với chính quyền cấp xã

 Điều lệ của Đảng được coi là đạo luật mang tính nền tảng và là đạo luật cơ bản nhất của Đảng. Tuy nhiên, hiện nay, những quy định về quyền hạn, nhiệm vụ và trách nhiệm kiểm soát quyền lực của Đảng ở cấp xã chưa cụ thể, rõ ràng, dẫn đến việc không kiểm soát được quyền lực trong Đảng. Để khắc phục tình trạng này, điều mấu chốt là bổ sung, hoàn thiện Điều lệ Đảng; Bổ sung những nội dung quan trọng vào Điều lệ Đảng như sau: Quy định rõ nhiệm vụ quyền hạn, trách nhiệm của Đảng ủy, các tổ chức của Đảng ủy cấp xã; quyền hạn và trách nhiệm của Bí thư Đảng ủy xã, quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của Bí thư chi bộ. Chỉ có quy định thật rõ ràng, minh bạch, công khai nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm như nêu trên thì mới có thể nâng cao trách nhiệm, hiệu quả kiểm soát quyền lực của Đảng ủy đối với chính quyền cấp xã.

Cần cụ thể hóa những quy định trong Điều 4 Hiến pháp năm 2013 thành một văn bản pháp luật là: Luật về sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam với các nội dung liên quan đến cấp xã sau đây:

- Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Thường trực Đảng ủy, tập thể Đảng ủy, Đảng bộ xã; của Bí thư, Phó Bí thư, Bí thư các chi bộ; những vấn đề của chính quyền thuộc thẩm quyền lãnh đạo của Đảng ủy (cho quan điểm, chủ trương, định hướng và giải pháp lớn); những nội dung cụ thể thể hiện sự gắn bó mật thiết của Đảng với Nhân dân, phục vụ Nhân dân, chịu sự giám sát của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân về những quyết định của mình.

- Quy định về các nội dung mà các tổ chức của Đảng và đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; những vấn đề mà Đảng cần công khai cho nhân dân biết; nội dung lãnh đạo của Đảng ủy đối với UBND cấp xã; nội dung lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội.

- Xây dựng, hoàn thiện quy chế làm việc của Bí thư, Thường trực Đảng ủy và Đảng ủy để có cơ sở loại trừ tính ngẫu hứng, bè phái, cục bộ địa phương, lợi ích nhóm, dòng họ v.v., bảo đảm công việc được xem xét, quyết định một cách khách quan theo nguyên tắc tập trung dân chủ, nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.

- Thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng: Tăng thẩm quyền cho Ủy ban kiểm tra Đảng ủy; đổi mới cách thức thành lập Ủy ban kiểm tra đảng ủy theo hướng Ủy ban kiểm tra do Đại hội Đảng bộ bầu ra; kết hợp kiểm tra, giám sát với tự phê bình và phê bình; phát huy vai trò của cấp ủy trong thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát: Củng cố, kiện toàn Ủy ban kiểm tra Đảng ủy vững mạnh; xây dựng đội ngũ cán bộ kiểm tra đủ năng lực, trình độ, công tâm và trách nhiệm.

Thứ hai, hoàn thiện cơ chế tự kiểm soát quyền lực của chính quyền cấp xã

Chính quyền cấp xã là chính quyền cơ sở, trực tiếp với dân ra quyết định quản lý; quản lý, điều hành cung cấp dịch vụ công cho nhân dân, đụng chạm đến quyền và lợi ích của nhân dân hàng ngày, hàng giờ. Vì vậy phải quan tâm thích đáng đến việc kiểm soát quyền lực của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.

Theo quy định hiện hành, cấp xã nói chung, cấp xã ở vùng đồng bằng Sông Hồng nói riêng coi trọng kiểm soát quyền lực nhà nước với phương châm: Tất cả các tổ chức, cá nhân đã thực hiện quyền lực nhà nước thì đều bị kiểm soát, không trừ một cơ quan hay cá nhân nào. Chính quyền cấp xã có HĐND là cơ quan đại biểu, đại diện cho nhân dân và UBND là cơ quan chấp hành của HĐND thực thi quyền quản lý hành chính nên phải bảo đảm chấp hành, hiệu lực, hiệu quả giám sát của HĐND đối với hoạt động của UBND.

