Chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác giáo dục lý luận chính trị và việc vận dụng trong tình hình mới

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm lớp học chính trị của giáo viên cấp II, cấp III toàn miền Bắc, ngày 13-9-1958 - Ảnh tư liệu TTXVN

Chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác giáo dục lý luận chính trị

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn khẳng định vai trò quan trọng của lý luận cách mạng đối với phong trào cách mạng và ví nó như “kim chỉ nam”, “ngọn đuốc” soi đường thắng lợi cho sự nghiệp cách mạng. Việc Người chú trọng công tác giáo dục lý luận chính trị không chỉ do vai trò của lý luận đối với sự nghiệp cách mạng, mà còn do Người rất thấu hiểu thực trạng trình độ lýluận chính trị của cán bộ, đảng viên cùng với căn bệnh “kém lý luận, hoặc khinh lýluận, hoặc lý luận suông” trong Đảng ta. Khẳng định “không có lý luận thì lúng túng như nhắm mắt mà đi”⁽¹⁾, do vậy, giáo dục lý luận được Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định là công việc cực kỳ quan trọng trong công tác xây dựng Đảng nói chung, công tác tư tưởng và công tác cán bộ của Đảng nói riêng.

Về mục đích của giáo dục lý luận chính trị

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, việc giáo dục lý luận chính trị là nhằm từng bước đưa lý luận vào thực tiễn, đào tạo đội ngũ cán bộ cách mạng có trình độ lý luận tốt để làm việc, làm người, làm cán bộ. Người xác định rõ, giáo dục lý luận chính trị để giúp cán bộ, đảng viên có thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cách mạng, phương pháp luận đúng đắn, có niềm tin vững chắc vào lý tưởng của Đảng, đồng thời nâng cao năng lực lãnh đạo và hiệu quả hoạt động thực tiễn. Tháng 9-1949, trong dịp đến thăm Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ghi vào cuốn Sổ vàng truyền thống của nhà trường lời dạy về mục đích, nội dung của việc học lý luận: “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự Đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại. Muốn đạt mục đích thì phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”⁽²⁾.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, học tập nâng cao trình độ lý luận còn là yếu tố quan trọng khắc phục những sai lầm, khuyết điểm đối với hoạt động lãnh đạo, quản lý của cán bộ, đảng viên khi triển khai các nhiệm vụ cách mạng ở mỗi thời kỳ. Người viết: “vì trình độ lý luận thấp kém cho nên đứng trước nhiệm vụ cách mạng ngày càng mới và phức tạp, trong việc lãnh đạo, Đảng ta không khỏi lúng túng, không tránh khỏi sai lầm, khuyết điểm, ví dụ như chúng ta đã phạm những sai lầm trong cải cách ruộng đất và chỉnh đốn tổ chức, hoặc những khuyết điểm trong việc lãnh đạo kinh tế”⁽³⁾. Bởi thế, “Đảng ta tổ chức trường học lý luận cho cán bộ là để nâng cao trình độ lý luận của Đảng ta đặng giải quyết sự đòi hỏi của nhiệm vụ cách mạng và tình hình thực tế của Đảng ta, để Đảng ta có thể làm tốt hơn công tác của mình, hoàn thành tốt hơn nhiệm vụ cách mạng vĩ đại của mình”⁽⁴⁾.

Về phương châm giáo dục lý luận chính trị phải kết hợp lý luận với thực tiễn

Người coi đây là điều cốt lõi trong giáo dục và học tập lý luận, là một nguyên tắc của lý luận Mác - Lênin: “Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không có liên hệ với thực tiễn là lý luận suông”⁽⁵⁾. Theo Người, việc gắn lý luận với thực tiễn không chỉ xuất phát từ mục tiêu giáo dục, huấn luyện cán bộ, đảng viên, mà điều quan trọng là học tập lý luận Mác - Lênin còn để nâng cao, củng cố đạo đức cách mạng, giữ vững lập trường, quan điểm để cán bộ, đảng viên làm tốt nhiệm vụ Đảng giao cho. Sự thống nhất giữa lý luận với thực tiễn còn là cơ sở để khắc phục bệnh giáo điều và đề phòng chủ nghĩa xét lại.

Về nội dung giảng dạy, huấn luyện lý luận chính trị

Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn phải lựa chọn những kiến thức cơ bản, cần thiết nhất, không thể thiếu, đồng thời phải phù hợp với trình độ, yêu cầu của người học: “những tài liệu huấn luyện phải nhằm vào sự cần dùng, cần thiết của quần chúng. Phải hỏi: người đến chịu huấn luyện rồi, có áp dụng được ngay không? Có thực hành được ngay không?” ⁽⁶⁾.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, nội dung giảng dạy, học tập lý luận của cán bộ, đảng viên phải nhằm đạt được những mục đích của việc chỉnh đốn Đảng:

“- Lập trường giai cấp vô sản phải vững chắc.

