Đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động của các tạp chí Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

ThS NGUYỄN THỊ THÙY LINH
Tạp chí Lý luận chính trị,
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

1. Mở đầu

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển ngày càng mạnh mẽ hiện nay, chuyển đổi số là xu thế tất yếu trong hầu hết các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, trong đó có báo chí, truyền thông. Chuyển đổi số trở thành yêu cầu cấp thiết để các cơ quan báo chí, trong đó có các tạp chí đổi mới phương thức vận hành, nâng cao hiệu quả hoạt động, đáp ứng nhu cầu của độc giả và cạnh tranh với các nền tảng truyền thông khác.

Chuyển đổi số trong hoạt động của tạp chí khoa học là quá trình ứng dụng các công cụ, giải pháp công nghệ số để thay đổi toàn diện và tổng thể mô hình hoạt động của tạp chí khoa học, từ quy trình biên tập, xuất bản, phân phối nội dung đến văn hóa làm việc, phương thức tác nghiệp, quản trị tòa soạn, nhằm cải tiến và tối ưu hóa hoạt động.

Chuyển đổi số trong hoạt động của tạp chí khoa học bao gồm các nội dung chính: 1) Đưa nội dung lên các nền tảng số sẵn có, hướng tới xuất bản tạp chí điện tử; 2) Đổi mới mô hình tổ chức và hoạt động của tòa soạn tạp chí; 3) Tăng cường ứng dụng công nghệ trong hoạt động nghiệp vụ; 4) Phát triển hạ tầng số và bảo đảm an ninh, an toàn thông tin; 5) Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng các yêu cầu của chuyển đổi số.

2. Thực trạng chuyển đổi số trong hoạt động của các tạp chí Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Hệ thống tạp chí Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Trải qua 75 năm xây dựng và phát triển, Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, thường xuyên công tác báo chí và thông tin khoa học. Các tạp chí của Học viện có đặc thù vừa là cơ quan tư tưởng lý luận vừa là tạp chí khoa học chuyên ngành, thể hiện rõ ở hướng tiếp cận vấn đề nghiên cứu, hệ thống chuyên mục, chủ đề, thể thức bài viết, qua đó từng bước tạo dựng được bản sắc của khối báo chí Học viện.

Đến năm 2024, Học viện có 15 cơ quan tạp chí, trong đó 10 tạp chí tại Học viện Trung tâm và 5 tạp chí tại các Học viện trực thuộc. Các tạp chí duy trì ổn định việc xuất bản các ấn phẩm tiếng Việt bản in, tiếng Việt bản điện tử, tiếng Anh bản in, tiếng Anh bản điện tử với tổng số trên 20 ấn phẩm xuất bản định kỳ. Trong thời gian qua, các tạp chí phát triển cả về quy mô tổ chức, nguồn lực, loại hình xuất bản, kỳ xuất bản, dung lượng trang, số lượng phát hành, phạm vi đối tượng bạn đọc, mở rộng mạng lưới cộng tác viên và nâng cao uy tín khoa học.

Các tạp chí luôn thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích, góp phần quan trọng vào thực hiện nhiệm vụ chính trị của Học viện là: (i) phục vụ công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo, quản lý trung, cao cấp, cán bộ khoa học lý luận chính trị; nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, cung cấp những luận cứ khoa học cho việc xây dựng, hoàn thiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nghiên cứu khoa học chính trị, khoa học lãnh đạo, quản lý phục vụ giảng dạy, học tập; (ii) Thực hiện công tác tư tưởng lý luận, đóng góp tích cực vào hoạt động thông tin tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, là diễn đàn trao đổi học thuật, phản ánh kết quả nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, phản ánh thành tựu của sự nghiệp đổi mới đất nước; bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đẩu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.

Kết quả chuyển đổi số trong hoạt động các tạp chí Học viện

Trong bối cảnh đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia, Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện đã nhận thức sâu sắc về tính cấp thiết, vai trò và tầm quan trọng của việc chuyển đổi số toàn diện các mặt hoạt động của Học viện, trong đó có chuyển đổi số báo chí. Vấn đề chuyển đổi số đã được Ban Giám đốc Học viện quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo, quán triệt tới các tạp chí; các hội nghị, hội thảo, đề tài, đề án khoa học liên quan được phê duyệt triển khai thực hiện. Thấm nhuần sự chỉ đạo của Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện, các tạp chí đang từng bước thực hiện chuyển đổi số trong quy trình hoạt động; quá trình chuyển đổi số tại các tạp chí do các Tổng Biên tập - người đứng đầu chỉ đạo xây dựng, thực hiện và lan tỏa tới từng cán bộ, biên tập viên.