Tuy nhiên, qua khảo sát, lắng nghe ý kiến trực tiếp từ cơ sở, bản thân các cán bộ là Chủ tịch HĐND, ủy viên HĐND các xã đều cho rằng với cơ cấu như hiện nay, hầu hết các ủy viên của HĐND đều kiêm nhiệm, đối với các ủy viên không kiêm nhiệm là công dân được nhân dân bầu do không tham gia các hoạt động của chính quyền nên không nắm được vấn đề, khó kiểm tra, giám sát; điều này dẫn đến tình trạng kiểm soát quyền lực nhà nước của HĐND đối với UBND cấp xã hiện nay đều.ất hình thức, không hiệu quả; các vụ việc vi phạm đều do dân phát hiện tố giác, cấp trên về kiểm tra, xác minh mới xử lý kỷ luật.

Trong giai đoạn hiện nay, khi toàn Đảng đang triển khai thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW Hội nghị Trung ương 6 khóa XII về “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Theo chúng tôi, cần nghiên cứu, xem xét cơ cấu lại chính quyền cấp xã không có HĐND. Vì như đã đề cập, hoạt động của HĐND, trong đó có hoạt động kiểm soát quyền lực đối với UBND không hiệu quả. Hơn nữa bỏ HĐND sẽ giảm được biên chế, kinh phí. Với cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền HĐND và UBND cấp xã như hiện nay, còn tồn tại nhiều tầng nấc trung gian, chưa hợp lý với đặc điểm, tính chất các đơn vị hành chính nội bộ, chưa tinh gọn, hiệu quả. HĐND xã về thực chất chưa quyết định được những vấn đề quan trọng về kinh tế - xã hội trên địa bàn mà chủ yếu do chính quyền cấp huyện, cấp tỉnh quyết định. Tổ chức bộ máy HĐND mỗi xã có từ 25-30 đại biểu, trong đó số lượng đại biểu là cán bộ, công chức, viên chức đã nghỉ hưu chiếm tương đối, số còn lại hầu hết là cán bộ, công chức đương chức của xã. Cho nên, nếu xóa bỏ tổ chức HĐND sẽ giảm được chi phí hỗ trợ tiền lương cho 25-30 người/1 xã, phường, thị trấn. Đồng thời, sẽ nâng cao và phát huy vai trò giám sát quyền lực cấp xã của HĐND cấp huyện.

Tăng cường vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội ở cấp xã:

- Cần quy định đầy đủ hơn về giám sát của MTTQ, các tổ chức thành viên đối với đảng ủy, chính quyền, cán bộ, đảng viên và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân; quy định và thực hiện nghiêm túc việc thông báo định kỳ về giải quyết khiếu nại, tố cáo cho Mặt trận biết; các kiến nghị của MTTQ cần được xem xét nghiêm túc và thông báo lại bằng văn bản đúng thời hạn quy định để thể hiện sự tôn trọng ý kiến của MTTQ.

- Tăng cường sự phối hợp giữa MTTQ với các cơ quan có chức năng giám sát, thanh tra, kiểm tra cùng cấp và cấp trên để thực hiện quyền giám sát của mình. Đồng thời, cán bộ MTTQ cần phải đi sâu, sát với các tầng lớp nhân dân để lắng nghe ý kiến phản ánh của nhân dân đối với hoạt động của chính quyền cấp xã.

 - Cần quy định và phân công cụ thể về việc tiếp nhận, xử lý, trả lời ý kiến, giám sát, phản biện phản ánh tình hình của MTTQ và các thành viên khác của Mặt trận cũng như ý kiến trực tiếp của nhân dân, của các phương tiện thông tin đại chúng về cán bộ, đảng viên, về công tác Đảng.

- Về mặt tổ chức và hoạt động của MTTQ: Cần hoàn thiện bộ máy tổ chức, năng lực phẩm chất của cán bộ Mặt trận; đổi mới phương thức hoạt động, bổ sung kinh phí cho hoạt động giám sát của MTTQ nói chung, giám sát khiếu nại, tố cáo nói riêng. MTTQ cấp xã cần tăng thêm người tiêu biểu, có uy tín, người ngoài Đảng tham gia MTTQ. Đồng thời, tăng cường cán bộ chuyên trách có năng lực, có trình độ chuyên môn cao và mở rộng đội ngũ cộng tác viên là những chuyên gia giỏi (dưới hình thức Ban tư vấn).

