Cùng chủ trì Hội thảo có đồng chí Nguyễn Xuân Thắng, Bí thư Trung ương Đảng, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đồng chí Lâm Phương Thanh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương; đồng chí Phùng Hữu Phú, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam; đồng chí Lê Quốc Lý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.

Tham dự Hội thảo có đồng chí Vũ Khoan, nguyên Bí thư Trung ương Đảng, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ; GS, TS Nguyễn Xuân Thắng, Bí thư Trung ương Đảng, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; lãnh đạo các ban, bộ, ngành, đoàn thể Trung ương: Ban Dân vận Trung ương, Hội đồng Lý luận Trung ương, Viện Hàn lầm khoa học xã hội Việt Nam, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam và đông đảo các nhà khoa học trong cả nước.

Phát biểu chỉ đạo Hội thảo, đồng chí Võ Văn Thưởng, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương nhấn mạnh: Cách đây 100 năm, dưới sự lãnh đạo của Đảng Bônsêvíc Nga đứng đầu là Lênin vĩ đại, giai cấp công nhân và nhân dân lao động Nga đã nhất loạt khởi nghĩa lật đổ chính quyền của giai cấp tư sản và phản cách mạng, lập nên Nhà nước Xôviết, nhà nước công  - nông đầu tiên trên thế giới, mở đầu thời đại mới trong lịch sử nhân loại thời đại quá độ lên CNXH trên phạm vi toàn thế giới.

Cách mạng Tháng Mười Nga thành công không chỉ đánh dấu sự ra đời của Nhà nước XHCN đầu tiên trên thế giới mà còn tạo tiền đề cho sự phát ra đời của hệ thống XHCN, một chế độ xã hội xóa bỏ mọi áp bức, bất công, đem lại công bằng, bình đẳng, tự do cho con người, đối lập với các chế độ xã hội của giai cấp bóc lột trước đó. Sự ra đời của Nhà nước Xôviết và bước phát triển to lớn của Liên Xô trong những thập niên đầu xây dựng CNXH thể hiện đầy đủ sức mạnh và tính ưu việt của CNXH.

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, GS, TS Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh, với cách mạng Việt Nam, Cách mạng Tháng Mười Nga và lịch sử thăng trầm của chủ nghĩa xã hội hiện thực trên thế giới luôn có ý nghĩa thiêng liêng và sâu sắc đặc biệt. Mỗi lần kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga không chỉ là một lần những thế hệ người dân Việt Nam bày tỏ lòng biết ơn đối với nhân dân Liên Xô, lãnh tụ V.I.Lênin vĩ đại, mà còn là dịp để chúng ta nhìn nhận đầy đủ, sâu sắc hơn về quá khứ, hiện tại và tương lai của chủ nghĩa xã hội trên thế giới; về giá trị, sức sống của chủ nghĩa Mác - Lênin và thực tiễn vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội; về những thuận lợi và khó khăn, những thời cơ và thách thức, những bài học lịch sử từ những thành công và sai lầm, thất bại; về mục tiêu, con đường xã hội chủ nghĩa và tiền đồ chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam... Những kinh nghiệm và xung lực từ Cách mạng Tháng Mười Nga, từ sự nghiệp xây dựng hệ thống xã hội chủ nghĩa, từ những bài học của khủng hoảng, sụp đổ của hệ thống XHCN Liên Xô, Đông Âu và những bài học kinh nghiệm của chủ nghĩa xã hội hiện thực trong cải cách, đổi mới hiện nay đều rất có ích cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam và các nước trên thế giới.

Trên tinh thần đó, GS, TS Nguyễn Xuân Thắng đề nghị các nhà khoa học  tập trung làm sâu sắc thêm giá trị thời đại, ý nghĩa mở đường và tinh thần khai sáng cho một thế kỷ phát triển vừa qua của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga (1917); những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân, thời cơ, thách thức và triển vọng của chủ nghĩa xã hội hiện thực; sự kiên định, trung thành, vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin trong tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa và công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội trên thế giới trong một thế kỷ  qua; những thách thức, thời cơ và triển vọng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay từ ánh sáng Cách mạng Tháng Mười và bài học lịch sử thăng trầm một thế kỷ qua của chủ nghĩa xã hội hiện thực thế giới.