Về chiến lược, kế hoạch, chương trình chuyển đổi số: Đến năm 2024, đã có 4/15 tạp chí Học viện xây dựng Kế hoạch chuyển đổi số là: Tạp chí Lý luận chính trị, Tạp chí Lý luận chính trị và truyền thông, Tạp chí Khoa học chính trị, Tạp chí Giáo dục lý luận; 01 tạp chí xây dựng Đề án chuyển đổi số trong hoạt động là Tạp chí Thông tin khoa học Lý luận chính trị.

Về đổi mới đổi mới toàn diện hệ thống sản xuất nội dung theo các xu hướng báo chí số: Một số tạp chí trong đã có sự đổi mới mô hình hoạt động theo xu hướng số, cụ thể 6/15 tạp chí đã ứng dụng xu hướng báo chí đa nền tảng, thực hiện hai loại hình tạp chí in và tạp chí điện tử (Bảng 1), có hai tạp chí mở rộng hoạt động trên nền tảng mạng xã hội là Tạp chí Lý luận chính trị và Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông.

Bảng 1: Các tạp chí Học viện đã thực hiện loại hình tạp chí điện tử

Các tạp chí trong Học viện đã áp đứng một số yêu cầu về hạ tầng số, nền tảng số, mức độ ứng dụng công nghệ số như:

Về kho dữ liệu chung, với các tạp chí điện tử, phần mềm đăng tải bài viết có kho lưu trữ dữ liệu để kết nối, chia sẻ và khai thác dữ liệu số của cơ quan báo chí (video, hình ảnh và âm thanh,...). Hệ thống dữ liệu được quản lý, lưu trữ trên phần mềm độc lập với giao diện trang web; có thể được phân loại thành các nhóm tệp riêng dựa vào định dạng dữ liệu, thời gian đăng tải, sự kiện tùy thuộc vào nhu cầu sử dụng. Để khai thác dữ liệu các cán bộ, biên tập viên tạp chí cần sử dụng tài khoản được phân cấp để đăng nhập và sử dụng phần mềm.

Về kết nối Internet, các tạp chí sử dụng kết cấu hạ tầng công nghệ của Học viện trung tâm và các Học viện trực thuộc, do đó đã được trang bị kết nối Internet băng rộng cáp quang.

Về phần mềm biên tập, phần mềm của các tạp chí điện tử được thiết kế dễ sử dụng, hoạt động theo cơ chế một cơ sở dữ liệu tập trung, thống nhất; trong đó việc tổ chức, xây dựng hệ thống chuyên mục, tin, bài, chỉnh sửa nội dung được tiến hành tập trung, tạo môi trường tác nghiệp thuận lợi. Bên cạnh quản trị nội dung, phần mềm còn có chức năng quản lý hệ thống: quản lý file, menu, module, quản lý cấu hình chung, các công cụ, mở rộng, link, banner…

Về thực hiện phân phối nội dung trên các nền tảng. (i) Đối với nền tảng tự xây dựng và vận hành: hiện nay 6 tạp chí của Học viện thực hiện đồng thời loại hình tạp chí in và điện tử là những cơ quan có thực hiện phương thức phân phối nội dung trên nền tảng trang web do các tạp chí tự xây dựng. (ii) Đối với các nền tảng sẵn có trong nước: Các tạp chí đưa mục lục hằng tháng lên Cổng Thông tin điện tử của Học viện và các Học viện trực thuộc; đăng tải mục lục và bài viết/tóm tắt bài viết lên trang thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và thư viện Học viện trực thuộc. Một số tạp chí đưa nội dung bài viết lên VJOL (Tạp chí khoa học Việt Nam trực tuyến - nền tảng số cho phép tổng hợp lưu giữ, giới thiệu thông tin về các bài báo khoa học đã được xuất bản trên giấy của các tạp chí khoa học) như: Tạp chí Lý luận chính trị, Tạp chí Triết học và Đời sống, Tạp chí Lãnh đạo và Chính sách, Tạp chí Khoa học chính trị. Ngoài ra, Tạp chí Lý luận chính trị, Tạp chí Lịch sử Đảng đăng tải mục lục hằng tháng trên Báo Nhân dân điện tử. Tạp chí Lý luận chính trị, Lý luận chính trị và truyền thông phân phối nội dung trên nền tảng mạng xã hội. (iii) Đối với nền tảng quốc tế, Tạp chí Lý luận chính trị đang triển khai gắn mã số DOI (Direct Object Identifier) - mã số định danh trực tiếp có tính quốc tế cho các bài báo của tạp chí.