Thứ ba, hoàn thiện phương thức kiểm soát từ bên ngoài vào hệ thống chính trị cấp xã

Một là, tăng cường kiểm soát quyền lực cấp xã của các cơ quan, tổ chức ở cấp huyện

Hoạt động kiểm soát quyền lực cấp xã của các cơ quan, tổ chức cấp huyện được coi là phương thức kiểm soát quyền lực của cấp trên đối với cấp dưới hay kiểm soát từ bên ngoài vào đối với quyền lực cấp xã, bao gồm các hoạt động sau đây:

- Tăng cường hoạt động kiểm tra của Huyện ủy, các cơ quan của huyện ủy đối với Đảng ủy, chính quyền, MTTQ và các thành viên MTTQ xã. Kiểm tra của huyện ủy ở đây là kiểm tra với tư cách cơ quan lãnh đạo kiểm tra các tổ chức đảng và đảng viên trong việc thực hiện đường lối, chính sách, pháp luật, thực hiện các nghị quyết, chỉ thị của huyện ủy, tỉnh ủy và Ban Bí thư, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng như thế nào? Việc kiểm tra này phải sâu sát, cụ thể, không được chung chung.

- Tăng cường hoạt động giám sát của HĐND huyện đối với hoạt động của HĐND và UBND cấp xã, ngoài việc giám sát chung việc thực hiện đường lối, chính sách pháp luật phải đặt trọng tâm vào việc giám sát thực hiện các nghị quyết của HĐND huyện như thế nào?

- Tăng cường các biện pháp kiểm tra, thanh tra của UBND huyện, các cơ quan chức năng của UBND huyện với UBND cấp xã. UBND huyện phải nắm vững các vấn đề phát sinh ở các xã, nhất là những vấn đề nhạy cảm, liên quan đến đất đai, xây dựng, bảo vệ môi trường, yếu tố, giáo dục, an ninh trật tự, tệ nạn xã hội v.v.. Đồng thời, phải có biện pháp giải quyết, xử lý ngay từ khi mới phát sinh. Để nắm bắt tình hình các xã phải duy trì chế độ giao ban (trong điều kiện hiện nay có thể giao ban trực tuyến), báo cáo định kỳ, báo cáo nhanh, lập đường dây nóng v.v..

- Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp huyện và các tổ chức thành viên của Mặt trận, theo chức năng của mình kiểm tra, giám sát các tổ chức tương ứng ở cấp xã, kịp thời ngăn chặn những sai lầm, thiếu sót trong công tác; động viên, khích lệ những sáng kiến, cách làm hay trong tổ chức, hoạt động của các tổ chức này.

Về mặt hình thức: Kiểm soát quyền lực cấp xã do cấp huyện thực hiện được thực hiện dưới những hình thức sau đây:  Nghe, đọc, cho ý kiến vào các Báo cáo của cấp xã; tổ chức tiếp dân, đối thoại với cán bộ, đảng viên, nhân dân ở cấp xã; giải quyết khiếu nại, tố cáo; phát phiếu thăm dò dư luận xã hội, hỏi ý kiến, phiếu tín nhiệm cán bộ của nhân dân ở cấp xã.

Thực tiễn cho thấy nếu cấp huyện kiểm soát, không quan liêu thì vấn đề kiểm soát quyền lực cấp xã sẽ được tăng cường hơn, hiệu quả hơn; ngăn chặn, hạn chế những sai lầm thiếu sót, vi phạm trong quá trình thực hiện quyền lực ở cấp xã. Nơi nào thiếu quan tâm, kiểm soát một cách hình thức, chỉ nắm tình hình và kiểm soát qua báo cáo thì chắc chắn sẽ phát sinh nhiều sai lầm, thiếu sót, vi phạm dẫn tới việc khắc phục sẽ gặp nhiều khó khăn, tốn kém v.v..

