Hải Dương là một trong năm tỉnh đầu tiên trong cả nước được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới - Ảnh: haiduongtv.com.vn

1. Kết quả xây dựng nông thôn mới ở Hải Dương

Việt Nam đi lên xây dựng CNXH từ một nước nông nghiệp lạc hậu, nông dân là lực lượng đông đảo, chiếm đa số trong xã hội. Nông nghiệp, nông dân, nông thôn (NN, ND, NT) luôn là vấn đề được Đảng và Nhà nước quan tâm và coi trọng trong suốt quá trình lãnh đạo đất nước và được thể chế hóa bằng các chính sách cụ thể. Bước vào thời kỳ đổi mới, một trong những đột phá khởi đầu là chủ trương, chính sách về thực hiện ba chương trình kinh tế lớn. Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05-8-2008, Hội nghị Trung ương 7, khóa X khẳng định: “Nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí chiến lược trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, là cơ sở và lực lượng quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội bền vững, giữ vững ổn định chính trị, bảo đảm an ninh, quốc phòng; giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc và bảo vệ môi trường sinh thái của đất nước”⁽¹⁾.

Đại hội XII của Đảng nhấn mạnh, phát triển sản xuất nông nghiệp là then chốt, xây dựng nông thôn mới (NTM) là căn bản, nông dân giữ vai trò chủ thể. Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Tiếp tục triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới theo hướng gắn với quá trình đô thị hóa, đi vào chiều sâu, hiệu quả, bền vững; thực hiện xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu và xây dựng nông thôn mới cấp thôn, bản...”⁽²⁾; cần phải đẩy mạnh phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn gắn với xây dựng NTM theo hướng nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh...

Triển khai các quan điểm, chủ trương, chính sách và sự chỉ đạo của Trung ương, đặc biệt là Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05-8-2008 của Hội nghị Trung ương 7, khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM, cấp ủy, chính quyền tỉnh Hải Dương luôn xác định phát triển NN, ND, NT, trong đó xây dựng NTM là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, xuyên suốt sự phát triển của tỉnh.

Đại hội XV Đảng bộ tỉnh (nhiệm kỳ 2010-2015), Đại hội XVI (nhiệm kỳ 2015-2020)⁽³⁾ và Đại hội XVII nhiệm kỳ 2020-2025, Ban Thường vụ Tỉnh ủy xác định phát triển nông nghiệp, xây dựng NTM, nâng cao đời sống nông dân là nhiệm vụ quan trọng cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt, thường xuyên, liên tục, nhất là những nội dung liên quan đến cơ chế hỗ trợ đặc thù cho các xã, huyện để các địa phương có động lực xây dựng NTM.

Nhằm cụ thể hóa các chủ trương trên, HĐND và UBND tỉnh Hải Dương trong thời gian qua đã ban hành nhiều chương trình, kế hoạch, đề án, cơ chế, chính sách như: Chính sách khuyến khích phát triển sản xuất, xây dựng hạ tầng nông thôn,  nâng cao đời sống của nhân dân... Các sở, ngành và các đơn vị có liên quan của tỉnh căn cứ chức năng, nhiệm vụ được giao, đã ban hành các văn bản tạo điều kiện thuận lợi cho các huyện, xã triển khai thực hiện ở cơ sở. Cấp ủy, chính quyền cấp huyện, xã đã thể hiện sự quyết liệt, sáng tạo, có nhiều cách làm hay, hiệu quả, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ đề ra; làm tốt công tác tuyên truyền, quán triệt sâu rộng tới cán bộ, đảng viên và nhân dân các chủ trương, chính sách; ý nghĩa, vai trò của Chương trình; đồng thời, trực tiếp giao nhiệm vụ cho các xã, thôn và nhân dân trên địa bàn triển khai thực hiện, hoàn thành 19 tiêu chí NTM, phấn đấu hoàn thành 18 tiêu chí NTM nâng cao⁽⁴⁾.

Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể đã phối hợp và tổ chức nhằm cụ thể hóa Nghị quyết, xây dựng kế hoạch phù hợp với điều kiện thực tế. Đồng thời, chỉ đạo, tổ chức triển khai sâu rộng cuộc vận động “toàn dân đoàn kết xây dựng NTM, đô thị văn minh”, thực hiện phong trào thi đua “cả nước chung sức xây dựng NTM” tới các cấp, các ngành và toàn thể nhân dân.