- Phải làm đúng chính sách của Đảng và của Chính phủ, và theo đúng đường lối quần chúng trong mọi việc.

- Phải triệt để chống bệnh quan liêu, hình thức, tham ô, lãng phí.

- Phải thật sự thi hành dân chủ trong Đảng và trong quần chúng.

- Phải thật thà tự phê bình và phê bình, phải học tập chủ nghĩa Mác - Lênin và thấm nhuần chính sách của Đảng để luôn luôn tiến bộ.

- Thái độ học tập phải nghiêm chỉnh, tự kiểm thảo phải thật thà” ⁽⁷⁾.

Về phương pháp giảng dạy và học tập

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đề cao tính độc lập, tự chủ, sáng tạo của người học; phát huy sự chủ động của người học trong lĩnh hội kiến thức. Theo Người, trong giảng dạy phải chú trọng “lấy tự học làm cốt”. Giáo dục lý luận là một quá trình, đòi hỏi tính kiên trì của người học, từ đó người học chủ động biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo; phải trên cơ sở tuân thủ nguyên tắc tự nguyện, tự giác, chứ không nên gò bó.

Về xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác huấn luyện lý luận chính trị

Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, giảng viên lý luận phải hội tụ đầy đủ những phẩm chất, yêu cầu của một chiến sĩ cách mạng, một nhà giáo dục, nhà khoa học, người cán bộ tuyên truyền có kiến thức toàn diện, có chuyên môn sâu, có phương pháp giảng dạy phù hợp, hiệu quả... Người nêu những yêu cầu cụ thể đối với người huấn luyện: “Muốn huấn luyện thợ rèn, thợ nguội thì người huấn luyện phải thạo nghề rèn, nghề nguội. Người huấn luyện của Đoàn thể phải làm kiểu mẫu về mọi mặt: tư tưởng, đạo đức, lối làm việc. Người huấn luyện phải học thêm mãi thì mới làm được công việc của mình… Người huấn luyện nào tự cho mình đã biết đủ cả rồi thì người đó dốt nhất”⁽⁸⁾.

Việc thường xuyên rèn luyện phẩm chất cách mạng, nâng cao năng lực, nắm vững lý luận gắn với thực tiễn của đội ngũ làm công tác giáo dục lý luận chính trị luôn được Chủ tịch Hồ Chí Minh quan tâm. Trong Diễn văn khai mạc lớp lý luận khóa I trường Nguyễn Ái Quốc ngày 07-9-1957, Người nhấn mạnh: “Trường Đảng là một trường học để đào tạo những chiến sĩ tiên tiến phấn đấu cho sự nghiệp của giai cấp vô sản. Các đồng chí đều là những cán bộ cốt cán của Đảng. Việc học tập lý luận của các đồng chí không phải nhằm biến các đồng chí thành những người lý luận suông mà nhằm làm thế nào cho công tác của các đồng chí tốt hơn, nghĩa là các đồng chí phải học tập tinh thần của chủ nghĩa Mác - Lênin, học tập lập trường quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin để áp dụng lập trường, quan điểm và phương pháp ấy mà giải quyết cho tốt những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng của chúng ta”⁽⁹⁾. Đây chính là luận điểm lớn được rút ra từ chính thực tiễn cuộc đời hoạt động cách mạng của Người.  

Về công tác tổ chức, quản lý giáo dục lý luận

Trước những nhiệm vụ cách mạng của mỗi giai đoạn, Chủ tịch Hồ Chí Minh đều định hướng việc tổ chức các mô hình giảng dạy và học tập lý luận phù hợp. Sau năm 1945, trong điều kiện chính quyền đã về tay nhân dân, Người trực tiếp chỉ đạo việc xây dựng các mô hình đào tạo lý luận chính trị theo cấp học, bậc học cho phù hợp đặc điểm đối tượng, yêu cầu đào tạo cán bộ và với phương pháp giảng dạy có hiệu quả để phục vụ sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc.

