Tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh thần trách nhiệm và sự vận dụng cho sinh viên hiện nay

1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh thần trách nhiệm

Khi trả lời một nhà báo nước ngoài, Hồ Chí Minh khẳng định: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”⁽¹⁾.Đó là những nhận thức quan trọng để Hồ Chí Minh đề ra và thực hành xuyên suốt việc nâng cao ý thức trách nhiệm, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.

Sinh ra và lớn lên trong bối cảnh nước nhà bị xâm chiếm, dưới ách cai trị thuộc địa, nhân dân phải chịu cảnh lầm than. Với ý thức trách nhiệm của một người yêu nước, Nguyễn Tất Thành đã quyết tâm ra đi để “xem nước Pháp và các nước khác làm như thế nào rồi trở về gúp đồng bào ta”. Tự xác định cho mình trọng trách to lớn đó, trên hành trình 30 năm bôn ba “ẩn nấp nơi núi non, ra vào chốn tù tội”, chịu muôn vàn cay đắng, Hồ Chí Minh đã tìm thấy và dẫn dắt dân tộc đi theo con đường cách mạng vô sản. Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Đảng Cộng sản Việt Nam trở thành Đảng cầm quyền, trên cương vị Chủ tịch Đảng, Chủ tịch nước, Hồ Chí Minh luôn nêu gương và làm gương về trách nhiệm trong công tác. Theo đó, Người yêu cầu cán bộ, đảng viên quan tâm sâu sắc đến vấn đề nâng cao ý thức trách nhiệm, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân với tinh thần “đặt lợi ích của cách mạng, của Đảng, của nhân dân lên trên hết, trước hết”.

Để cán bộ, đảng viên hiểu thấu và thực hành đúng về tinh thần trách nhiệm, Người chỉ dẫn “Tinh thần trách nhiệm là gì? Là khi Ðảng, Chính phủ, hoặc cấp trên giao cho ta việc gì, bất kỳ to hay nhỏ, khó hay dễ, ta cũng đưa cả tinh thần, lực lượng ra làm cho đến nơi đến chốn, vượt mọi khó khăn, làm cho thành công. Làm một cách cẩu thả, làm cho có chuyện, dễ làm khó bỏ, đánh trống bỏ dùi, gặp sao làm vậy, v.v., là không có tinh thần trách nhiệm (…) Bất kỳ ai, ở địa vị nào, làm công tác gì, gặp hoàn cảnh nào, đều phải có tinh thần trách nhiệm. Tinh thần trách nhiệm là: nắm vững chính sách, đi đúng đường lối quần chúng, làm tròn nhiệm vụ”⁽²⁾. Hồ Chí Minh giáo dục cán bộ, đảng viên phải luôn thực hành đạo đức cách mạng cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, chống chủ nghĩa cá nhân, chống giặc “nội xâm” là quan liêu, tham ô, lãng phí.

Theo Hồ Chí Minh, muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước. Thông qua công việc hàng ngày, sự tiên phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên được quần chúng nhân dân thừa nhận và quần chúng nhân dân chỉ quý mến những người cán bộ, đảng viên có phẩm chất đạo đức tốt, có tinh thần trách nhiệm đối với công việc, đối với đời sống của người dân. Nhân dân lao động, quần chúng ngoài Đảng không chỉ nghe đảng viên nói mà còn nhìn vào hiệu quả công việc đảng viên làm mà xem xét tư cách, đánh giá năng lực của người đảng viên. Do đó, “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức”⁽³⁾. Vì thế, làm cán bộ phải gần dân, hiểu dân, thương dân, kính trọng dân, giúp đỡ dân, học tập nhân dân, tức là thực hành nguyên tắc “ở trong quần chúng mà ra rồi lại trở về nơi quần chúng” để hiểu được lòng dân, biết được ý của dân, để được dân tin tưởng. Hồ Chí Minh phê phán cán bộ, đảng viên thiếu trách nhiệm, khinh dân, xa dân làm mất đi nền móng, gốc rễ bảo đảm sự bền vững và ổn định của chế độ.

