Phát huy vai trò của người có uy tín trong xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc tỉnh Lào Cai

ThS LÊ THỊ HUỆ
Trường Chính trị tỉnh Lào Cai

1. Mở đầu

Thực hiện Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12-6-2025 của Quốc hội về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, từ ngày 01-7-2025, tỉnh Lào Cai được thành lập trên cơ sở hợp nhất tỉnh Yên Bái (cũ) và tỉnh Lào Cai (cũ). Là tỉnh miền núi biên giới, có vị trí quan trọng về kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, Lào Cai có 1.029.896 người dân tộc thiểu số, chiếm tỷ lệ 57,6% dân số⁽¹⁾, với trên 30 dân tộc thiểu số cùng sinh sống. Mỗi dân tộc có bản sắc văn hóa, góp phần tạo nên sự đa dạng, phong phú trong đời sống cộng đồng. Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, những người có uy tín trong cộng đồng đã và đang có vai trò quan trọng, là cầu nối vững chắc giữa Đảng, chính quyền với nhân dân, góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc - nhân tố nền tảng cho ổn định chính trị, phát triển bền vững và bảo vệ biên cương của Tổ quốc. Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc phát huy sức mạnh của cộng đồng các dân tộc, đặc biệt thông qua đội ngũ người có uy tín là vấn đề hệ trọng và cấp thiết.

2. Nội dung

2.1. Đặc điểm, vai trò của người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số ở Lào Cai

Điều 4, Quyết định số 12/2018/QĐ-TTg ngày 06-3-2018 của Thủ tướng Chính phủ về tiêu chí lựa chọn, công nhận người có uy tín và chính sách đối với người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số, quy định: Người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số là công dân Việt Nam cư trú hợp pháp tại địa phương, được cộng đồng tín nhiệm và đáp ứng đầy đủ tiêu chí do Nhà nước quy định. Có phẩm chất đạo đức tốt, gương mẫu trong chấp hành chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước; có đóng góp thiết thực trong các phong trào thi đua yêu nước, xóa đói giảm nghèo, xây dựng đời sống văn hóa, giữ gìn an ninh trật tự và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. Đồng thời, am hiểu phong tục, tập quán, luật tục, có khả năng vận động, thuyết phục và tạo ảnh hưởng tích cực đối với cộng đồng.

Đến tháng 9-2025, toàn tỉnh Lào Cai có 2.288 người có uy tín⁽²⁾. Họ là già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ, chức sắc tôn giáo, thầy mo, thầy cúng, cựu chiến binh, cán bộ hưu trí và những cá nhân tiêu biểu trong lao động và hoạt động xã hội. Điểm chung của người có uy tín là có nhiều đóng góp cho cộng đồng, được nhân dân kính trọng và tin tưởng. Thể hiện những phẩm chất chung là:

Gần gũi với cộng đồng, sống cùng dân, hiểu rõ đời sống và nguyện vọng của nhân dân trên địa bàn. Nhiều già làng không chỉ nắm rõ tình hình sản xuất mà còn trực tiếp hướng dẫn đồng bào áp dụng kỹ thuật canh tác, nên tiếng nói của họ có sức thuyết phục sâu rộng.

Gương mẫu và có sức lan tỏa tích cực, nhiều trưởng họ đã tiên phong vận động con cháu thực hiện nếp sống văn minh trong cưới hỏi, tang lễ, góp phần thay đổi những tập quán lạc hậu.

Có khả năng kết nối, là cầu nối giữa nhân dân với cấp ủy, chính quyền, đồng thời là kênh truyền tải chủ trương, chính sách và phản ánh nguyện vọng của dân. Điển hình, trong chương trình xây dựng nông thôn mới, nhiều người có uy tín đã vận động đồng bào hiến đất, đóng góp ngày công, tạo sự đồng thuận cao trong cộng đồng.

Người có uy tín ở Lào Cai có vai trò đặc biệt quan trọng trong duy trì trật tự và phát triển cộng đồng dân tộc, góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, tăng cường sự gắn bó giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Điều đó được thể hiện rõ nét qua những điểm sau:

Thứ nhất, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Họ là lực lượng trực tiếp truyền tải chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước đến cộng đồng. Ở nhiều bản làng vùng sâu, vùng xa - nơi thông tin bị hạn chế bởi địa lý hoặc ngôn ngữ - tiếng nói của họ thường được bà con tin cậy và tiếp nhận hơn cả, giúp các chủ trương, chính sách thực sự đi vào đời sống.