Người chỉ rõ: “Tổ chức từng ban cao cấp hoặc trung cấp. Lấy tự học làm cốt. Do thảo luận và chỉ đạo giúp vào”⁽¹⁰⁾. Trước yêu cầu đào tạo cán bộ phục vụ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược đang bước vào giai đoạn quyết liệt, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thành lập Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương, hình thành hệ thống các trường chính trị trên phạm vi cả nước. Trong suốt thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, hệ thống các trường chính trị đã có những đóng góp tích cực đối với việc đào tạo đội ngũ cán bộ phục vụ cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc.

Vận dụng những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác giáo dục lý luận chính trị trong tình hình mới

Nhận thức rõ vị trí, tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng giáo dục lý luận chính trị đáp ứng yêu cầu công cuộc đổi mới đất nước, Đảng đã đề ra nhiệm vụ đổi mới căn bản công tác giáo dục lý luận chính trị. Đại hội XIII của Đảng tiếp tục chỉ rõ nhiệm vụ “Đổi mới căn bản chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục lý luận chính trị theo phương châm khoa học, thực tiễn, sáng tạo và hiện đại; đưa việc bồi dưỡng lý luận, cập nhật kiến thức mới cho cán bộ, đảng viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, nhất là cấp chiến lược đi vào nền nếp, nhất quán từ Trung ương đến cơ sở, phù hợp với từng đối tượng, chú trọng chất lượng, hiệu quả, siết chặtkỷ luật, kỷ cương”⁽¹¹⁾.

Trong thời gian qua, công tác giáo dục lý luận chính trị được đẩy mạnh, đã góp phần quan trọng trong việc trang bị cho cán bộ, đảng viên và nhân dân những kiến thức, nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, nhất là những tri thức lý luận cơ bản cho cán bộ, đảng viên. Hoạt động này giúp cán bộ, đảng viên nâng cao hơn trình độ lý luận chính trị, tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, nâng cao bản lĩnh chính trị, củng cố lập trường, quan điểm, thống nhất ý chí và hành động trong việc thực hiện thắng lợi nghị quyết của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.

Các cấp ủy, tổ chức đảng đã thường xuyên tổ chức bồi dưỡng, cập nhật thông tin, kiến thức mới. Việc tổ chức học tập nghị quyết tiếp tục được đổi mới theo hình thức kết hợp cả trực tiếp và trực tuyến, bảo đảm chất lượng, kịp thời, tiết kiệm.

Hệ thống các học viện chính trị của Đảng, của Quân đội, Công an, các trường chính trị, trung tâm chính trị cấp huyện được đầu tư phát triển, tăng cường phối hợp trong công tác. Các chương trình đào tạo, bồi dưỡng; giáo trình giảng dạy lý luận chính trị được cập nhật, biên soạn theo hướng gắn kết giữa lý luận với thực tiễn. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đã chủ động và có nhiều đổi mới, nâng cao chất lượng về chương trình, giáo trình giảng dạy, cập nhật kiến thức mới về lý luận chính trị. Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Ban Cán sự đảng Bộ Giáo dục và Đào tạo hoàn thành 05 chương trình, giáo trình giảng dạy các môn lý luận chính trị (Triết học Mác - Lênin, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa xã hội khoa học, Tư tưởng Hồ Chí Minh, Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam) dành cho cả khối chuyên ngành và không chuyên ngành về các môn lý luận chính trị trong hệ thống đào tạo đại học; phối hợp với Ban cán sự đảng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội xây dựng mới chương trình giáo dục chính trị trong các trường cao đẳng, trung cấp nghề của hệ thống giáo dục quốc dân để đưa vào giảng dạy chính thức từ năm học 2019 - 2020 theo tinh thần Kết luận số 94-KL/TW ngày 28-3-2014 của Ban Bí thư “Về tiếp tục đổi mới việc học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân”.

Chất lượng giảng dạy và học tập lý luận chính trị được nâng lên. Phương pháp giảng dạy lý luận chính trị tiếp tục được đổi mới theo hướng phát huy tính tích cực, chú trọng trao đổi, thảo luận, làm việc nhóm. Việc quản lý,đánh giá chất lượng giảng dạy vàhọc tập lý luận chính trị ngày càng nền nếp, chặt chẽ. Công tác quản lý học viên được quan tâm hơn. Việc kiểm tra, chấm điểm, đánh giá, xếp loại sát hơn, thực chất hơn, phát huy sự sáng tạo, gắn lý luận với thực tiễn. Đội ngũ giảng viên các học viện, trường chính trị, giảng viên giảng dạy các môn lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân không ngừng được củng cố, nâng cao chất lượng, cơ bản đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ.