Theo Hồ Chí Minh, ý thức trách nhiệm được biểu hiện cụ thể trong việc quyết tâm vượt mọi khó khăn, thử thách, thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ được giao. Cách mạng là công việc khó khăn, gian khổ, vì vậy khi được tổ chức giao cho việc gì, dù khó hay dễ, người cán bộ cũng đều phải tự giác làm cho đến nơi, đến chốn. Tránh cẩu thả, làm cho qua chuyện, dễ thì làm khó thì bỏ bởi vì đó là biểu hiện của người cán bộ không có tinh thần trách nhiệm. Khi Đảng ta trở thành đảng cầm quyền, cán bộ, đảng viên đều có ít nhiều quyền hành, “cấp cao quyền to, cấp thấp quyền nhỏ”, Hồ Chí Minh nhắc nhở, cần nhận thức đúng đắn về quyền lực, theo đó, nhân dân là chủ thể của quyền lực, nhân dân giao phó quyền lực và yêu cầu cán bộ, đảng viên phải làm hết trách nhiệm để phục vụ nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Những chính sách và nghị quyết của Đảng đều vì lợi ích của nhân dân. Vì vậy, đạo đức cách mạng của người đảng viên là bất kỳ khó khăn đến mức nào cũng kiên quyết làm đúng chính sách và nghị quyết của Đảng, làm gương mẫu cho quần chúng. Mọi đảng viên phải nâng cao tinh thần trách nhiệm trước nhân dân, trước Đảng; phải ngăn ngừa và kiên quyết chống lại chủ nghĩa cá nhân”⁽⁴⁾.

Để cán bộ, đảng viên thực hiện đến mức cao nhất nhiệm vụ được giao, Hồ Chí Minh yêu cầu phải “Nhận rõ phải, trái. Giữ vững lập trường. Tận trung với nước. Tận hiếu với dân. Mọi việc thành hay là bại, chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần đạo đức cách mạng, hay là không”⁽⁵⁾. Người cán bộ phải thường xuyên tự phê bình và thấu suốt quan điểm “đảng viên đi trước, làng nước theo sau”, dù công tác ở lĩnh vực nào cũng đều phải học tập và rèn luyện đạo đức cách mạng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy: “Lòng mình chỉ biết vì Đảng, vì Tổ quốc, vì đồng bào thì mình sẽ tiến đến chỗ chí công vô tư. Mình đã chí công vô tư thì khuyết điểm sẽ càng ngày càng ít, mà những tính tốt như sau, ngày càng thêm. Nói tóm tắt, tính tốt ấy gồm có năm điều: nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm”⁽⁶⁾. Người nhấn mạnh trách nhiệm: “Các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh việc chung cho dân, chứ không phải để đè đầu dân như trong thời kỳ dưới quyền thống trị của Pháp, Nhật”⁽⁷⁾.

Ý thức trách nhiệm không phải chỉ trên lời nói suông mà cần được biểu hiện bằng hành động cụ thể: Người cán bộ phải luôn nghĩ đến hiệu quả của công việc mình làm, phải tích cực học tập, bồi dưỡng chuyên môn và thường xuyên gần dân để hiểu rõ đời sống, hiểu rõ tâm tư, nguyện vọng, những điều bức xúc của dân để giải quyết kịp thời, đề xuất các giải pháp nhằm từng bước nâng cao đời sống tinh thần và vật chất cho nhân dân…

Hồ Chí Minh cho rằng, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên là vô cùng nặng nề vì việc phục vụ, quan tâm, chăm lo đời sống cho nhân dân phải toàn diện, “Dân không đủ muối, Đảng phải lo. Dân không có gạo ăn đủ no, dân không có vải mặc đủ ấm, Đảng phải lo. Các cháu bé không có trường học, Đảng phải lo… Tất cả mọi việc, Đảng phải lo. Việc xây dựng chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản, đấu tranh giành thống nhất nước nhà, Đảng phải lo. Ngay đến cả tương, cà, mắm, muối của dân, Đảng đều phải lo”⁽⁸⁾. Ý thức trách nhiệm phục vụ nhân dân không phải nằm ở nghị quyết, chỉ thị, hô hào, kêu gọi, nói suông, mà phải được xuất phát từ lòng thương yêu nhân dân, từ đó có động lực để ngày đêm nghĩ cho dân, lo cho dân, lo từ việc lớn đến việc nhỏ.