Hơn 60 tham luận và các ý kiến phát biểu tại Hội thảo tập trung phân tích làm rõ những thành tựu vĩ đại, ý nghĩa to lớn của cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga đối với toàn nhân loại; thành công và hạn chế, thách thức và triển vọng của CNXH hiện thực trong quá trình 100 năm phát triển; sự kiên định, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin của Đảng ta vào cách mạng giải phóng dân tộc và đổi mới, xây dựng CNXH.

Các tham luận tại Hội thảo khẳng định, Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 là một sự kiện làm rung chuyển thế giới, đánh dấu bước ngoặt vĩ đại trong tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga đã đập tan ách áp bức, bóc lột của chế độ phong kiến và chủ nghĩa tư bản ở Nga, đưa giai cấp công nhân và quần chúng nhân dân lên nắm chính quyền; biến ước mơ, nguyện vọng của quần chúng lao động về một chế độ xã hội không còn bóc lột, áp bức, bất công và đưa nhân dân lên địa vị chủ nhân của xã hội.

Tại Hội thảo, tham luận “Cách mạng Tháng Mười và lý tưởng xã hội chủ nghĩa trong thời đại ngày nay” của GS, TS Lê Hữu Nghĩa, nguyên Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh khẳng định những thành tựu và ý nghĩa vĩ đại của Cách mạng Tháng Mười đối với cách mạng thế giới và Việt Nam. Những thập kỷ sau khi liên bang Xôviết được thành lập, nhân loại đã chứng kiến những thành tựu to lớn trên quê hương Cách mạng Tháng Mười. Liên Xô trở thành lực lượng quyết định tiêu diệt chủ nghĩa phát xít, cứu loài người khỏi thảm họa diệt vong. Chỉ trong vòng 20 năm sau chiến tranh, Liên Xô trở thành nước đầu tiên khai phá con đường chinh phục vũ trụ, đưa năng lượng hạt nhân vào phục vụ đời sống con người. Khoa học Xôviết đã tiến tới đỉnh cao trong nhiều lĩnh vực: khoa  học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn. Liên Xô đã trở thành trụ cột của hòa bình thế giới, trở thành thực thể không thể thiếu trong đời sống chính trị thế giới và các quan hệ quốc tế.

Cách mạng Tháng Mười không chỉ làm lung lay tận gốc rễ chủ nghĩa đế quốc ở trung tâm nền thống trị của nó, mà còn là đòn chí mạng đánh vào hậu phương của chủ nghĩa đế quốc. Cách mạng Tháng Mười và CNXH hiện thực trên nước Nga Xôviết đã thức tỉnh các dân tộc thuộc địa bởi nó đáp ứng khát vọng giải phóng xã hội, giải phóng con người một cách triệt để và sâu xa. Cách mạng Tháng Mười đã đánh dấu bước ngoặt căn bản trong đời sống xã hội loài người, đã đặt giai cấp công nhân vào vị trí trung tâm của thời đại, đã thức tỉnh đông đảo quần chúng lao động và các dân tộc bị áp bức bóc lột đấu tranh giải phóng giai cấp, giành độc lập tự do và phẩm giá con người, giành quyền làm chủ vận mệnh của mình. Đối với cách mạng Việt Nam, Cách mạng Tháng Mười có ý nghĩa và ảnh hưởng vô cùng to lớn và sâu sắc trên nhiều phương diện, cả về lý luận và thực tiễn, trong thời kỳ trước và sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, trong Cách mạng Tháng Tám và hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, cũng như trong cách mạng XHCN và công cuộc đổi mới hiện nay.