Kết quả xây dựng NTM giai đoạn 2011-2021 trên địa bàn tỉnh⁽⁵⁾

Thứ nhất, đã thực hiện tốt các đề án, dự án và mô hình phát triển sản xuất, góp phần giải quyết việc làm cho lao động nông thôn, nâng cao thu nhập cho người dân và giảm tỷ lệ hộ nghèo. Cụ thể: Tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh GRDP (giá 2010) tăng bình quân 8,1%/năm; giai đoạn 2010 - 2015 (7,7% năm); Quy mô kinh tế của tỉnh năm 2020 gấp 1,6 lần năm 2015; GRDP tăng bình quân 8,8%/năm; tổng thu nhập bình quân đầu người đạt 69,8 triệu đồng; cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hưởng tích cực, năm 2020, tỷ trọng công nghiệp - xây dựng, dịch vụ chiếm 90,3% GRDP, nông nghiệp chiếm 9,7% GRDP.

Thứ hai, chương trình xây dựng NTM đã thu hút và huy động nguồn lực của toàn xã hội với hơn 58,4 nghìn tỷ đồng trong hơn 10 năm (vốn vay tín dụng: 32,42 nghìn tỷ đồng, chiếm 55,5%), đặc biệt là sự đóng góp của nhân dân như tự nguyện hiến hàng triệu m2 đất để làm đường và các công trình phúc lợi. Nhờ đó, hàng nghìn km đường giao thông nông thôn được xây dựng không phải đền bù khi giải phóng mặt bằng.

Thứ ba, chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP), những năm qua, tỉnh Hải Dương đã tập trung phát triển đa dạng các sản phẩm nông nghiệp, làng nghề với nhiều sản phẩm thế mạnh. Qua đó, tạo động lực để các địa phương phát triển sản phẩm lợi thế theo chiều sâu, tạo dấu ấn riêng cho từng vùng, từng khu vực. Năm 2021, Hải Dương có 128 sản phẩm được công nhận sản phẩm OCOP (61 sản phẩm 3 sao và 65 sản phẩm 4 sao, trong đó có 2 sản phẩm đề nghị Trung ương công nhận 5 sao). Năm 2022, Hội đồng đánh giá, xếp hạng sản phẩm OCOP của tỉnh đã công nhận, xếp hạng thêm: 36 sản phẩm đạt 4 sao và 79 sản phẩm đạt 3 sao.

Thứ tư, về việc thực hiện Chương trình quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016 - 2020. Đến tháng 12-2020, toàn tỉnh có 651.701 hộ dân, trong đó còn 8.858 hộ nghèo, chiếm 1,36% và 13.030 hộ cận nghèo, chiếm 2,0% (ở 178 xã có 458.638 hộ, trong đó có 6.397 hộ nghèo - không bao gồm 3.688 hộ nghèo thuộc chính sách bảo trợ xã hội); Tỷ lệ hộ nghèo theo tiêu tiêu chí NTM là 0,66%.

Thứ năm, tỉnh Hải Dương hiện có 12 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm 09 huyện, 01 thị xã và 02 thành phố; 235 đơn vị hành chính cấp xã, gồm: 178 xã, 47 phường và 10 thị trấn⁽⁶⁾. Năm 2021, tỉnh Hải Dương đã hoàn thành mục tiêu xây dựng NTM với 178/178 xã được công nhận đạt chuẩn NTM và 12/12 đơn vị cấp huyện hoàn thành xây dựng NTM. Có 43 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 4 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Năm 2022, Hải Dương có 29 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 11 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Cụ thể, tiến độ các xã trên địa bàn các huyện, thị xã, thành phố tỉnh Hải Dương đạt chuẩn NTM qua các năm như sau:

Nguồn: Tác giả tổng hợp

Một số hạn chế trong xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh

Thứ nhất, sự kết nối giữa khu vực nông thôn và đô thị còn rời rạc, quá trình NTM chưa hài hòa phù hợp với quá trình đô thị hóa, dẫn đến quy hoạch manh mún, đứt gẫy, các trung tâm đô thị, thị xã, thị tứ chưa phát huy được vai trò đầu tàu về kinh tế, chưa tạo ra được các hiệu ứng lan tỏa đối với nông thôn; có xu hướng “đô thị hóa nông thôn, bê tông hóa miền quê” dẫn đến phá vỡ cảnh quan, không gian văn hóa truyền thống của nông thôn.

Thứ hai, chất lượng đạt chuẩn và công tác duy trì bền vững kết quả của một số xã sau đạt chuẩn còn hạn chế. Chất lượng các công trình, cơ sở hạ tầng sau khi đạt chuẩn ở một số địa phương có dấu hiệu xuống cấp do chưa được quan tâm, duy tu bảo dưỡng thường xuyên.