Về áp dụng hệ thống quản trị nội dung (CMS) trong quá trình sản xuất, phân phối nội dung. Hiện nay, trong hệ thống báo chí Học viện, các tạp chí điện tử là những đơn vị đã sử dụng hệ thống CMS với mức độ công nghệ, tính hiện đại, và tính năng khác nhau trong quá trình sản xuất, phân phối nội dung trên ấn phẩm điện tử. Trong đó, từ năm 2024, Tạp chí Lý luận chính trị ứng dụng hệ thống VMS là một nền tảng quản trị nội dung báo chí quốc gia hiện đại, được xây dựng, phát triển và tối ưu riêng cho lĩnh vực báo chí, nhằm phục vụ công cuộc chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ. Đồng thời, Tạp chí Lý luận chính trị đang tiến hành xây dựng phần mềm tạp chí mở OJS cho tạp chí tiếng Anh, từng bước chuẩn hóa quy trình nhằm đáp ứng các tiêu chí xét duyệt tham gia vào ACI.

Về ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào các quy trình nghiệp vụ của tòa soạn và các bộ phận khác để tối ưu hóa hoạt động. Hiện nay, một số tạp chí Học viện đã ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào các quy trình nghiệp vụ của tòa soạn như: sử dụng phần mềm quét trùng lắp (Turnitin) đối với các bài báo khoa học, phần mềm hỗ trợ phát hiện vi phạm bản quyền báo chí Media Hub, phần mềm chuyển đổi từ file pdf sang word, từ file ảnh sang file văn bản OCR Converter với tính năng nhận diện ký tự quang học sử dụng trí tuệ nhân tạo, ứng dụng hệ thống CMS tích hợp AI và Big Data để tự động phân tích, gợi ý từ khóa.

Về ứng dụng các giải pháp/ các nền tảng hỗ trợ không gian làm việc ảo, các tạp chí Học viện đã triển khai sử dụng các phần mềm, ứng dụng di động, nền tảng hỗ trợ không gian làm việc ảo như: Zalo, Zoom, Microsoft Teams... để tổ chức/ tham gia các hội thảo, tọa đàm trực tuyến.

Về bảo đảm an toàn thông tin. Máy chủ của các tạp chí đặt tại các đơn vị cung cấp dịch vụ uy tín, ­­­có kết cấu hạ tầng đạt tiêu chuẩn, cấu hình mạnh mẽ, hệ thống được cài đặt phòng, chống mã độc, bảo đảm an toàn, ổn định cho hoạt động của máy chủ. Mạng LAN nội bộ của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và các Học viện trực thuộc cài đặt thiết bị tường lửa chống xâm nhập trái phép, cảnh báo tấn công mạng. Để bảo mật thông tin và an toàn hệ thống, ngăn chặn các hành vi xâm nhập trái phép, gây hại cho thiết bị, các máy trạm bật phần mềm Window Security tích hợp sẵn trong máy tính để phòng, chống mã độc.

Về tập huấn, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nhận thức về chuyển đổi số báo chí cho đội ngũ cán bộ. Các tạp chí của Học viện đã cử đội ngũ cán bộ, biên tập viên tham gia các hội nghị, hội thảo, tập huấn bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng cơ bản và về chuyển đổi số báo chí. Trong đó, Hội nghị công tác báo chí năm 2023 với tinh thần “Đoàn kết - chuyên nghiệp - hiện đại - khoa học” quy tụ sự tham gia của đông đảo đội ngũ cán bộ tạp chí trong toàn hệ thống, đã nhấn mạnh các nội dung về Chiến lược Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; mục tiêu chuyển đổi số báo chí quốc gia; giới thiệu về Bộ chỉ số đánh giá, đo lường mức độ trưởng thành chuyển đổi số báo chí, về mô hình tòa soạn hội tụ; đánh giá thực trạng các tạp chí Học viện và đưa ra phương hướng chuyển đổi số các tạp chí của Học viện đến năm 2025, định hướng 2030.

Về nhân sự có kỹ năng công nghệ thông tin và truyền thông (kỹ năng ICT). Các cán bộ tạp chí trong hệ thống Học viện có chứng chỉ công nghệ thông tin, chứng chỉ tin học ứng dụng trình độ cơ bản. Trong đó, tạp chí Thông tin khoa học lý luận chính trị có 01 đồng chí có trình độ cử nhân công nghệ thông tin.

Về thực hiện chuyển nhận văn bản điện tử. Các tạp chí đã sử dụng phần mềm quản lý văn bản V-office để tiếp nhận các văn bản điện tử của công tác đảng, hành chính, v.v.. hoặc thông qua kênh V-office của viện đối với các tạp chí thuộc viện chuyên ngành.