Các tham luận tại Hội thảo khẳng định thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga đã khai sinh ra CNXH hiện thực, đánh dấu bước chuyển biến về chất của CNXH khoa học, từ lý luận đã trở thành hiện thực sinh động. CNXH hiện thực đã tạo lập nên một chế độ xã hội nhân văn chưa từng có trong lịch sử nhân loại, mang lại sức mạnh to lớn về tinh thần và của cải cho Liên bang Xôviết hùng mạnh. CNXH hiện thực đã trở thành động lực mạnh mẽ, chỗ dựa vững chắc cho các dân tộc bị áp bức trên thế giới vùng lên đánh đổ các thế lực thực dân, đế quốc, xâm lược, giành độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia. CNXH hiện thực đã trở thành nguồn cổ vũ to lớn cho cuộc đấu tranh đòi quyền tự do, cải thiện đời sống của công nhân và nhân dân lao động trong các nước tư bản chủ nghĩa. Nhưng sau 74 năm tồn tại với những thành tựu vĩ đại, đến năm 1991, Liên Xô cùng với nó là CNXH hiện thực mô hình Xôviết sụp đổ kéo theo sự tan vỡ của hệ thống các nước XHCN trên phạm vi thế giới.

Phát biểu tại Hội thảo, GS, TS Tạ Ngọc Tấn, nguyên Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, nguyên Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Phó Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương thẳng thắn chỉ ra những sai lầm về nhận thức lý luận dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội hiện thực mô hình Xôviết. Đó là những sai lầm trong nhận thức lý luận về cách mạng vô sản, chủ nghĩa cộng sản và thời kỳ quá độ dẫn đến những sai lầm trong thực hiện các chính sách kinh tế; về xây dựng Đảng, những vấn đề có tính nguyên tắc về tổ chức và công tác cán bộ của Đảng; về xây dựng nhà nước và quản lý xã hội dẫn đến sai lầm trong mô hình thiết kế, cơ chế vận hành Nhà nước Xôviết. Sai lầm trong nhận thức lý luận còn thể hiện ở phương pháp không đúng khi tiếp cận với chủ nghĩa Mác - Lênin, sự bảo thủ, hẹp hòi trong thái độ ứng xử với những giá trị của văn minh nhân loại, đặc biệt là các vấn đề về chủ nghĩa tư bản. Sự độc đoán, chuyên quyền, mất dân chủ và chủ nghĩa cá nhân là nguyên nhân cản trở, không cho phép phát triển hệ thống lý luận khoa học, khách quan, đúng đắn trong điều kiện CNXH hiện thực mô hình Xôviết. Từ những sai lầm về nhận thức lý luận, CNXH hiện thực mô hình Xôviết trượt dài trên những sai lầm, yếu kém về thể chế chính trị, phát triển kinh tế và quản lý xã hội, dẫn đến khủng hoảng và sụp đổ.

Sự sụp đổ của CNXH hiện thực mô hình Xôviết là một bước lùi trong lịch sử cách mạng của phong trào cộng sản và công nhân toàn thế giới. Đó là tổn thất to lớn của phong trào đấu tranh cho những mục tiêu cao cả và tốt đẹp của nhân loại. Xuất phát từ mục đích xóa bỏ mọi áp bức, bất công, xây dựng chế độ mới để mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân, Cách mạng Tháng Mười Nga thắng lợi đã mở ra một kỷ nguyên mới, dẫn tới những thay đổi to lớn trên toàn thế giới. Sự thất bại của CNXH hiện thực mô hình Xôviết không làm lu mờ ý nghĩa lịch sử to lớn của Cách mạng Tháng Mười, không làm giảm giá trị khoa học thực tiễn của chủ nghĩa Mác - Lênin. Ngược lại nó càng chứng minh ý nghĩa quan trọng của nhận thức lý luận một cách sáng tạo, chỉ ra những giá trị to lớn về phương pháp luận của học thuyết và để lại cho chúng ta những bài học xương máu về nhận thức và vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam.

Phát biểu tại Hội thảo, Thiếu tướng, PGS, TS Nguyễn Bá Dương, Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương, Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội Nhân văn quân sự Bộ Quốc Phòng cho rằng, một trong nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội hiện thực của Liên Xô và Đông Âu là “diễn biến hòa , bình”. Điều đó đồng thời khẳng định rằng, trong thời đại hiện nay, bất luận trong điều kiện, hoàn cảnh nào, cộng sản và các nước XHCN đều phải tuyệt đối trung thành với chủ nghĩa Mác - Lênin, phải thực hiện nghiêm túc nguyên tắc mácxít trong lãnh đạo nhà nước và xã hội, phải nắm chắc lực lượng vũ trang và pháp luật; thực sự đoàn kết, thống nhất, ra sức chăm lo phát triển kinh tế, ổn định chính trị - xã hội; không ngừng cải thiện, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân, tôn trọng nhân dân, lấy dân làm gốc; quan tâm, chăm lo đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ.