Thứ ba, môi trường nông thôn tuy được quan tâm nhưng chưa thực sự chuyển biến rõ nét, vẫn còn vấn đề bức xúc ở nhiều địa phương, nhất là xử lý chất thải rắn, nước thải sinh hoạt, chất thải của các khu, cụm công nghiệp và làng nghề.

Thứ tư, nhiều giá trị văn hóa truyền thống ở một số địa phương đang dần bị mai một, các tệ nạn xã hội (ma túy, cờ bạc, trộm cắp...) ở nông thôn vẫn tồn tại và diễn biến phức tạp.

Thứ năm, một số địa phương thực hiện xây dựng NTM chưa quan tâm đến tái cơ cấu lại ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững; tư duy của ngành nông nghiệp và người dân còn chú trọng đến tăng quy mô, sản lượng mà chưa quan tâm nhiều đến phát triển kinh tế nông thôn; tỷ lệ nông sản sản xuất theo các tiêu chuẩn như

VietGap, Global G.A.P hay nông nghiệp hữu cơ theo tiêu chuẩn (TCVN 11041-1:2017)... còn hạn chế; hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ thương mại nông thôn, thu mua nông sản, chế biến và cơ giới hóa còn chưa đồng bộ; áp dụng khoa học và công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp còn hạn chế; một bộ phận hợp tác xã hoạt động chưa hiệu quả...

Thứ sáu, khó khăn về nguồn lực, doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn chưa nhiều, nguồn vốn huy động từ ngân sách xã và nhân dân gặp khó khăn, đặc biệt đối với các hạng mục công trình do ngân sách thực hiện như: đường giao thông trục xã, đường huyện, nhà văn hóa và sân thể thao xã; vẫn còn tình trạng nợ đọng trong đầu tư NTM ở cấp xã...

Từ thực tiễn quá trình thực hiện phong trào NTM trên địa bàn tỉnh những năm qua, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:

Thứ nhất, vai trò của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, đoàn thể các cấp là yếu tố quan trọng. Để xây dựng NTM đạt mục tiêu về số lượng và chất lượng, đòi hỏi sự quyết tâm, trách nhiệm và quyết liệt của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, đoàn thể các cấp. Trong công tác chỉ đạo, điều hành xây dựng NTM, phải phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng cấp, ngành; có sự phối hợp nhịp nhàng trong công tác điều phối chung để tạo sức mạnh tổng hợp.

Thứ hai, cần phát huy tốt vai trò chủ thể của nhân dân trong xây dựng NTM. Điều này có ý nghĩa quyết định chính đến kết quả xây dựng NTM. Phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” là kim chỉ nam cho quá trình xây dựng NTM bền vững. Đặc biệt, việc lấy ý kiến về sự hài lòng của người dân khi xét, công nhận đạt chuẩn NTM đã tạo hiệu ứng tốt trong xã hội, giúp cấp ủy, chính quyền các cấp đưa ra giải pháp, cam kết tiến độ xử lý để bảo đảm xây dựng NTM bền vững.

Thứ ba, cách thức, cơ chế khai thác tiềm năng, lợi thế sẵn có của địa phương về điều kiện tự nhiên và nhân lực trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn với xây dựng NTM. Trong điều kiện nguồn lực hỗ trợ trực tiếp của ngân sách nhà nước có hạn, phải đa dạng hóa việc huy động nguồn lực từ các thành phần kinh tế (doanh nghiệp, tín dụng, đóng góp của nhân dân,...), nguồn từ đấu giá quyền sử dụng đất.

Thứ tư, chú trọng kiện toàn, củng cố tổ chức bộ máy tham mưu, giúp việc Ban Chỉ đạo các cấp là một giải pháp quan trọng tạo nên thành công. Việc có bộ máy chuyên trách, chuyên nghiệp mạnh dạn nghiên cứu, tham mưu, đề xuất cơ chế, chính sách đủ mạnh đã góp phần đẩy nhanh tiến độ, chất lượng và hiệu quả xây dựng NTM ở các địa phương.

Thứ năm, cần thường xuyên làm tốt công tác kiểm tra, giám sát, đôn đốc nhắc nhở cơ sở, thôn, xóm để phát hiện những khó khăn, vướng mắc, đề xuất giải pháp kịp thời, thực sự coi người dân là chủ thể của Chương trình.