Hai là, giải pháp tăng cường kiểm soát quyền lực cấp xã của nhân dân

- Cần có quy định cụ thể hơn về tố cáo và bảo vệ người tố cáo để nhân dân thực hiện quyền tố cáo. Có thể xem xét việc bỏ quy định tố cáo bắt buộc phải có bằng chứng, vì là người dân không thể có điều kiện thu thập bằng chứng. Nên khi người dân phản ánh hiện tượng vi phạm, cấp ủy và chính quyền phải giải trình hoặc làm rõ bằng chứng. Ví dụ tuyển người vào làm việc rồi đề bạt, bổ nhiệm quá nhanh, kết nạp đảng quá nhanh v.v..

- Để phát huy vai trò giám sát của nhân dân đối với đại biểu dân cử cần mở rộng phạm vi tiếp xúc cử tri (không bó hẹp trong đại diện cử tri như hiện nay). Mở rộng khả năng nhân dân được trực tiếp theo dõi các phiên họp của cơ quan dân cử. Đặc biệt nên khôi phục lại chế độ ủy nhiệm của cử tri. Những ý kiến, nguyện vọng chung của cử tri tại các cuộc tiếp xúc cử tri được nêu thành nghị quyết để người sẽ được bầu làm đại biểu (hoặc đại biểu) trình bày ở kỳ họp của Hội đồng nhân dân (cấp huyện khi bỏ HĐND cấp xã). Quy định rõ các điều kiện khi nào thì cơ quan dân cử thực hiện việc miễn nhiệm đại biểu, khi nào thì đưa ra cho cử tri bãi miễn đại biểu.

- Có biện pháp phát huy quyền giám sát nhân dân ở cơ sở. (Ban Thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng). Hình thức giám sát cán bộ công chức, đảng viên ở khu dân cư là công cụ hữu hiệu để nhân dân giám sát ở cơ sở cần được đẩy mạnh hoạt động, nhất là trong các lĩnh vực liên quan đến dân sinh, dân chủ, lợi ích của người dân, việc thực thi chính sách, pháp luật, các hoạt động kinh tế, đầu tư tại địa phương;

- Để phát huy hơn nữa hoạt động giám sát của nhân dân, về mặt pháp luật cần có cơ chế pháp lý đầy đủ cụ thể hơn. Cần nghiên cứu ban hành Luật Giám sát nhân dân quy định về đối tượng, hình thức, nội dung, trình tự, thủ tục nhân dân trực tiếp giám sát bộ máy chính quyền. Luật tập trung quy định về các hình thức giám sát thông qua việc tập hợp ý kiến cá nhân tiêu biểu, tập thể, cộng đồng về thực hiện các chính sách, pháp luật, công trình, dự án; lấy ý kiến về công khai tài sản của cán bộ, công chức v.v.); quy định rõ sự phối hợp chặt chẽ giữa giám sát của Mặt trận, đoàn thể với giám sát của nhân dân; quy định trách nhiệm của Mặt trận trong việc tổ chức, hỗ trợ các hình thức giám sát này. Nhân dân cần chủ động đề xuất với Mặt trận để giám sát, còn Mặt trận cũng phải chủ động lấy ý kiến, tập hợp ý kiến của nhân dân. Nghiên cứu lại vị trí, vai trò của Thanh tra nhân dân theo hướng không còn là tổ chức vừa “thanh tra giúp thủ trưởng”, vừa là “giám sát nhân dân đối với cơ quan, thủ trưởng”. Cần coi Thanh tra nhân dân là một hình thức giám sát ở cơ sở bên cạnh những hình thức giám sát nhân dân khác (giám sát đầu tư cộng đồng, giám sát cán bộ, công chức, đảng viên).

Để phát huy đề xuất, kiến nghị của nhân dân, cần sớm ban hành Luật Dân nguyện, quy định rõ trách nhiệm và thủ tục xem xét thực hiện các kiến nghị, nguyện vọng của nhân dân.

Trước mắt khi chưa ban hành các luật này cần kết hợp tổ chức thực hiện tốt Pháp lệnh về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn, trong đó có nội dung kiểm soát quyền lực cấp xã.

__________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận số 12-2019

(1) Theo Báo cáo kết quả khảo sát của Đề án “Điều tra thực trạng và kiến nghị về mặt chủ trương, chính sách nhằm đảm bảo kiểm soát quyền lực nhà nước ở cấp xã vùng đồng bằng sông Hồng” của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2019.

PGS, TS Nguyễn Thị Báo

Viện Nhà nước và Pháp luật,

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Các bài viết khác

Thông tin tuyên truyền