Không chỉ quan tâm, động viên cán bộ, đảng viên thực hành tinh thần trách nhiệm, Hồ Chí Minh còn chỉ ra những nguy cơ từ thiếu tinh thần trách nhiệm của cán bộ, đảng viên ảnh hưởng đến sự tồn vong của chế độ khi Đảng ta trở thành đảng cầm quyền. Theo đó, thực tiễn lịch sử cầm quyền của các đảng chính trị trên thế giới đã chứng minh, Ðảng sẽ mất vai trò lãnh đạo cầm quyền nếu cán bộ, đảng viên tha hóa, biến chất, không có tinh thần trách nhiệm. Theo Người: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”⁽⁹⁾ .

Đối với Hồ Chí Minh, tinh thần trách nhiệm đã trở thành một giá trị văn hóa, nó hình thành từ khi Người bắt đầu nhận thức về cuộc sống cho đến khi Người viết những dòng cuối cùng trong Di chúc “Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc là tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa”⁽¹⁰⁾.

2. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục, rèn luyện nâng cao tinh thần trách nhiệm cho sinh viên hiện nay

Sinh viên Việt Nam là nguồn lực chủ yếu trong thời đại kinh tế tri thức, là bộ phận thanh niên ưu tú, có tri thức, sáng tạo, sống có ước mơ, hoài bão, có lý tưởng; là lực lượng quan trọng, kế thừa, phát huy thành quả cách mạng của Đảng, của dân tộc.

Trong suốt tiến trình lãnh đạo cách mạng, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn đánh giá cao vai trò của sinh viên và luôn quan tâm đến công tác giáo dục và rèn luyện bản lĩnh chính trị, nâng cao lý tưởng cách mạng, tinh thần trách nhiệm để góp phần xây dựng nguồn lao động chất lượng cao, đáp ứng sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Tuy nhiên, mặt trái của nền kinh tế thị trường và quá trình toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng đã làm cho một bộ phận sinh viên có biểu hiện non kém về năng lực, dao động về lập trường, không chịu khó phấn đấu, thiếu trách nhiệm và dũng khí vươn lên để khẳng định bản thân. Với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi và thiếu sự trải nghiệm thực tiễn, sinh viên dễ bị cuốn hút bởi cái lạ, cái mới, dễ rơi vào cạm bẫy của cái xấu, cái phản giá trị từ những tác động bên ngoài.

Trong bối cảnh hiện nay, tình hình thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, khó dự báo. Bên cạnh những thời cơ, thuận lợi, đất nước ta vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Thế hệ trẻ đặc biệt là sinh viên cần được giáo dục toàn diện, không ngừng phấn đấu và trưởng thành để tiếp nối sự nghiệp vẻ vang mà các bậc tiền bối đã vạch ra. Vì vậy, việc sinh viên Việt Nam thấm nhuần và thực hiện nghiêm túc tư tưởng Hồ Chí Minh về nêu cao tinh thần trách nhiệm một cách hiệu quả được thể hiện trong nhiều khía cạnh của cuộc sống và học tập. Cụ thể:

Một là, sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm trong suốt quá trình học tập, rèn luyện nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn và phẩm chất đạo đức

Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh vai trò của việc tự học và tự đào tạo, coi đây là cách tốt nhất để phát triển bản thân: “Lấy tự học làm cốt”⁽¹¹⁾, “Phải biết tự động học tập”⁽¹²⁾. Sinh viên phải luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm tự học, tự nghiên cứu, xác định rõ học tập để làm việc, làm người, để phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân và nhân loại. Vậy nên, sinh viên cần tự giác trong học tập, nỗ lực phấn đấu không ngừng để nâng cao kiến thức và kỹ năng “Để phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, làm cho dân giàu, nước mạnh, tức là để làm trọn nhiệm vụ người chủ của nước nhà”⁽¹³⁾. Đồng thời, sinh viên phải luôn xác định mục tiêu, kế hoạch rõ ràng, tạo động lực thúc đẩy bản thân nỗ lực, phấn đấu vươn lên. Đối với thanh, thiếu niên, sinh viên, học sinh, tinh thần trách nhiệm được thể hiện ở: yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, yêu lao động, yêu khoa học, yêu đạo đức. Học phải đi đôi với hành… Ở trường thì phải đoàn kết, giúp đỡ anh chị em, thi đua học tập. Phải đoàn kết giữa thầy và trò, làm cho trường mình luôn luôn tiến bộ⁽¹⁴⁾. Do vậy, sinh viên nên đặt ra những mục tiêu cụ thể cho từng giai đoạn học tập và phấn đấu hoàn thành những mục tiêu đó.

Hai là, sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm trong mối quan hệ với gia đình

Sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm với gia đình bằng những hành động cụ thể và thiết thực. Điều này không chỉ giúp sinh viên xây dựng một nền tảng gia đình vững chắc mà còn góp phần lan tỏa những giá trị đạo đức tốt đẹp trong xã hội. Qua đó, sinh viên không chỉ hoàn thiện bản thân mà còn đóng góp vào sự phát triển bền vững của cộng đồng, xã hội.

Sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm trong mối quan hệ với gia đình bằng cách thể hiện lòng biết ơn và hiếu thảo đối với cha mẹ, ông bà, tình yêu thương với các thành viên, anh chị em trong gia đình. Bản thân sinh viên nên thường xuyên chia sẻ, lắng nghe và tôn trọng ý kiến của các thành viên trong gia đình. Đồng thời, sinh viên cũng cần sẵn sàng giúp đỡ gia đình qua những công việc hàng ngày, hỗ trợ trong lao động sản xuất nếu có thể và chăm sóc sức khỏe của cha mẹ. Khi nói về tinh thần trách nhiệm của thanh, thiếu niên, sinh viên, học sinh với gia đình, Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Khi ở nhà, phải thương yêu cha mẹ, giúp đỡ cha mẹ về công việc, giúp đỡ về tinh thần”⁽¹⁵⁾. Bằng cách sống có kỷ luật, chăm chỉ học tập và làm việc, sinh viên không chỉ trở thành tấm gương sáng cho các em nhỏ mà còn xây dựng một môi trường gia đình ấm áp, hạnh phúc, từ đó góp phần phát triển một xã hội nhân văn và bền vững.

Ba là, sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm trong mối quan hệ với xã hội

Hồ Chí Minh cho rằng: “Ở xã hội: các cháu có thể giúp được nhiều việc có ích”⁽¹⁶⁾. Sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm trong mối quan hệ với xã hội bằng cách tích cực tham gia các hoạt động tình nguyện và từ thiện, góp phần giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Thông qua Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, các phong trào tình nguyện của sinh viên được phát triển, phát huy tối đa tinh thần, lòng nhiệt huyết của thế hệ trẻ như Chương trình “Tiếp sức mùa thi”, Chiến dịch sinh viên tình nguyện “Mùa hè xanh”, các hoạt động giúp đỡ các sĩ tử thi Đại học; Chương trình thiện nguyện giúp đỡ các em học sinh có hoàn cảnh khó khăn ở các vùng sâu, vùng xa, Chương trình “Sinh viên với biển, đảo Tổ quốc”; Cuộc thi ý tưởng sáng tạo khởi nghiệp sinh viên “Start-up Student Ideas”; v.v..

Sinh viên thể hiện tinh thần trách nhiệm, tính tích cực trong nghiên cứu, tìm tòi và thực hiện trong thực tế khi đưa ra nhiều mô hình, cách làm hay, ý tưởng sáng tạo áp dụng hiệu quả trong đời sống. Sinh viên còn tích cực chủ động tham gia và đóng góp vào các phong trào bảo vệ môi trường, tham gia các phong trào xanh, giảm thiểu rác thải, giữ gìn vệ sinh công cộng và sử dụng tài nguyên một cách tiết kiệm, góp phần chung tay xây dựng xã hội văn minh, hạnh phúc.

Đồng thời, sinh viên cần rèn luyện kỹ năng mềm, xây dựng lối sống lành mạnh và nỗ lực học tập để trở thành những công dân có ích, sẵn sàng cống hiến trí tuệ và sức lực cho sự phát triển bền vững đất nước.

Sinh viên cần tham gia tích cực vào các hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Sinh viên Việt Nam để góp phần xây dựng phong trào thanh niên vững mạnh. Đồng thời, sinh viên cần phát huy vai trò lãnh đạo trong các tổ chức, câu lạc bộ và phong trào thanh niên, góp phần xây dựng một thế hệ trẻ năng động, sáng tạo và có trách nhiệm.

Bốn là, sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm với bản thân

Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh vai trò của việc rèn luyện đạo đức, lối sống giản dị và lành mạnh. Vì thế, sinh viên cần tự quản lý bản thân và sống có lý tưởng, có mục đích, tránh xa các tệ nạn xã hội. Sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm với bản thân bằng cách tự giác trong học tập, không ngừng rèn luyện và nâng cao kiến thức, kỹ năng. Sinh viên phải luôn đặt ra những mục tiêu rõ ràng và lập kế hoạch cụ thể để thực hiện hiệu quả, đây là cách giúp phát triển bản thân một cách toàn diện. Bên cạnh đó, sinh viên cần sống trung thực, biết tự đánh giá và cải thiện bản thân, từ đó trở thành những cá nhân tự tin, có đạo đức và trách nhiệm trong xã hội.

Trong bối cảnh đất nước đổi mới và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, ngoài kiến thức chuyên môn, sinh viên cần phát triển các kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, và quản lý thời gian, vì đây là những kỹ năng cần thiết để thành công trong cuộc sống và sự nghiệp của mỗi người.

Năm là, sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm với đất nước

Hồ Chí Minh luôn đề cao lòng yêu nước và tinh thần cống hiến cho đất nước. Sinh viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm với đất nước bằng cách học tập chăm chỉ và rèn luyện đạo đức để trở thành những công dân ưu tú, có đủ tài và đức. Phát huy tinh thần sáng tạo, nhiệt huyết, sức trẻ, sinh viên nên tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng, phong trào thanh niên và các chương trình tình nguyện để đóng góp vào sự phát triển của xã hội. Sinh viên cần luôn đề cao lòng yêu nước, sẵn sàng cống hiến sức lực và trí tuệ vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Bằng việc thực hiện tốt trách nhiệm với đất nước, sinh viên không chỉ góp phần phát triển đất nước mà còn làm rạng danh dân tộc trên trường quốc tế. Là thế hệ trẻ, tương lai và chủ nhân của đất nước, sinh viên cần chủ động, tích cực học tập và rèn luyện nâng cao năng lực, phẩm chất đạo đức. Đặc biệt, sinh viên cần không ngừng học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Sinh viên cần tiếp tục thực hiện nghiêm túc và hiệu quả Kết luận số 01 về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”.

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh thần trách nhiệm không chỉ giúp sinh viên phát triển toàn diện mà còn góp phần xây dựng một thế hệ trẻ có đủ tài và đức, sẵn sàng đảm đương trách nhiệm xây dựng và phát triển đất nước. Tinh thần trách nhiệm không chỉ giúp sinh viên hoàn thiện bản thân mà còn là nền tảng vững chắc để xây dựng một tương lai tươi sáng cho đất nước.

_________________

Ngày nhận bài: 18-5-2024; Ngày bình duyệt: 20-5-2024; Ngày duyệt đăng: 29-5-2024.

(1), (7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.187, 64.

(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.7, Sđd, tr.248.

(3), (12) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.6, Sđd, tr.16, 360.

(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.11, Sđd, tr.607.

(5), (13), (14), (15), (16) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.9, Sđd, tr.354,179, 179, 179, 179.

(6), (11) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.5, Sđd, tr.291, 312.

(8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.13, Sđd, tr.272.

(9), (10) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.15, Sđd, tr.672, 623.