Thứ sáu, trong quá trình triển khai phải thực hiện lồng ghép có hiệu quả và đồng bộ các chương trình, dự án kết hợp giữa phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân với quan tâm đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển văn hóa - xã hội và môi trường theo quy hoạch và đề án xây dựng NTM. Việc huy động đóng góp của người dân phải được thực hiện trên cơ sở tự nguyện, bàn bạc dân chủ, không quá sức dân, chỉ đạo lựa chọn những nội dung công việc phù hợp với điều kiện và khả năng của nhân dân từng xã để làm trước, làm điểm tạo tiền đề thuận lợi cho các bước tiếp theo.

2. Mục tiêu và giải pháp

Trên cơ sở các nghị quyết của Quốc hội, quyết định của Chính phủ, tỉnh Hải Dương xác định tiếp tục triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, được đề ra tại Nghị quyết số 01-NQ/ĐH ngày 27-10-2020 của Đại hội XVII, Đảng bộ tỉnh Hải Dương, nhiệm kỳ 2020-2025; Thông báo kết luận của Ban Thường vụ Tỉnh ủy số 700-TB/TU ngày 28-4-2022 và Kế hoạch số 1290/KH-UBND ngày 11-5-2022 về thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM tỉnh Hải Dương giai đoạn 2021-2025;  Khẳng định quyết tâm của tỉnh trong xây dựng NTM thực sự đi vào chiều sâu và phát triển theo hướng bền vững.

Về mục tiêu cụ thể đến năm 2025:

Một là, các xã tiếp tục duy trì, nâng cao chất lượng các tiêu chí, bảo đảm sau khi rà soát 100% số xã đạt các tiêu chí xã NTM giai đoạn 2021-2025, tiếp tục phấn đấu xây dựng NTM nâng cao. Phấn đấu đến hết năm 2025 có ít nhất 60% số xã đạt chuẩn NTM nâng cao (dự kiến 107 xã), có ít nhất 20% số xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu (dự kiến 36 xã).

Hai là, đối với những xã đạt chuẩn NTM nâng cao, đạt chuẩn NTM kiểu mẫu có đủ điều kiện nâng cấp lên đô thị, đồng thời nằm trong chương trình phát triển đô thị, tiếp tục triển khai, thực hiện xây dựng xã gắn với quá trình CNH, ĐTH theo quy định, hoàn thành chỉ tiêu Nghị quyết số 01-NQ/ĐH ngày 27-10-2020 của Đại hội XVII Đảng bộ tỉnh Hải Dương đã đề ra.

Ba là, đối với các huyện, thị xã, thành phố đã đạt chuẩn NTM giai đoạn 2016-2020 tiếp tục duy trì, nâng cao chất lượng các tiêu chí, bảo đảm sau khi rà soát 100% số huyện đạt các chỉ tiêu, tiêu chí huyện NTM giai đoạn 2021-2025. Phấn đấu hết năm 2025 có ít nhất 03 huyện đạt chuẩn NTM nâng cao, thu nhập bình quân của người dân nông thôn đạt ít nhất từ 76-80 triệu đồng/người/năm⁽⁷⁾.

Một số giải pháp nâng cao chất lượng xây dựng NTM ở Hải Dương đi vào chiều sâu và bền vững:

Một là, đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cán bộ và cư dân nông thôn, nâng cao chất lượng các phong trào thi đua xây dựng NTM, phong trào “Cả nước chung sức xây dựng NTM” giai đoạn 2021-2025 phù hợp với địa bàn tỉnh.

Hai là, tiếp tục rà soát, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ xây dựng NTM, bảo đảm phù hợp với điều kiện thực tế; chỉ đạo các địa phương chủ động ban hành các cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ thực hiện các nội dung của Chương trình theo hướng nâng cao chất lượng, đi vào chiều sâu và bền vững...

Ba là, chỉ đạo quyết liệt phương châm hành động “Chủ động, sáng tạo, quyết liệt, hiệu quả”; “5 rõ”: rõ việc, rõ người, rõ tiến độ, rõ hiệu quả, rõ trách nhiệm; phối hợp thực hiện hiệu quả nội dung các chương trình, dự án chuyên đề trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng đời sống của người dân nông thôn và giải quyết các vấn đề bức xúc, tồn tại trong xây dựng NTM (môi trường, an toàn thực phẩm, nước sạch nông thôn, phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao hiệu quả hoạt động của các hợp tác xã, hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp, sáng tạo, thực hiện Chương trình OCOP; chuyển đổi số trong xây dựng NTM, phát triển du lịch nông thôn...).