Như vậy, dưới sự quan tâm sâu sắc, sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện, các tạp chí đã và đang thực hiện chuyển đổi số và đạt được những kết quả nhất định. Năm 2023 có 3 tạp chí của Học viện đã thực hiện đánh giá mức độ trưởng thành chuyển đổi số báo chí. Trong đó, theo đánh giá của Bộ Thông tin và Truyền thông, Tạp chí Lý luận chính trị xếp loại khá, nằm trong nhóm 5 cơ quan dẫn đầu khối tạp chí khoa học toàn quốc về mức độ trưởng thành chuyển đổi số báo chí. Đây là một kết quả tích cực, có ý nghĩa quan trọng trong chặng đường chuyển đổi số của hệ thống báo chí Học viện.

Một số hạn chế

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, thực trạng chuyển đổi số trong hoạt động các tạp chí Học viện vẫn còn một số hạn chế nhất định.

Nhìn chung Ban lãnh đạo các tạp chí trong Học viện đã nhận thức được tầm quan trọng của việc thực hiện chuyển đổi số trong bối cảnh hiện nay, tuy nhiên sự am hiểu về đặc điểm, yêu cầu của chuyển đổi số, về các công nghệ số và nền tảng số phục vụ cho bối cảnh chuyển đổi số còn hạn chế. Phần lớn tạp chí trong Học viện (11/15 tạp chí, chiếm 73%) chưa xây dựng chiến lược/ kế hoạch chuyển đổi số cụ thể của riêng cơ quan mình.

Số lượng tạp chí hoạt động theo xu hướng báo chí đa nền tảng (thực hiện ít nhất hai loại hình in và điện tử) còn khiêm tốn, chỉ chiếm 40%, còn lại 60% tạp chí chỉ thực hiện loại hình tạp chí in. Phần lớn các tạp chí Học viện chưa áp dụng hệ thống quản trị nội dung (CMS) trong quá trình sản xuất, phân phối nội dung. Quy trình thẩm định, biên tập, chỉnh sửa, bình duyệt bài, lưu trữ hồ sơ bài viết… vẫn diễn ra trên giấy theo phương thức hoạt động truyền thống.

Các tạp chí của Học viện đã thực hiện phân phối nội dung trên các nền tảng sẵn có và nền tảng tự vận hành, song chủ yếu là trang điện tử, cổng thông tin, thư viện số của Học viện, chưa có tạp chí thực hiện phân phối nội dung trên ứng dụng mobile ­­­­hay tablet.

Các tạp chí Học viện có đặc thù vừa là cơ quan tư tưởng lý luận vừa là tạp chí khoa học chuyên ngành, do đó việc ứng dụng các xu hướng báo chí số như báo chí dữ liệu, báo chí sáng tạo, báo chí thị giác, siêu tác phẩm báo chí... còn hạn chế. Đa số tạp chí vẫn chưa ứng dụng bất kỳ công nghệ và nền tảng số nào vào quản trị tòa soạn, quản trị nội dung, biên tập, xuất bản, phân phối sản phẩm báo chí; chưa ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện, hỗ trợ ngăn chặn vi phạm bản quyền báo chí và bảo đảm an ninh, an toàn thông tin.

Phần lớn tạp chí chưa thực hiện phân phối trên các nền tảng mạng xã hội, các hoạt động tiếp thị các ấn phẩm báo chí thông qua các nền tảng như email, tin nhắn SMS, thông báo đẩy hay nền tảng trực tuyến có tường phí hoạt động; chưa thực hiện khảo sát đối tượng độc giả, phân tích đo lường mức độ tương tác, trải nghiệm của độc giả; phân tích và nâng cao trải nghiệm cho độc giả.

Các tạp chí trong Học viện đều chưa thực hiện Hồ sơ đề xuất cấp độ hệ thống thông tin. Các tạp chí đã thực hiện nhận văn bản điện tử, song chưa thực hiện gửi văn bản điện tử; chưa ứng dụng chữ ký điện tử để ký báo cáo, văn bản, giấy giới thiệu từ xa.

Các cán bộ tạp chí Học viện đều có chứng chỉ công nghệ thông tin, chứng chỉ tin học ứng dụng trình độ cơ bản, song chưa có đội ngũ chuyên trách bảo đảm an toàn thông tin.

Các tạp chí của Học viện đã cử đội ngũ cán bộ, biên tập viên tham gia hội nghị, hội thảo, tập huấn bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng cơ bản và về chuyển đổi số báo chí. Tuy nhiên, nhìn chung số lượng lớp tập huấn, đào tạo về chuyển đổi số nói chung, mô hình tòa soạn hội tụ/đa phương tiện/ sản xuất nội dung theo các xu hướng báo chí số nói riêng còn ít; tỷ lệ cán bộ tạp chí tham gia đào tạo, bồi dưỡng chưa đạt 100%, một số tạp chí có tỷ lệ cán bộ tham gia đào tạo bồi dưỡng dưới 50%, vẫn còn cán bộ chưa từng tham gia lớp đào tạo, tập huấn nào về chuyển đổi số.

Nguồn lực tài chính cho chuyển đổi số còn hạn chế. Học viện đã phân bổ kinh phí cho việc tổ chức, thực hiện các hoạt động liên quan đến chuyển đổi số chung của hệ thống như: tổ chức hội nghị, tọa đàm về chuyển đổi số báo chí; chi thiết lập hạ tầng công nghệ, mua sắm máy móc, thiết bị; tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ... Song, đối với các tạp chí nói riêng, các đơn vị không có nguồn thu từ quảng cáo, nguồn kinh phí được phân bổ hiện nay còn tương đối hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu nâng cao chất lượng hoạt động, đặc biệt là chuyển đổi số.

4. Giải pháp đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động các tạp chí Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Một là, đổi mới tư duy, nâng cao nhận thức và đẩy mạnh quyết tâm chính trị của lãnh đạo và cán bộ các tạp chí về chuyển đổi số

Trước hết, cần nâng cao nhận thức của đội ngũ lãnh đạo, phóng viên, biên tập viên các tạp chí Học viện về vai trò quan trọng và sự cần thiết phải thực hiện chuyển đổi số báo chí. Trong bối cảnh hiện nay, chuyển đổi số là xu thế tất yếu mà các tạp chí không thể đứng ngoài cuộc nếu không muốn trở nên tụt hậu.

Người lãnh đạo cần có tư duy hệ thống, cái nhìn tổng thể về quá trình chuyển đổi số, từ đó đưa ra những quyết định phù hợp, đồng thời tạo sự gắn kết giữa các cá nhân, sự đồng thuận trong đơn vị, xây dựng tập thể đoàn kết, phát huy sức mạnh, vượt qua những rào cản trong quá trình thực hiện chuyển đổi số. Bên cạnh nhận thức chung về tính cấp thiết của chuyển đổi số, lãnh đạo các tạp chí cần nâng cao nhận thức về đặc điểm, yêu cầu của chuyển đổi số, về các công nghệ số và nền tảng số, sự hiểu biết về quản trị tòa soạn số; các hoạt động kinh tế báo chí, khai thác, quản lý dữ liệu trong bối cảnh chuyển đổi số.

Để nâng cao nhận thức và quyết tâm chính trị của tất cả cán bộ, biên tập viên, các tạp chí cần thông qua các buổi họp, sinh hoạt chuyên đề, sinh hoạt chuyên môn, hội thảo, tọa đàm… tăng cường tuyên truyền, phổ biến về chuyển đổi số tạp chí, quán triệt sâu sắc tầm quan trọng, cơ hội, lợi ích do chuyển đổi số mang lại, qua đó tạo sự chuyển biến sâu sắc về nhận thức và hành động của mỗi cá nhân trong quá trình thực hiện chuyển đổi số báo chí.

Hai là, xây dựng chiến lược, kế hoạch chuyển đổi số trên cơ sở sự định hướng của các cơ quan quản lý nhà nước, sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy, Ban Giám đốc Học viện và cơ quan chủ quản

Xây dựng chiến lược, kế hoạch chuyển đổi số là yêu cầu bắt buộc đối với các cơ quan báo chí trong quá trình thực hiện chuyển đổi số. Đây là bước đi đầu tiên, quan trọng nhất, tạo cơ sở nền tảng định hướng cho toàn bộ quá trình chuyển đổi số các tạp chí.

Kế hoạch chuyển đổi số của các tạp chí phải do Tổng Biên tập - người đứng đầu chỉ đạo xây dựng và chủ trì thực hiện, quán triệt tới từng cán bộ, biên tập viên, qua đó phát huy sức mạnh tập thể để đạt hiệu quả cao.

Kế hoạch chuyển đổi số của các tạp chí phải xác định được mục tiêu rõ ràng, cụ thể. Các tạp chí cần phân tích thực trạng, đánh giá toàn diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức, từ đó xác mục tiêu phù hợp, gắn với tôn chỉ, mục đích hoạt động, nhiệm vụ chính trị của đơn vị

Kế hoạch chuyển đổi số cần xây dựng lộ trình thực hiện chi tiết, bao gồm các giai đoạn, nhiệm vụ cụ thể và thời gian thực hiện, giải pháp thực hiện, đặc biệt chú trọng tới yếu tố quản trị rủi ro, bảo mật, an toàn, an ninh mạng… Ngoài ra, cần xác định được kinh phí thực hiện, giải pháp tài chính và kế hoạch tổ chức thực hiện.

Trong quá trình xây dựng, hoàn thiện kế hoạch chuyển đổi số, Ban Lãnh đạo các tạp chí cần tham khảo sự hỗ trợ của các cơ quan quản lý nhà nước như Cục Báo chí, Trung tâm Hỗ trợ chuyển đổi số báo chí, tham vấn chuyên gia trong lĩnh vực báo chí - truyền thông, công nghệ thông tin và học hỏi kinh nghiệm từ các tạp chí đã thực hiện hiệu quả chuyển đổi số.

Trong quá trình triển khai thực hiện kế hoạch chuyển đổi số, các tạp chí cần đánh giá tiến độ và hiệu quả thực hiện để có sự điều chỉnh phù hợp, nâng cao hiệu quả trong giai đoạn tiếp theo.

Ba là, các tạp chí đẩy mạnh đưa nội dung lên các nền tảng số sẵn có (trang web, mạng xã hội uy tín); tiến tới xây dựng tạp chí điện tử

Thứ nhất, đẩy mạnh đưa nội dung lên các nền tảng sẵn có

Các tạp chí cần tiến hành số hóa các bài báo đã đăng trên tạp chí in dưới dạng bản PDF để đưa lên các nền tảng sẵn có. Trước hết là tiếp tục triển khai giới thiệu bìa, mục lục, tóm tắt nội dung bài viết các số trên Cổng thông tin điện tử của Học viện và các Học viện trực thuộc. Đăng tải toàn văn các bài tạp chí trên trang thư viện điện tử của Học viện và các Học viện trực thuộc.

Bên cạnh đó, các tạp chí đẩy mạnh đưa nội dung lên các nền tảng công nghệ số trong nước, thí dụ VJOL (Vietnam Journals Online). Đây là trang thông tin điện tử Tạp chí khoa học Việt Nam trực tuyến do Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia quản lý và duy trì, là cơ sở dữ liệu các tạp chí khoa học Việt Nam tự nguyện tham gia và cung cấp thông tin lên website.

Bên cạnh hình thức phát hành bản in truyền thống, các tạp chí có thể số hóa các ấn phẩm dưới dạng PDF (cho máy tính và mobile) và thực hiện phương thức phát hành điện tử thông qua nền tảng phát hành số của Công ty Phát hành báo chí Trung ương (PostENP). Đây là hình thức phát hành có thu phí, song dưới dạng bản số hóa thay vì bản in thông thường.

Ngoài các nền tảng số trong nước, các tạp chí cần nghiên cứu quy định, thể lệ để đăng ký cấp phép mã số DOI (Direct Object Identifier) - mã số định danh trực tiếp có tính quốc tế, dùng để định danh một tài liệu số một cách vĩnh viễn trên Internet. Bên cạnh đó, cần chú trọng tham gia vào các cơ sở dữ liệu uy tín của quốc gia, khu vực (ACI), cũng như quốc tế (ISI, Scopus), tăng cường chỉ số trích dẫn, từ đó tăng uy tín của tạp chí.

Thứ hai, các tạp chí hướng tới xây dựng tạp chí điện tử

Đề án sắp xếp, phát triển hệ thống báo chí Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đến năm 2025, hướng đến năm 2030 xác định cần chú trọng đầu tư phát triển loại hình tạp chí điện tử. Đây cũng là một trong bước tiến quan trọng trong quá trình chuyển đổi số các tạp chí Học viện trong bối cảnh hiện nay.

Bên cạnh việc phân phối nội dung lên các nền tảng sẵn có, trong thời gian sắp tới, các tạp chí cần nghiên cứu xây dựng tạp chí điện tử khi đủ điều kiện, qua đó thực hiện cơ chế hoạt động báo chí đa nền tảng (tạp chí in, tạp chí điện tử, mạng xã hội). Các tạp chí cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nhân lực, vật lực cần thiết; đào tạo, cập nhật kiến thức, kỹ năng cho đội ngũ cán bộ, biên tập viên, chuẩn bị giải pháp thiết bị và công nghệ, sẵn sàng thực hiện xuất bản điện tử. Kết cấu giao diện, kỹ thuật công nghệ và vấn đề bảo đảm bảo mật và an toàn thông tin là những đặc trưng khác biệt của tạp chí điện tử so với tạp chí in truyền thống mà các cơ quan báo chí cần chú trọng.

Bốn là, ứng dụng hệ thống quản trị nội dung hiện đại, tối ưu hóa cho lĩnh vực báo chí, qua đó nâng cao hiệu quả hoạt động, quản trị tòa soạn, hướng tới xây dựng tòa soạn số

Các tạp chí trong hệ thống báo chí Học viện cần đẩy mạnh ứng dụng phần mềm quản lý tòa soạn, xuất bản trực tuyến hiện đại, hệ thống quản trị nội dung tối ưu hóa cho lĩnh vực báo chí. Về cơ bản, quy trình hoạt động của các tạp chí thực hiện biên tập - xuất bản trực tuyến trên phần mềm CMS sẽ có những điểm tương đồng với quy trình xuất bản truyền thống hiện nay đang được các tạp chí in sử dụng. Tuy nhiên khi thực hiện chuyển đổi số, thì tất cả các khâu của quy trình sẽ được thực hiện trực tuyến trên phần mềm. Mỗi cá nhân với vị trí, vai trò, nhiệm vụ khác nhau sẽ được cấp và phân quyền tài khoản phù hợp để làm việc trên hệ thống theo một quy trình được chuẩn hóa, tập trung, thống nhất. CMS có công cụ quản lý dành riêng cho các tài khoản được phân cấp cho các tác giả, lãnh đạo, ban biên tập, người thẩm định... Toàn bộ bản thảo, ý kiến thẩm định, phản biện, lịch sử biên tập, chỉnh sửa sẽ được lưu trữ trong cơ sở dữ liệu của phần mềm.

Năm là, tăng cường ứng dụng công nghệ số trong quy trình biên tập - xuất bản

Các tạp chí cần tích cực nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong một số nghiệp vụ để nâng cao hiệu quả hoạt động. Thí dụ, phần mềm quét trùng lắp, kiểm tra đạo văn (Turnitin, doIT, iThenticate...); phần mềm hỗ trợ phát hiện vi phạm bản quyền báo chí Media Hub; phần mềm xác định và sửa lỗi chính tả tự động; phần mềm biên tập - xuất bản tích hợp AI để đề xuất từ khóa thích hợp, bài viết cùng chủ đề, phân tích dữ liệu độc giả và trải nghiệm độc giả, cá nhân hóa nội dung cho từng độc giả thông qua phân tích hành vi...

Sử dụng các phần mềm hỗ trợ thiết kế chuyên dụng như Quark Xpress, Photoshop Xpress, Canva trong thiết kế và trình bày bìa, chỉnh sửa hình ảnh, dàn trang bài viết, thiết kế box. Sử dụng các nền tảng trực tuyến như Zoom hoặc Skype, Microsoft Teams hoặc Google Meet trong tổ chức các sự kiện trực tuyến như tọa đàm, hội thảo, phỏng vấn, hoặc buổi thảo luận với các chuyên gia... Sử dụng các kênh truyền thông mạng xã hội như Facebook, Youtube, Tiktok... để mở rộng kênh tuyên truyền, đặt biệt là với những bài viết hay liên quan đến bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.

Để lưu trữ dữ liệu (văn bản, hình ảnh, audio, video...) trực tuyến, tạo kho dữ liệu chung cho cán bộ, biên tập viên cùng khai thác và chia sẻ, đối với các tạp chí chưa thực hiện loại hình điện tử có thể sử dụng các dịch vụ lưu trữ như Google Drive, Dropbox, Microsoft OneDrive...

Các tạp chí cần đẩy mạnh thực hiện chuyển/nhận văn bản điện tử thông qua hệ thống V-office, nghiên cứu ứng dụng chữ ký điện tử để ký báo cáo/ ký giấy giới thiệu từ xa, thực hiện gửi văn bản điện tử. Việc sử dụng chữ ký điện tử cần tuân thủ nghiêm các quy định của pháp luật.

Sáu là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực các tạp chí đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số

Các tạp chí Học viện cần xây dựng chiến lược, kế hoạch phát triển nguồn nhân lực phù hợp với kế hoạch chuyển đổi số của đơn vị, trên cơ sở phát huy sức mạnh nội lực và tận dụng sự hỗ trợ của Học viện Trung tâm, các Học viện trực thuộc, viện chủ quản, Cục Báo Chí (đặc biệt là Trung tâm Hỗ trợ chuyển đổi số báo chí), Hội Nhà báo Việt Nam (đặc biệt là Trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí).

Với lãnh đạo các cơ quan tạp chí, cần tham gia các hội nghị tập huấn về kỹ năng quản trị cần thiết cho chuyển đổi số báo chí như: quản trị tòa soạn chuyển đổi số; quản trị nội dung báo chí chuyển đổi số; quản trị công nghệ báo chí chuyển đổi số; quản trị nhân lực báo chí chuyển đổi số; quản trị kinh tế báo chí chuyển đổi số; nghệ thuật lãnh đạo và quản lý báo chí chuyển đổi số; quản trị văn hóa tòa soạn chuyển đổi số…

Với cán bộ, biên tập viên, các tạp chí quan tâm, cử cán bộ tham gia các chương trình đào tạo, bồi dưỡng ngắn hạn về kỹ năng, nghiệp vụ chuyển đổi số báo chí, phương pháp làm báo hiện đại như: kỹ năng sử dụng các nền tảng và công nghệ phục vụ chuyển đổi số; kỹ năng sáng tạo nội dung báo chí chuyển đổi số; khai thác, xử lý dữ liệu, kiểm chứng thông tin trong môi trường chuyển đổi số; tác nghiệp báo chí sáng tạo; tham gia các lớp tập huấn về thiết kế và trình bày báo chí; bảo mật thông tin trong môi trường chuyển đổi số.