Không chỉ là kênh truyền đạt, họ đảm nhiệm vai trò phản ánh nguyện vọng, kiến nghị và nêu những khó khăn của nhân dân tới cấp ủy, chính quyền địa phương, qua đó hình thành kênh thông tin hai chiều hiệu quả giữa Nhà nước và cộng đồng. Thực tiễn cho thấy, trong nhiều buổi tiếp xúc cử tri, chính nhờ tiếng nói của họ mà các vấn đề dân sinh như giao thông, y tế, giáo dục được chính quyền quan tâm, giải quyết kịp thời.

Bằng uy tín cá nhân và sự gương mẫu trong hành động, người có uy tín có sức thuyết phục mạnh mẽ, góp phần tạo sự đồng thuận cao trong nhân dân. Ở nhiều nơi, khi người có uy tín tham gia vận động, phong trào xây dựng nông thôn mới đạt kết quả vượt trội, bà con sẵn sàng hiến đất, đóng góp ngày công, chung tay xây dựng hạ tầng, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân đối với chính quyền.

Với vị trí trung gian đặc biệt, người có uy tín là nhân tố then chốt trong việc gắn kết giữa “ý Đảng, lòng dân”, góp phần tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Thứ hai, góp phần giữ vững quốc phòng, an ninh. Người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số đóng vai trò then chốt trong củng cố an ninh chính trị và trật tự xã hội. Dựa vào lòng tin của nhân dân, họ vận động cộng đồng tham gia bảo vệ Tổ quốc, giữ gìn an ninh từ cơ sở; phổ biến chủ trương, chính sách quốc phòng, cảnh giác trước các vi phạm pháp luật, chống tệ nạn xã hội; phối hợp tuần tra thôn bản, phối hợp với lực lượng chức năng trong phòng chống tội phạm; hòa giải mâu thuẫn, tranh chấp nội tại cộng đồng, giúp giảm khiếu kiện, góp phần duy trì đoàn kết và ổn định xã hội. Những việc làm này giúp giữ vững trật tự địa phương và khẳng định vai trò của đồng bào dân tộc thiểu số trong xây dựng quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân.

Thứ ba, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Người có uy tín thường là người đi đầu trong áp dụng khoa học kỹ thuật mới, chuyển đổi cây trồng, vật nuôi phù hợp; tham gia các mô hình kinh tế tập thể, du lịch cộng đồng, kết hợp bảo tồn văn hóa. Các mô hình do họ khởi xướng thường được cộng đồng noi theo, giúp cải thiện thu nhập, giảm nghèo bền vững.

Thứ tư, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Trong lĩnh vực văn hóa, người có uy tín được xem như “kho tàng sống” tri thức dân gian, bởi họ am hiểu phong tục, luật tục, giữ gìn lễ hội, tiếng nói, chữ viết, dân ca, loại bỏ hủ tục lạc hậu, khuyến khích văn minh, vừa bảo tồn bản sắc, vừa đáp ứng xu hướng đổi mới, phát triển bền vững.

2.2. Thực trạng phát huy vai trò người có uy tín ở Lào Cai

2.2.1. Những kết quả đạt được

Trong nhiều năm qua, tỉnh Lào Cai luôn coi người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số là lực lượng nòng cốt, đóng vai trò cầu nối quan trọng giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Từ nhận thức sâu sắc đó, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh đã cụ thể hóa các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước thành các chương trình, kế hoạch phù hợp với điều kiện thực tế. Các văn bản, như: Quyết định số 18/2011/QĐ-TTg ngày 18-3-2011 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách đối với người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số; Quyết định số 12/2018/QĐ-TTg ngày 06-3-2018 của Thủ tướng Chính phủ về tiêu chí lựa chọn, công nhận người có uy tín và chính sách đối với người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số; Quyết định số 28/2023/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 12/2018/QĐ-TTg; Nghị định số 127/2024/NĐ-CP của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 05/2011/NĐ-CP ngày 14-01-2011 của Chính phủ về công tác dân tộc; cùng với Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã được triển khai đồng bộ, trong đó có nội dung quan tâm, bồi dưỡng và phát huy vai trò người có uy tín.