Các tham luận tại Hội thảo khẳng định, tiếp thu sâu sắc những giá trị của Cách mạng Tháng Mười Nga, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt nam do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và rèn luyện, cách mạng Việt Nam đã đi từ cách mạng dân chủ nhân dân tiến lên cách mạng xã hội chủ nghĩa. Trước đòi hỏi của thực tiễn, dưới sự lãnh đạo của Đảng, từ năm 1986 nước ta đã tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện và phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Sau hơn 30 năm đổi mới và kiên trì con đường đi lên CNXH mà Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản và nhân dân ta đã lựa chọn, chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử. CNXH ở Việt Nam được bảo vệ, giữ vững và đang tiếp tục phát triển.

Phát biểu tại Hội thảo, GS, TS Trần Văn Phòng, Viện Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng sự đổi mới, phát triển CNXH hiện thực ở mỗi nước phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó đặc biệt có việc nhận thức và giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa tính phổ biến và tính đặc thù trong xây dựng CNXH hiện thực ở mỗi quốc gia. Trong hoàn cảnh Việt Nam hiện nay, việc xây dựng và phát triển CNXH hiện thực cần quán triệt trên thực tế những nguyên tắc phương pháp luận mà các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đã chỉ dẫn trong việc giải quyết mối quan hệ giữa tính phổ biến của các nguyên lý về CNHX và tính đặc thù trong điều kiện phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội đất nước. Trên cơ sở đó tăng cường tổng kết thực tiễn, học hỏi kinh nghiệm quốc tế để vận dụng sáng tạo những nguyên lý phổ biến của chủ nghĩa Mác - Lênin về CNXH vào điều kiện cụ thể của nước ta.

Phân tích ý nghĩa của nền dân chủ XHCN đối với sự phát triển của Việt Nam, PGS, TS Đỗ Thị Thạch, Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng dân chủ XHCN là nội dung quan trọng được quan tâm hàng đầu ở Việt Nam cả trong đổi mới tư duy lý luận và thực tiễn. Những thành tựu và hạn chế của dân chủ XHCN trong 100 năm qua đã và đang luôn là những gợi ý, cơ sở để Việt Nam tiếp tục nghiên cứu, vận dụng vào xây dựng, hoàn thiện nền dân chủ XHCN.

Phát biểu kết thúc Hội thảo, GS, TS Nguyễn Xuân Thắng đánh giá cao những ý kiến đóng góp tại Hội thảo. Các tham luận và phát biểu tại Hội thảo đều thống nhất cao trong đánh giá những giá trị to lớn, mang tầm thời đại của Cách mạng Tháng Mười Nga; về vị trí to lớn không thể phủ nhận được của chủ nghĩa xã hội hiện thực đối với sự phát triển của thế giới 100 năm qua; về các nguyên nhân làm chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô sụp đổ, làm chủ nghĩa xã hội hiện thực khủng hoảng, trì trệ sau hơn 70 năm vận động và phát triển. Đối với Việt Nam, Cách mạng Tháng Mười có ý nghĩa hết sức to lớn. Hội thảo kỷ niệm 100 năm Cách mạng Tháng Mười Nga và chủ nghĩa xã hội hiện thực (1917-2017) khẳng định tầm quan trọng của việc tiếp tục vận dụng một cách sáng tạo những bài học của Cách mạng Tháng Mười, tiếp tục rút kinh nghiệm sâu sắc từ những thành tựu và thất bại của chủ nghĩa xã hội hiện thực của Đảng và nhân dân ta, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới đất nước hiện nay, như tinh thần chung mà Đại hội XII đã nêu là: "Tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; phát huy sức mạnh toàn dân tộc, dân chủ xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; bảo vệ vững chắc Tổ quốc, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định; phấn đấu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại".

Nguyễn Thị Lan