Bốn là, thực hiện đồng bộ các giải pháp về huy động vốn, bảo đảm huy động đầy đủ, kịp thời theo quy định; căn cứ vào tình hình thực tế; huy động tối đa nguồn lực của địa phương để tổ chức triển khai Chương trình xây dựng NTM.

Năm là, thực hiện lồng ghép hiệu quả nguồn vốn của các chương trình mục tiêu quốc gia và các chương trình, dự án khác trên địa bàn nông thôn giai đoạn 2021-2025 để hỗ trợ các địa phương hoàn thành các mục tiêu xây dựng NTM.

Sáu là, thực hiện hiệu quả chính sách tín dụng đầu tư cho nông nghiệp, nông thôn, đặc biệt là bổ sung nguồn vốn tín dụng chính sách xã hội, ưu tiên hỗ trợ triển khai Chương trình OCOP, hỗ trợ áp dụng công nghệ chế biến vừa và nhỏ trong nông nghiệp, môi trường và nước sạch nông thôn; khuyến khích cho vay ủy thác qua ngân hàng chính sách xã hội;

Bảy là, tăng cường vận động các tổ chức kinh tế đăng ký hỗ trợ các huyện, xã thực hiện xây dựng NTM; vận động người dân tiếp tục tham gia đóng góp xây dựng NTM theo nguyên tắc tự nguyện cho từng dự án, nội dung cụ thể, do hội đồng nhân dân xã thông qua.

Tám là, tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát, đánh giá việc thực hiện Chương trình ở các cấp, các ngành. Có biện pháp phòng ngừa, kịp thời ngăn chặn các biểu hiện tiêu cực, lãng phí, xử lý nghiêm các vi phạm trong quá trình thực hiện.

Trên cơ sở nhận thức xây dựng NTM là một quá trình lâu dài, thường xuyên và liên tục, tập trung xây dựng NTM bảo đảm hiệu quả, toàn diện và bền vững. Trên cơ sở những thành tựu quan trọng đã đạt được, cùng những chủ trương nhất quán, đúng đắn, kịp thời và những giải pháp hợp lý, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 sẽ mang đến những đổi thay vượt bậc hơn cho nông nghiệp, người nông dân và địa bàn nông thôn, đạt mục tiêu phát triển bền vững, văn minh, tiến bộ, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Để đạt được mục tiêu đó, cần sự nỗ lực, quyết tâm thông qua các việc làm cụ thể của các cấp ủy đảng, chính quyền, của toàn hệ thống chính trị và sự đồng thuận, ủng hộ của nhân dân trong xây dựng NTM. Phấn đấu đến năm 2025 là tỉnh công nghiệp theo hướng hiện đại, năm 2030 là tỉnh công nghiệp hiện đại, tạo nền tảng để Hải Dương sớm trở thành thành phố trực thuộc Trung ương.

_________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 541 (tháng 3-2023)

Ngày nhận bài: 15-1-2023; Ngày bình duyệt:  04-3-2023; Ngày duyệt đăng: 22-3-2023.

(1) ĐCSVN: Nghị quyết Số 26-NQ/TW ngày 05-8-2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn.

(2) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.107-108.

(3) Các văn bản của tỉnh như: Quyết định số 115-QĐ/TU ngày 15-02-2011 của Tỉnh ủy Hải Dương về việc thành lập Ban chỉ đạo Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tỉnh Hải Dương, giai đoạn 2010-2020; Nghị quyết số 14-NQ/TU ngày 24-9-2013 về tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đến năm 2020; Thông báo số 563-TB/TU ngày 06-6-2017 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về Kế hoạch thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tỉnh Hải Dương năm 2017 và giai đoạn 2016-2020.

(4) 12/12 huyện, thành phố, thị xã đã thành lập Ban chỉ đạo; các Văn phòng Điều phối nông thôn mới cấp huyện; 178/178 xã có cán bộ công chức xã phụ trách xây dựng nông thôn mới theo quy định.

(5) Các số liệu kết quả do tác giả tổng hợp, tính toán từ nguồn các báo cáo và khảo sát.

(6) Các đơn vị hành chính cấp huyện, xã sau khi thực hiện Nghị quyết số 788 /NQ-UBTVQH14 ngày 16-10-2019 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã thuộc tỉnh Hải Dương.

(7) UBND tỉnh Hải dương: Kế hoạch số1290 /KH-UBND ngày 11-5-2022 về thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tỉnh Hải Dương giai đoạn 2021-2025.

TS PHẠM ĐỨC MINH

Trường Chính trị tỉnh Hải Dương