Những kết quả quan trọng đạt được trong phát huy vai trò của người có uy tín ở tỉnh Lào Cai, thể hiện nổi bật ở các nội dung sau:

Về tuyên truyền, vận động thực hiện chủ trương, chính sách: Người có uy tín tại tỉnh Lào Cai sinh sống tại 94 xã đặc biệt khó khăn và hàng trăm thôn, bản vùng sâu; trên 70% là đảng viên, khoảng 65%⁽³⁾ từng giữ chức vụ chủ chốt ở thôn, bản hoặc là già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ; nhiều người từng là cán bộ xã, huyện, quân đội, công an đã nghỉ hưu, có uy tín trong cộng đồng.

Hằng năm, Ban Dân tộc phối hợp Mặt trận, các đoàn thể, tổ chức các hội nghị tập huấn cho những người có uy tín để cập nhật tình hình thời sự, phổ biến văn bản pháp luật mới, hướng dẫn kỹ năng tuyên truyền, cung cấp tài liệu song ngữ, mời tham quan mô hình kinh tế, tham dự hội nghị tổng kết các phong trào... Nhờ hiểu rõ ngôn ngữ, phong tục và tâm lý đồng bào, người có uy tín truyền tải chủ trương, chính sách tới từng hộ gia đình, đặc biệt những nội dung về phòng chống ma túy, tảo hôn, hôn nhân cận huyết, chính sách dân số, phổ cập giáo dục, bảo hiểm y tế v.v.. Phương thức vận động của họ là lắng nghe bà con, giải đáp thắc mắc; lồng ghép vào lễ hội, đám hiếu, hỷ, họp bản… qua đó, chính sách mới được người dân tiếp nhận một cách tự nhiên.

Giai đoạn 2021-2024, ở xã Tả Phìn và Nậm Chảy, tỷ lệ tảo hôn giảm hơn 50% nhờ người có uy tín kiên trì vận động bằng tiếng Mông, tiếng Dao để phân tích tác hại và thuyết phục thay đổi nhận thức. Tại xã Chế Tạo và Nậm Có, số vụ hôn nhân cận huyết giảm rõ rệt khi người có uy tín phối hợp cán bộ y tế tổ chức nói chuyện chuyên đề tại nhà văn hóa thôn. Ngoài lĩnh vực hôn nhân - gia đình, họ còn vận động thực hiện nếp sống văn minh (bỏ hủ tục tang ma, cưới hỏi), thay thế phong tục mổ trâu, bò bằng các cách khác gọn hơn tại nhiều bản người Mông, Dao. Trong phòng chống ma túy, họ thực hiện vai trò “báo tin” và “giải thích”. Khi phát hiện dấu hiệu bất thường, họ thông báo với lực lượng chức năng, đồng thời giải thích hậu quả để thanh niên tránh sa vào tệ nạn.

Những kết quả này là minh chứng rõ nét về vai trò hoạt động tuyên truyền, vận động của người có uy tín không chỉ là truyền thông tin, mà là quá trình thuyết phục, định hướng và làm biến đổi nhận thức dựa vào sự gương mẫu, gần gũi, khả năng sử dụng ngôn ngữ và hiểu biết phong tục làm phương tiện vận động hiệu quả.

Hòa giải, giữ gìn trật tự xã hội: Lào Cai là tỉnh có địa bàn rộng, dân cư phân tán, phong tục đa dạng. Ở các xã biên giới hoặc vùng sâu, chính quyền khó nắm bắt và xử lý kịp thời do khoảng cách, giao thông hoặc rào cản ngôn ngữ. Trong bối cảnh đó, người có uy tín trở thành người có thể giải quyết mâu thuẫn ngay tại thôn, bản. Họ vận dụng hiểu biết về phong tục, luật tục, tập quán, kết hợp kiến thức về pháp luật để dẫn dắt tiến trình hòa giải. Họ thường bắt đầu từ việc thăm hỏi, tìm hiểu vụ việc, sau đó tổ chức gặp gỡ các bên tranh chấp ở không gian quen thuộc như nhà văn hóa hay nhà già làng, xen lẫn lời răn dạy truyền thống và ví dụ từ cộng đồng khác để thuyết phục. Kết quả hòa giải không chỉ xóa bỏ mâu thuẫn trước mắt mà còn củng cố niềm tin cộng đồng, hình thành thói quen đối thoại hòa bình, giảm khiếu kiện vượt cấp. Khi người dân giải quyết được vấn đề thì công tác giữ gìn trật tự, an ninh cộng đồng trở nên hiệu quả, phù hợp thực tiễn và văn minh.

Dẫn dắt phong trào thi đua yêu nước, phát triển kinh tế - xã hội: Nhiều người có uy tín là hình mẫu trong phát triển kinh tế và xóa đói giảm nghèo. Họ vận động gia đình, dòng họ và người dân trong bản chuyển đổi cơ cấu cây trồng, áp dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật, loại bỏ canh tác lạc hậu, tạo ra mô hình điển hình để cộng đồng noi theo. Với uy tín và hiểu biết thực tế, họ không chỉ vận động mà còn trực tiếp làm gương, giúp cấp ủy, chính quyền triển khai các phong trào thi đua, chương trình mục tiêu quốc gia. Nhiều hộ gia đình tự nguyện hiến đất làm đường, nhà văn hóa; đóng góp ngày công, vật liệu cho các công trình công cộng, phúc lợi xã hội.

Trong phát triển kinh tế hộ gia đình, nhiều người có uy tín khởi xướng mô hình sản xuất, như đưa giống dược liệu (atiso, đương quy, sa nhân tím) vào sản xuất, giúp thu nhập hộ gia đình tăng gấp 2-3 lần hay phát triển mô hình quế, chè Shan tuyết kết hợp chăn nuôi, được kết nối tiêu thụ sản phẩm qua hợp tác xã, góp phần xây dựng thương hiệu địa phương.

Về văn hóa, lễ hội Gầu Tào, lễ xuống đồng được phục hồi, gắn với du lịch cộng đồng; khèn Mông, múa xòe Thái được duy trì, kết hợp phát triển homestay. Qua dẫn dắt phong trào, người có uy tín đã truyền cảm hứng thi đua trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, giúp nhiều thôn bản liên tục giữ vững danh hiệu thôn, bản văn hóa.

Định hướng dư luận, bảo vệ chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước: Trong bối cảnh thông tin lan truyền nhanh và hoạt động chống phá của các thế lực thù địch ngày càng phức tạp, người có uy tín ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số giữ vai trò quan trọng như “người giữ mạch thông tin” ở cấp xã. Họ thường là người đầu tiên tiếp cận, kiểm chứng tin đồn, giải thích cho nhân dân để hiểu đúng bản chất của thông tin. Chính quyền và Ban Dân tộc phối hợp cung cấp cho người có uy tín các bản tin song ngữ về thời sự, chính sách mới, cảnh báo thủ đoạn chống phá để có những hình thức tuyên truyền hiệu quả trong cộng đồng. Thực tiễn ghi nhận, người có uy tín thường phát hiện sớm các dấu hiệu kích động, các hoạt động phát tán tài liệu xuyên tạc để báo cho chính quyền xử lý kịp thời. Đồng thời, vận động bà con không tham gia tụ tập trái phép khi bị xúi giục, kích động.

2.2.2. Những khó khăn trong phát huy vai trò người có uy tín ở Lào Cai

Hạn chế về kinh phí và điều kiện hỗ trợ: Kinh phí hằng năm dành cho hoạt động người có uy tín chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Các hoạt động như tuyên truyền lưu động, hỗ trợ đi cơ sở, tập huấn công nghệ thông tin thường bị thu hẹp quy mô do thiếu kinh phí. Ở các xã vùng cao, nhiều kế hoạch chiếu phim lưu động hay văn nghệ tuyên truyền chưa thực hiện được theo kế hoạch.

Việc rà soát, công nhận, bổ sung đội ngũ kế cận còn chậm: Hiện nay, nhiều người có uy tín cao tuổi, sức khỏe yếu, khả năng thích ứng công nghệ không cao, không còn phù hợp trong những hoạt động kết nối, tuyên truyền, vận động nhân dân nhưng chưa tìm được người kế cận. Một trong những nguyên nhân là do các địa phương gặp khó khăn trong việc xác định và bổ sung nhân sự tiêu biểu mới.

Thiếu tài liệu bằng tiếng dân tộc: Với nhiều dân tộc có nhóm người không thông thạo tiếng phổ thông như Mông, Dao, Hà Nhì, tài liệu tuyên truyền song ngữ hiện chưa đáp ứng nhu cầu. Các chiến dịch quan trọng như phòng chống tảo hôn, bảo vệ môi trường vẫn sử dụng chủ yếu tiếng phổ thông, gây hạn chế trong hiệu quả truyền thông đến đồng bào.

Chưa có cơ chế để người có uy tín tham gia trực tiếp vào các chương trình phát triển cơ sở: Người có uy tín chủ yếu đóng vai trò vận động, truyền đạt, thu hút người dân nhưng chưa thường xuyên tham gia vào khâu lập quy hoạch, thiết kế dự án, giám sát cộng đồng. Trong các chương trình trọng điểm, họ ít có vai trò trong ban điều hành hay tổ giám sát chính thức, dẫn đến chưa khai thác tối đa được trải nghiệm và uy tín của họ.

Như vậy, mặc dù Trung ương và tỉnh Lào Cai đã có nhiều chính sách quan tâm, hỗ trợ người có uy tín, song trên thực tế vẫn còn nhiều bất cập cần được khắc phục.

2.3. Giải pháp phát huy vai trò của người có uy tín ở tỉnh Lào Cai trong giai đoạn mới

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và chuyển đổi số, yêu cầu đặt ra là phải nâng cao năng lực thích ứng cho người có uy tín. Việc tăng cường tập huấn kỹ năng công nghệ thông tin, khuyến khích tham gia phát triển du lịch cộng đồng, bảo vệ môi trường, cũng như giữ gìn bản sắc văn hóa không chỉ giúp họ phát huy vai trò trong tuyên truyền, vận động, mà còn góp phần thúc đẩy phát triển bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Một là, kiện toàn và chuẩn hóa danh sách người có uy tín với thành phần đa dạng, bảo đảm “đúng người, đúng vai trò” là yêu cầu then chốt. Định kỳ rà soát, lấy ý kiến rộng rãi trong cộng đồng trước khi công nhận, đồng thời bố trí người thay thế kịp thời những người không còn đủ sức khỏe, điều kiện.

Hai là, bảo đảm chế độ, chính sách và điều kiện hoạt động. Ưu tiên bố trí ngân sách để bảo đảm phương tiện đi lại, tài liệu tuyên truyền song ngữ, trang thiết bị phục vụ công tác, đặc biệt tại các huyện vùng cao.

Ba là, tăng cường bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng. Hằng năm, tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu, không chỉ cập nhật thông tin thời sự và phổ biến pháp luật, mà còn trang bị kiến thức về công nghệ thông tin, kỹ năng truyền thông cộng đồng, phương pháp xử lý tình huống xã hội, giúp người có uy tín thích ứng với môi trường truyền thông số và đáp ứng yêu cầu tuyên truyền mới.

Bốn là, xây dựng cơ chế tham gia thực chất của người có uy tín vào quản lý cộng đồng. Tạo điều kiện để họ tham gia vào quá trình lập kế hoạch, giám sát và phản biện xã hội đối với các dự án, chương trình phát triển ở cấp xã. Điều này giúp tận dụng tối đa uy tín và kinh nghiệm của họ, đồng thời bảo đảm chính sách sát hợp với nhu cầu thực tế của cộng đồng.

3. Kết luận

Người có uy tín là hạt nhân đặc biệt trong cộng đồng các dân tộc thiểu số, vừa là đại diện cho bản sắc, niềm tin cộng đồng, vừa là kênh kết nối quan trọng giữa Đảng, chính quyền và người dân. Việc phát huy vai trò của người có uy tín ở tỉnh Lào Cai góp phần không nhỏ vào sự ổn định lâu dài, đoàn kết vững chắc và phát triển bền vững của tỉnh nói riêng, cả nước nói chung. Phát huy đầy đủ tiềm năng, trí tuệ và trách nhiệm của người có uy tín, chính là góp phần xây dựng Lào Cai ngày càng “giàu đẹp, văn minh, nghĩa tình”, xứng đáng là điểm sáng trong công tác dân vận vùng cao biên giới phía Bắc.

_________________

Ngày nhận bài: 03-11-2025; Ngày bình duyệt: 10-12-2025; Ngày duyệt đăng: 20-12-2025.

Email tác giả: huetctyb@gmail.com

(1) Theo Kết quả rà soát nhanh của tỉnh, thực hiện theo yêu cầu tại Văn bản số 1179/BDTTG-VPCTMTQG ngày 08-7-2025 của Bộ Dân tộc và Tôn giáo về rà soát nhanh địa bàn và thực trạng kinh tế - xã hội các xã, thôn vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

(2), (3) Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai: Báo cáo triển khai chiến lược công tác dân tộc giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045.