Liên Chi hội Nhà báo Học viện và các tạp chí tăng cường tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm, mời các chuyên gia, các nhà khoa học uy tín, giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực báo chí số đến trao đổi, tư vấn, qua đó lãnh đạo và cán bộ các tạp chí có cơ hội cập nhật, học hỏi kinh nghiệm nhằm vận dụng vào thực tiễn đơn vị.

Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ, biên tập viên của các tạp chí Học viện cần sẵng sàng đổi mới, tiếp nhận và thích ứng với những thay đổi căn bản, toàn diện trong quy trình hoạt động khi thực hiện chuyển đổi số. Cần chủ động, nỗ lực, không ngại khó, ngại khổ, nâng cao ý thức trách nhiệm trong công việc; tích cực tự học hỏi, trau dồi năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, các kỹ năng cần thiết trong bối cảnh chuyển đổi số.

Bảy là, giải pháp tài chính

Để thực hiện hiệu quả chuyển đổi số, các tạp chí cần có sự đầu tư về kinh phí và nguồn lực tài chính dài hạn. Trước hết, cần tranh thủ sự quan tâm, hỗ trợ của Học viện, trên cơ sở kế hoạch chuyển đổi số của đơn vị và nhu cầu thực tiễn, các tạp chí đề xuất Học viện phân bổ ngân sách qua đó bảo đảm cơ sở vật chất, nâng cấp hạ tầng, ứng dụng công nghệ, đào tạo nhân lực phục vụ chuyển đổi số. Các tạp chí đẩy mạnh hoạt động kinh tế báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số như: mở rộng phát hành qua nền tảng phát hành số PostEnp của Công ty Phát hành báo chí Trung ương; nghiên cứu thử nghiệm thu phí với một số nội dung hoặc tính năng đặc biệt... Bên cạnh đó, cần tham gia các chương trình hỗ trợ, tài trợ của Cục Báo chí, Bộ Thông tin và Truyền thông, như: cung cấp phần mềm công nghệ số và tập huấn sử dụng miễn phí; chương trình kết nối, hợp tác với các tổ chức, doanh nghiệp hỗ trợ cơ quan báo chí về công nghệ, viễn thông, an toàn thông tin; các chương trình tập huấn nâng cao nhận thức về chuyển đổi số...

5. Kết luận

Đối với các tạp chí của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, việc đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số trong hoạt động nghiệp vụ là lựa chọn tất yếu để bắt kịp xu thế phát triển của báo chí - truyền thông quốc gia, cũng như thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị, góp phần nâng cao vị thế của Học viện. Trong thời gian tới, để việc thực hiện chuyển đổi số hoạt động các tạp chí của Học viện diễn ra đúng định hướng, hiệu quả, bên cạnh lộ trình bài bản theo các giải pháp đã đề cập, cần có quyết tâm chính trị cao nhất của lãnh đạo các tạp chí, cũng như đội ngũ cán bộ, biên tập viên, nhân viên các tạp chí, và đặc biệt là sự quan tâm chỉ đạo sâu sát của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, các Học viện trực thuộc, các Viện chuyên ngành, Liên Chi hội Nhà báo Học viện và sự hỗ trợ của các cơ quan quản lý nhà nước, Bộ Thông tin và Truyền thông và Hội Nhà báo Việt Nam.

_________________

Ngày nhận bài: 10-11-2024; Ngày bình duyệt: 12-11-2024; Ngày duyệt đăng: 19-11-2024.

Email tác giả: thuylinh.hcma@gmail.com

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Thông tin và Truyền thông: Cẩm nang chuyển đổi số, Nxb Thông tin và truyền thông, Hà Nội, 2020.

2. Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia: Kỷ yếu Hội thảo Chuyển đổi số tạp chí khoa học Việt Nam, 2021.

3. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Quyết định về việc phê duyệt Đề án sắp xếp, phát triền hệ thống báo chí Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đến năm 2025, hướng đến năm 2030, năm 2022.

4. Nguyễn Phúc Quân: Chuyển đổi số tạp chí khoa học tại Việt Nam thực trạng và đề xuất, 2024, http://diendanbaochi.vn