Tuy vậy, việc đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy và học tập lý luận chính trị chưa đáp ứng yêu cầu của tình hình mới. Một số nội dung còn nặng về lý thuyết, trùng lặp, bất cập. Vẫn còn hiện tượng học đối phó, không thực chất trong cán bộ, đảng viên. Việc đổi mới học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân tuy đạt kết quả bước đầu, nhưng vẫn chậm so với yêu cầu, chẳng hạn  chương trình, giáo trình các môn lý luận chính trị trong các trường đại học đã ban hành từ tháng 7 - 2019, nhưng đến tháng 7 - 2021 mới in xong bộ sách này.

Tuân thủ các chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác giáo dục lý luận chính trị và để góp phần khắc phục những hạn chế trên, cần thực hiện một số nội dung sau:

Một là, nghiên cứu một cách nghiêm túc, sâu sắc những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác giáo dục lý luận chính trị. Tư tưởng Hồ Chí Minh về huấn luyện cán bộ, về giáo dục lý luận chính trị là hệ thống những quan điểm, những kinh nghiệm của Người trong quá trình lãnh đạo xây dựng nền giáo dục cách mạng và xây dựng đội ngũ cán bộ nước ta. Đây là vấn đề lớn, nên cần được nghiên cứu sâu sắc, rút ra những giá trị định hướng đối với công tác giáo dục lý luận chính trị, làm cơ sở cho việc vận dụng. Trên nền tảng những giá trị tư tưởng đó, gắn với quan điểm, chủ trương mới của Đảng về công tác giáo dục lý luận để hình thành những chương trình, nội dung, phương pháp giảng dạy - học tập và quản lý đào tạo của hệ thống các trường chính trị, trường đại học, cao đẳng ở nước ta hiện nay.

Hai là, vận dụng sáng tạo những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác giáo dục lý luận chính trị trong xác định mục tiêu, xây dựng khung chương trình, nội dung, phương pháp giảng dạy và công tác quản lý đào tạo. Vận dụng sáng tạo những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cần chú trọng đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy - học và công tác quản lý đào tạo một cách đồng bộ, bám sát thực tiễn, theo quy trình hợp lý, khắc phục những bất cập hiện nay. Cần tạo bước đột phá trong việc xây dựng, đổi mới các chương trình giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên theo phương châm lý luận gắn với thực tiễn, phát huy tính tích cực của người học. Tăng cường nội dung bồi dưỡng nghiệp vụ công tác, xử lý các tình huống nảy sinh trong thực tiễn.

Ba là, tăng cường công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ giảng viên lý luận chính trị có chất lượng cao, bảo đảm có phẩm chất, có kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn, có phương pháp giảng dạy phù hợp, tâm huyết với nghề. Thường xuyên tổ chức hội thi giảng viên lý luận chính trị giỏi các cấp.Có cơ chế luân chuyển, điều động cán bộ lãnh đạo, quản lý ở các bộ, ngành, địa phương có trình độ lý luận chính trị, kinh nghiệm thực tiễn, có khả năng làm công tác nghiên cứu giảng dạy lý luận chính trị về công tác tại các cơ quan nghiên cứu lý luận, hệ thống các học viện, nhà trường, các trường chính trị, trung tâm chính trị cấp huyện.

Bốn là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, kịp thời phát hiện, khắc phục những hạn chế, khuyết điểm trong toàn bộ hoạt động đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị; biểu dương, nhân rộng những mô hình, điển hình tiên tiến, phát huy tinh thần tự học, tự rèn của mỗi cán bộ, đảng viên; khắc phục tình trạng ngại học tập lý luận chính trị của một bộ phận cán bộ, đảng viên. Tích cực, chủ động đấu tranh, phê phán các quan điểm sai trái, thù địch làm thất bại âm mưu, hoạt động chống phá, góp phần bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng.

Năm là, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật và kinh phí bảo đảm cho hoạt động dạy và học lý luận chính trị. Tăng cường đầu tư, chuẩn hóa, xây dựng hệ thống các trường chính trị, trung tâm chính trị cấp huyện phù hợp với yêu cầu chuyển đổi số quốc gia, quản trị thông minh theo xu thế của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

_________________

Ngày nhận bài: 15-2-2022; Ngày bình duyệt: 30-02-2023; Ngày duyệt đăng: 20-3-2023.

(1), (6), (10) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.274, 288, 312.

 (2), (8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.6, Sđd, tr. 208, 356.

 (3), (4), (5), (9) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.11, Sđd, tr. 91, 90, 95, 95.

(7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.8, Sđd, tr. 380.

(11) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.182-183.

TS TRỊNH THANH TÂM

Viện Xây dựng Đảng,

 Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh