Việt Nam chủ động triển khai ngoại giao với tinh thần tự cường, bản lĩnh trước chính sách thuế quan đối ứng của Mỹ

PGS, TS THÁI VĂN LONG
Viện Quan hệ quốc tế,
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

1. Mở đầu

Ngày 02-4-2025, tại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald J. Trump đã công bố loạt chính sách thuế mới nhằm “giành lại chủ quyền kinh tế” cho Mỹ. Theo đó, Mỹ áp mức thuế nhập khẩu cơ bản 10% đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu và từ ngày 9-4-2025 áp thêm “thuế đối ứng” cao hơn tới 180 quốc gia và vùng lãnh thổ mà Mỹ gọi là “gây mất cân bằng thương mại”, trong đó Việt Nam bị áp mức thuế cao tới 46%⁽¹⁾. Mục đích của việc này không phải là truy cầu sự cân bằng thương mại, mà là công cụ để tạo thế “thượng phong” cho Mỹ và buộc các quốc gia khác phải ngồi vào bàn đàm phán.

Trong bối cảnh nhiều quốc gia đang lúng túng, phản ứng rời rạc hoặc hành động cứng rắn đơn lẻ nhằm đối phó với chính sách thuế của Mỹ, thì Việt Nam đã có những bước đi ngoại giao chủ động, bản lĩnh và chiến lược, nhằm đối phó với sức ép thuế quan từ Mỹ, bảo vệ lợi ích quốc gia, đồng thời nâng cao vị thế trên trường quốc tế.

2. Nội dung

2.1. Việt Nam giải quyết bất đồng thương mại với Mỹ thông qua chủ động đối thoại, đàm phán

Tối 4-4-2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có cuộc điện đàm với Tổng thống Mỹ Donald J. Trump về quan hệ Việt Nam - Mỹ. Về quan hệ thương mại song phương, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Việt Nam sẵn sàng trao đổi với phía Mỹ để đưa mức thuế nhập khẩu về 0% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, đồng thời đề nghị Mỹ áp dụng mức thuế tương tự đối với hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam, tiếp tục nhập khẩu nhiều hàng hóa từ Mỹ mà Việt Nam có nhu cầu và khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để các công ty từ Mỹ tăng cường đầu tư hơn nữa vào Việt Nam”⁽²⁾. Cuộc điện đàm được cả hai bên đánh giá là đạt được kết quả tích cực và phản ánh bước đi ngoại giao nhanh nhạy, khôn khéo và mang tầm chiến lược của Việt Nam, cụ thể:

Thứ nhất, Việt Nam chọn cách tiếp cận đối thoại nhằm giảm căng thẳng tức thời, kêu gọi phía Mỹ bình tĩnh tạo điều kiện để hai bên có thêm thời gian đàm phán tìm giải pháp theo hướng đôi bên cùng có lợi trước khi mức thuế mới chính thức có hiệu lực.

Thứ hai, Việt Nam đề xuất giảm mức thuế nhập khẩu về 0%, không phải là phản ứng mang tính tức thời, hành động đơn phương mang tính thỏa hiệp, mà là một tính toán chiến lược với sự cân nhắc, chuẩn bị kỹ lưỡng.

Thứ ba, cuộc điện đàm thể hiện sự linh hoạt, chủ động, kiên định của ngoại giao Việt Nam. Ngoại giao linh hoạt lựa chọn cách tiếp cận giải quyết linh hoạt, tránh “va chạm” không cần thiết; chủ động chọn thời điểm điện đàm, đưa ra các đề xuất nhượng bộ có điều kiện, chủ động dẫn dắt, góp phần định hình lại trật tự thương mại toàn cầu; kiên định mở rộng không gian phát triển, từng bước nâng cao vị thế quốc gia trong dòng chảy hội nhập quốc tế.

Từ góc tiếp cận, phân tích sâu rộng hơn cho thấy: cuộc điện đàm của Tổng Bí thư Tô Lâm với Tổng thống Hoa Kỳ Donald J. Trump thể hiện đỉnh cao của một nền ngoại giao toàn diện, hiện đại phối hợp đồng bộ trên tất cả các kênh, các lĩnh vực nhằm tạo nền tảng ổn định kinh tế; linh hoạt ngoại giao và cá nhân hóa quan hệ lãnh đạo cấp cao. Đây là bước đi ngoại giao linh hoạt, chủ động, tự tin, tận dụng kinh tế để mở đường cho ngoại giao, biến thiện chí thương mại thành cầu nối nâng tầm quan hệ chính trị song phương. Trong điện đàm, Tổng Bí thư Tô Lâm trân trọng mời Tổng thống Donald Trump và Phu nhân sớm thăm lại Việt Nam. Đây không đơn thuần là một hành động xã giao, mà là động thái thiết lập kênh ngoại giao trực tiếp ở cấp nguyên thủ, nơi hai bên có thể đối thoại cởi mở, thẳng thắn về các vấn đề cốt lõi từ thương mại, chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đến an ninh khu vực và những thỏa thuận song phương dài hạn trong tương lai.

Có thể thấy, khi chính trị, kinh tế và cá nhân hóa được lồng ghép trong hoạt động ngoại giao một cách nhịp nhàng, thì Việt Nam không chỉ là một người chơi trong bối cảnh ngoại giao toàn cầu đầy biến động, mà đang chủ động định hình lại luật chơi, xây dựng các chuẩn mực hành xử mới cho một quốc gia đang vươn mình. Không chọn cách im lặng để né tránh hay phản ứng cảm tính tức thời đối với chính sách thuế của Mỹ, Việt Nam thể hiện một tư duy linh hoạt và đặc biệt nhạy bén, chọn đúng thời điểm để đưa ra những nước đi ngoại giao cần thiết, hiệu quả.

2.2. Việt Nam đa phương hóa các mối quan hệ tạo cân bằng, tránh phụ thuộc

Trong bức tranh toàn cầu đầy biến động, việc chọn đúng đối tác vào thời điểm then chốt mang tính quyết định không chỉ thành công trong một cuộc đàm phán mà còn định hình vị thế quốc gia trong cả một giai đoạn lịch sử mới. Từ nhận thức đó, đối diện với chính sách thuế đối ứng của Mỹ, Việt Nam chọn tiếp cận vấn đề theo cách hệ thống, xây dựng một mạng lưới hợp tác đa phương tầm chiến lược nhằm tạo thế đàm phán mới thay vì đưa ra những giải pháp trực diện. Việt Nam khéo léo tăng cường thế đối trọng bằng cách mở rộng, làm sâu sắc hơn trong quan hệ với các cường quốc hàng đầu là Nga và Trung Quốc.

Trước tiên và ngay lập tức sau tuyên bố áp thuế của Mỹ (ngày 02-4-2025), Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn đã có chuyến thăm chính thức tới Liên bang Nga từ ngày 2 đến ngày 4 - 4. Chuyến thăm nhằm đẩy mạnh quan hệ truyền thống hữu nghị cùng Đối tác Chiến lược toàn diện Việt Nam - Nga trong bối cảnh tình hình mới. Kết quả chuyến thăm giúp: “tăng cường, mở rộng và làm sâu sắc hơn hợp tác trên các lĩnh vực, như năng lượng, nhất là năng lượng xanh, năng lượng tái tạo, hạ tầng giao thông, logistic, khoa học công nghệ, nông nghiệp, y sinh, văn hóa, du lịch, giáo dục - đào tạo; phát huy hơn nữa vai trò của Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh kinh tế Á - Âu, tập trung triển khai các dự án trọng điểm và phát triển các dự án mới để sớm đưa hợp tác kinh tế - thương mại, đầu tư trở thành trụ cột trong hợp tác Việt Nam - Nga”⁽³⁾.

Khi Mỹ lựa chọn các mức thuế quan mang tính chất gây sức ép, Việt Nam không vội phản ứng hay kêu gọi trả đũa, mà thay vào đó thực hiện bước đi ngoại giao điềm tĩnh, không dùng lời để tranh luận mà lựa chọn hành động thực tế để thể hiện thiện chí. Một mặt, Việt Nam đàm phán với Mỹ nhằm duy trì đối thoại, mặt khác chủ động ký kết hàng loạt thỏa thuận hợp tác dài hạn với Nga để củng cố năng lực nội sinh. Đây không chỉ là bước ngoại giao đầy bản lĩnh mà còn thể hiện tầm vóc của một quốc gia hiểu rõ vị trí của mình trong thế giới đầy biến động, biết rõ mình cần làm gì để tồn tại và phát triển lâu dài. Việt Nam chủ động tăng cường mối quan hệ với Nga vào thời điểm này chính là tạo thế cân bằng mềm trong chiến lược ngoại giao với các cường quốc hàng đầu nhằm gia tăng trọng lượng đàm phán giải quyết các vấn đề quốc tế nóng.

Trong bối cảnh hiện nay, Nga không đơn thuần là một người bạn mà là đối tác Chiến lược Toàn diện, đồng hành cùng Việt Nam xây dựng nền móng cho một nền kinh tế độc lập, tự chủ và bền vững. Sự tăng cường hợp tác này không chỉ giúp Việt Nam vượt qua những thách thức trước mắt như các rào cản thuế quan, mà còn góp phần định hình vai trò, vị thế của Việt Nam trong tương lai, khi bước vào thế kỷ XXI dầu mỏ, khí đốt, năng lượng hạt nhân và công nghệ cao đang dần trở thành những vũ khí mềm trong cuộc chiến giành ảnh hưởng toàn cầu. Bên cạnh đó, Nga còn đóng vai trò như một cường quốc trung gian dẫn dắt Liên minh kinh tế Á - Âu (EA-EU), nơi mà Việt Nam đã ký kết hiệp định thương mại tự do từ năm 2015 và đến nay vẫn đang ghi nhận những kết quả hợp tác tích cực. Trong bối cảnh các quốc gia phương Tây, đặc biệt là Mỹ thường xuyên sử dụng các công cụ thuế quan và trừng phạt kinh tế như một phương tiện gây sức ép ngoại giao thì Liên minh kinh tế Á - Âu lại hoạt động dựa trên nguyên tắc tôn trọng chủ quyền, không can thiệp nội bộ và bảo đảm lợi ích song phương. Đây là môi trường thuận lợi để Việt Nam đa dạng hóa thị trường xuất nhập khẩu, tìm kiếm các nguồn cung thay thế và mở rộng không gian kinh tế, nhất là trong bối cảnh thế giới đang chuyển mình sang một trật tự đa cực mới.

Việt Nam tăng cường hợp tác với Nga xây dựng nền tảng để Việt Nam không chỉ trụ vững trước những “cơn bão” kinh tế hiện nay mà còn đủ sức đối mặt với các cơn địa chấn chiến lược có thể xảy ra trong tương lai. Quan trọng hơn cả, đây chính là lời khẳng định mạnh mẽ rằng Việt Nam không bao giờ chấp nhận vai trò là “con tốt” trên bàn cờ quyền lực của các cường quốc, chúng ta đã, đang và sẽ tiếp tục là người chơi bản lĩnh có vị thế, tầm nhìn chiến lược và có những đối tác đáng tin cậy như Liên bang Nga để cùng nhau kiến tạo một tương lai tự chủ, phồn vinh, hạnh phúc.

Tiếp theo, trong hai ngày từ 14 đến 15-4-2025, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc, Chủ tịch nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa Tập Cận Bình thăm cấp nhà nước tới Việt Nam. Việt Nam đón tiếp đoàn đại biểu cấp cao Trung Quốc trọng thị, chu đáo, thể hiện tình cảm hữu nghị, chân thành, coi trọng cao độ đối với quan hệ song phương và cá nhân Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Tuy nhiên, chuyến đi của ông Tập diễn ra gần hai tuần sau khi Mỹ áp mức thuế 46% lên hàng hóa Việt Nam, còn Trung Quốc đang phải đối mặt với mức thuế cao lên tới 145%, trong một đợt tăng thuế toàn cầu. Dù chuyến thăm của ông Tập đã được lên kế hoạch từ lâu và không liên quan trực tiếp đến việc Mỹ áp thuế, nhưng thời điểm diễn ra lại khiến mọi chuyện trở nên phức tạp hơn. Rõ ràng, Việt Nam đang đứng trước một thế ngoại giao rất nhạy cảm, làm sao để giữ hòa khí với Trung Quốc - láng giềng lớn mà vẫn duy trì quan hệ ổn định với Mỹ - đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu. Đây là lúc Việt Nam cần bản lĩnh hơn bao giờ hết, sự cân bằng giữa hai siêu cường kinh tế không chỉ là bài toán ngoại giao, mà còn là thước đo của tầm vóc quốc gia.

Đáng chú ý, chỉ vài giờ sau cuộc gặp giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng Bí thư Tô Lâm, ông Trump tuyên bố tại Nhà Trắng: “Tôi không trách Trung Quốc, cũng không trách Việt Nam, tôi thấy họ hôm nay có cuộc họp… là một cuộc gặp vui vẻ. Nhưng họ họp như thể đang bàn nhau “Làm sao để làm nước Mỹ sụp đổ” vậy”⁽⁴⁾. Điều này cho thấy, trong khi Việt Nam luôn cố gắng điều chỉnh cân bằng quan hệ với các đối tác chiến lược và tìm kiếm không gian độc lập trong bối cảnh thương chiến hỗn loạn thì chính thái độ trên của ông Trump đã buộc chúng ta phải lựa chọn sự đa dạng đối tác để tránh phụ thuộc vào một cường quốc.

Việt Nam có thể linh hoạt, nhẫn nhịn khi cần, nhưng luôn đứng vững trên đôi chân mình, không bao giờ để lòng tự trọng bị tổn thương. Do vậy, trong bối cảnh Mỹ liên tục có những động thái đe dọa áp thuế, Việt Nam vẫn chủ động, linh hoạt duy trì đàm phán với Mỹ. Việc Việt Nam đón tiếp Chủ tịch Trung Quốc, hợp tác với Trung Quốc, không đồng nghĩa với lệ thuộc, không phải vì sự “phục tùng” mà vì sự tôn trọng lẫn nhau. Đây là chuyến thăm được tổ chức long trọng, trùng vào dịp kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước, đồng thời mở đầu cho chuỗi hoạt động “Năm giao lưu nhân văn Việt - Trung 2025”, phản ánh thiện chí và bản lĩnh ngoại giao độc lập của Việt Nam.

Có thể thấy, qua hoạt động ngoại giao, Việt Nam đang hướng đến thúc đẩy thương mại đa phương để giảm thiểu rủi ro từ chính sách thuế quan của Mỹ. Điều này được minh chứng bằng việc chỉ trong 2 ngày, Việt Nam và Trung Quốc đã ký kết 45 thỏa thuận hợp tác. Quan trọng hơn, hai bên nhất trí phát huy tốt vai trò của Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) và Hiệp định thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA), thúc đẩy thương mại song phương phát triển theo hướng cân bằng. Đồng thời, hai nước cũng tái khẳng định kiên định bảo vệ hệ thống quốc tế với Liên hợp quốc làm hạt nhân, trật tự quốc tế với luật pháp quốc tế làm nền tảng…, kiên định đề cao chủ nghĩa đa phương, cùng bảo vệ công bằng, chính nghĩa quốc tế và lợi ích chung của các nước đang phát triển; giữ gìn đoàn kết, hợp tác trong cộng đồng quốc tế, phát huy các giá trị chung của toàn nhân loại về hòa bình, phát triển, công bằng, chính nghĩa, dân chủ, tự do; ủng hộ một thế giới đa cực bình đẳng, có trật tự và toàn cầu hóa kinh tế bao trùm, mang lại lợi ích chung, thúc đẩy quản trị toàn cầu phát triển theo hướng công bằng và hợp lý hơn⁽⁵⁾.

Ngoài ra, để đa dạng hóa các mối quan hệ, mở rộng thêm không gian hợp tác kinh tế, Việt Nam đánh giá tích cực vai trò quan trọng của tổ chức các quốc gia BRICS trong thúc đẩy đoàn kết, hợp tác giữa các nền kinh tế mới nổi, khẳng định sẵn sàng trao đổi về việc trở thành nước đối tác của BRICS.

Thông qua các hoạt động ngoại giao này cho thấy, việc tăng cường quan hệ với Nga, Trung Quốc cùng các đối tác khác lúc này không chỉ giúp Việt Nam giảm thiểu tổn thất ngắn hạn khi hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ gặp khó khăn, mà còn khiến Mỹ phải cân nhắc lại toàn bộ cách tiếp cận trong chính sách thương mại với Việt Nam. Chính những bước đi ngoại giao linh hoạt, tự tin và bản lĩnh của Việt Nam vừa qua đã tạo nên những lợi thế trong đàm phán. Nhưng chiến lược đối ngoại của Việt Nam trong thế kỷ XXI chỉ thực sự vươn tới tầm vóc toàn diện khi được kết hợp hài hòa với trục công nghệ cao - yếu tố mang tính quyết định trong thời đại mới. Nhận thức rõ điều này, Việt Nam không còn tự giới hạn mình trong vai trò là “công xưởng giá rẻ” của thế giới mà đang chuyển mình từng bước hướng tới vị trí trung tâm sản xuất và đổi mới công nghệ toàn cầu. Sự chuyển dịch này âm thầm nhưng đầy nội lực, Việt Nam đang dần tạo ra những chấn động sâu sắc trong bản đồ kinh tế và địa chính trị quốc tế. Những cuộc đàm phán chiến lược đang diễn ra giữa Việt Nam với các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới như: Apple, Intel, Nvidia, Qualcom, Microsoft, Amazon, SpaceX… là dấu hiệu cho thấy Việt Nam không chỉ là điểm đến đầu tư hấp dẫn, mà còn là bằng chứng rõ ràng về một Việt Nam đang tiến tới vị trí quan trọng trong chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu.

3. Kết luận

Trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ - Trung không chỉ dừng lại ở các biện pháp thuế quan mà ngày càng biến thành một cuộc đối đầu toàn diện về chiến lược và quyền lực toàn cầu, Việt Nam với cách tiếp cận toàn diện, hệ thống, chủ động, linh hoạt và bản lĩnh trong các hoạt động ngoại giao thời gian qua đã cho thấy tầm nhìn dài hạn, khả năng tận dụng hiệu quả các lợi thế chiến lược của mình thành cơ hội thương lượng, đàm phán. Việt Nam đã đa phương hóa, củng cố, nâng tầm các mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện để cân bằng thế lực, tránh phụ thuộc vào bất kỳ cường quốc nào. Khi cán cân quyền lực toàn cầu không còn nghiêng về một phía, sự linh hoạt và tự chủ trong quan hệ đối ngoại sẽ là yếu tố quyết định để Việt Nam không bị cuốn vào các vòng xoáy cạnh tranh quyền lực mà vẫn giữ được vị thế và lợi ích quốc gia trong thế giới đầy biến động.

_________________

Ngày nhận bài: 21-4-2025, ngày bình duyệt: 16-5-2025, bài duyệt đăng: 14-6-2025.

Email tác giả: thaivanlong2018@gmail.com

(1) Xem Đông Phong: Mỹ áp thuế quan "có đi có lại" đối với hơn 180 quốc gia và vùng lãnh thổ, https://baodautu.vn, ngày 03-04-2025.

(2) Báo điện tử Chính phủ: Tổng Bí thư Tô Lâm điện đàm với Tổng thống Hoa Kỳ Donald J. Trump, https://baochinhphu.vn, ngày 04-04-2025.

(3) Thông tấn xã Việt Nam: Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn hội đàm với Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Lavrov, https://baochinhphu.vn, ngày 02-04-2025.

(4) Xem: Nguyễn Phương Ngân: Phản ứng của Trump trước chuyến thăm Việt Nam của Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình, https://nghiencuuchienluoc.org, ngày 18-04-2025.

(5) Thông tấn xã Việt Nam: Toàn văn Tuyên bố chung Việt Nam -Trung Quốc, ngày 15-04-2025.