(Toàn cảnh Hội thảo)

GS Hara Tsuneo trình bày vấn đề tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước của Nhật Bản, tập trung vào nội dung tư nhân hóa, cổ phần hóa các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực: điện lực, đường sắt, bưu chính, viễn thông, hàng không và biện pháp thực hiện tư nhân hóa doanh nghiệp tại Nhật Bản; khái quát những luận điểm có ý nghĩa then chốt trong việc thực hiện tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước nhằm hướng tới một nền kinh tế hiệu quả.

Từ năm 1860 đến thời kỳ Duy Tân - Minh Trị, Nhật Bản diễn ra cuộc cải cách chính trị lớn, kéo theo đó là các lĩnh vực kinh tế - văn hóa - xã hội được cải cách với việc áp dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật du nhập từ phương Tây. Trong chiến tranh thế giới thứ II, doanh nghiệp nhà nước được thiết lập để nắm giữ các lĩnh vực công nghiệp chủ chốt. Tuy nhiên, sau một thời gian dài hoạt động, doanh nghiệp nhà nước đã bộc lộ nhiều hạn chế, khó có khả năng cạnh tranh, đòi hỏi Nhà nước Nhật Bản phải thực hiện tư nhân hóa.

Quá trình tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước ở Nhật Bản diễn ra trên nhiều lĩnh vực với nhiều cách thức khác nhau, nhưng tập trung chủ yếu vào các ngành:

- Ngành điện lực được tái cơ cấu từ năm 1950 với việc thành lập 9 công ty điện lực có trách nhiệm quản lý tổng thể từ phát điện, truyền tải đến phân phối điện cho mỗi khu vực dân cư, trong đó Nhà nước thực hiện cơ chế giám sát thông qua Bộ Thương mại và Công nghiệp. Quá trình tư nhân hóa doanh nghiệp đã hình thành các tính chất đặc trưng trong quy định của ngành điện lực: có nghĩa vụ và được độc quyền cung cấp điện đối với mỗi khu vực nhất định; xây dựng giá điện theo “phương pháp tính giá thành” và không có sự cạnh tranh về giá giữa các công ty; đánh giá và cạnh tranh lẫn nhau trên thị trường cổ phiếu…

- Ngành đường sắt được tái cấu trúc bằng cách thay đổi phương thức kinh doanh và quản lý với các biện pháp: minh bạch hóa và cơ cấu lại các bộ phận thua lỗ, thu hẹp phạm vi kinh doanh; phân chia các doanh nghiệp quản lý theo từng vùng để hợp lý về quy mô và cạnh tranh gián tiếp thông qua thị trường chứng khoán; thay đổi quy trình tuyển dụng lao động; tổ chức lại bộ máy công đoàn; xử lý nợ dài hạn…

- Ngành đường bộ thu phí có sự chia nhỏ Tổng công ty Đường bộ thành các doanh nghiệp nhỏ được cổ phần hóa, theo đó, chi phí đầu tư cho xây dựng đường bộ từ ngân sách nhà nước đã giảm 30% so với thời kỳ một doanh nghiệp nhà nước quản lý.

- Ngành viễn thông có sự phân tách lĩnh vực viễn thông trong nước và viễn thông quốc tế thành các pháp nhân riêng và tư nhân hóa Tổng công ty Điện tín Điện thoại Nhật Bản.

- Ngành bưu chính thực hiện tư nhân hóa theo từng lĩnh vực với việc thành lập các công ty hoạt động độc lập, không có sự đầu tư vốn của Nhà nước.

Qua việc mô tả thực tiễn tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước trên một số lĩnh vực kinh tế - xã hội của Nhật Bản, GS Hara Tsuneo đúc kết nhiều luận điểm then chốt trong việc tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước, như: đảm bảo tính công ích và tính lợi nhuận; đảm bảo lợi nhuận và xử lý bộ phận không có lãi; xây dựng và hợp lý hóa cơ chế hoạt động kinh doanh; bình thường hóa mối quan hệ lao động; đảm bảo hành lang pháp lý, khi tư nhân hóa cần chia ra từng lĩnh vực để cổ phần hóa …

Chia sẻ kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới trong việc tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước, GS Hara Tsuneo cho rằng, mỗi quốc gia có những cách tiếp cận khác nhau trong việc tư nhân hóa doanh nghiệp: tập trung vào tính công ích của doanh nghiệp, tập trung vào từng ngành trọng điểm hay toàn bộ các lĩnh vực … nhưng đều xuất phát từ bối cảnh lịch sử và yêu cầu thực tiễn đất nước.

Thảo luận xoay quanh vấn đề tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước Nhật Bản và Việt Nam hiện nay, tại buổi Tọa đàm,  GS Hara Tsuneo trao đổi với các đại biểu tham dự về vấn đề: tái cấu trúc doanh nghiệp trong lĩnh vực hàng không, hàng hải; cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân và những hạn chế trong quá trình tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước Nhật Bản.

Tọa đàm là diễn đàn chia sẻ kinh nghiệm, cung cấp nhiều thông tin tham khảo bổ ích về tái cấu trúc và tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước, có ý nghĩa tham khảo bổ ích với quá trình tái cấu trúc, cổ phần hóa doanh nghiệp của Việt Nam hiện nay.

Nguyễn Thị Lan