Bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp (Qua thực tiễn tỉnh Bình Dương)

ThS VŨ THỊ YẾN
Trường Chính trị tỉnh Bình Dương

1. Mở đầu

Quyền chính trị là một trong những quyền cơ bản của công dân được pháp luật quốc tế và hiến pháp, pháp luật của nhiều quốc gia ghi nhận. Quyền chính trị là cấu phần quan trọng của quyền công dân, thể hiện mối quan hệ giữa công dân với nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội và một số tổ chức xã hội có ảnh hưởng đến quyền lợi của các giai tầng trong xã hội. Theo đó, quyền chính trị được hiểu là quyền của công dân trong mối quan hệ với nhà nước, các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội và một số tổ chức xã hội nhằm khẳng định khả năng, nhu cầu và điều kiện để công dân tham gia vào quản lý nhà nước, quản lý xã hội, vào hoạch định chính sách…

2. Nội dung

2.1. Một số vấn đề về bảo đảm quyền chính trị cho người lao động trong các khu công nghiệp hiện nay

Quyền chính trị và bảo đảm quyền chính trị của công dân

Công ước quốc tế về quyền dân sự, chính trị năm 1966 (ICCPR) không đưa ra khái niệm cụ thể nào về quyền chính trị mà chỉ liệt kê ra các nhóm quyền chính trị bao gồm: Quyền tự do ngôn luận (Điều 19); Quyền hội họp hòa bình (Điều 21); Quyền tự do lập hội (Điều 22); Quyền tham gia điều hành công việc xã hội một cách trực tiếp hoặc thông qua những đại diện do họ tự do lựa chọn; quyền bầu cử và ứng cử; quyền được tiếp cận với dịch vụ công cộng (Điều 25).

Tại Việt Nam, Hiến pháp năm 2013 đã hiến định quyền chính trị bao gồm: quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình (Điều 25); quyền bầu cử, quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân (Điều 27); quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội; quyền tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước (Điều 28); quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu ý dân (Điều 29); quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân (Điều 30).

Từ đây có thể hiểu bảo đảm quyền chính trị của công dân là tổng thể các biện pháp pháp lý, chính trị, tổ chức và xã hội được Nhà nước và các tổ chức thực hiện nhằm ghi nhận, bảo vệ và tạo điều kiện cho công dân thực hiện một cách đầy đủ, bình đẳng và hiệu quả các quyền chính trị của mình trong thực tiễn đời sống.

Quyền chính trị của người lao động và bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp

Theo Bộ luật Lao động năm 2019, người lao động là người trong độ tuổi lao động làm việc cho người sử dụng lao động theo thỏa thuận, được trả lương và chịu sự quản lý, điều hành, giám sát của người sử dụng lao động. Theo quy định này, người lao động được xác lập quyền và nghĩa vụ trong quan hệ lao động cụ thể thông qua hợp đồng lao động. Trong khi đó, người làm việc không có quan hệ lao động là “người làm việc không trên cơ sở thuê mướn bằng hợp đồng lao động” (Khoản 6, Điều 3). Như thế, người lao động cần được tiếp cận theo hai khía cạnh: (1) người làm việc có quan hệ lao động cụ thể, nghĩa là trên cơ sở thuê mướn bằng hợp đồng lao động; (2) người làm việc không dựa trên cơ sở thuê mướn bằng hợp đồng lao động.

Khu công nghiệp là một khu vực được quy hoạch và xây dựng dành riêng cho các hoạt động sản xuất công nghiệp, dịch vụ công nghiệp và các hoạt động kinh doanh liên quan. Đây là một phần của chiến lược phát triển kinh tế của một quốc gia hoặc địa phương, nhằm thúc đẩy công nghiệp hóa và thu hút đầu tư. Người lao động trong các khu công nghiệp có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh tính chất của môi trường làm việc công nghiệp và các điều kiện kinh tế - xã hội của khu vực đó.

Với đặc điểm của khu công nghiệp, người lao động trong các khu công nghiệp là người làm việc dựa trên cơ sở thuê mướn bằng hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật. Quyền của người lao động được thực hiện dựa trên quy định pháp luật và thỏa thuận trong hợp đồng lao động giữa người lao động với người sử dụng lao động.

Có thể hiểu quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp là: Quyền của người lao động trong mối quan hệ với Nhà nước, các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội và tổ chức xã hội nhằm khẳng định khả năng, nhu cầu và điều kiện để người lao động tham gia vào các hoạt động chính trị, có tiếng nói trong các quyết định liên quan đến đời sống xã hội, kinh tế và chính trị của đất nước. Các quyền này bảo vệ quyền lợi của người lao động trong các khu công nghiệp, giúp họ có thể tham gia vào quá trình xây dựng và thay đổi các chính sách công, bảo đảm rằng các quyền lợi và nhu cầu của họ được xem xét và bảo vệ để bảo đảm điều kiện làm việc công bằng, mức lương hợp lý và phúc lợi cho người lao động. Những quyền này rất quan trọng để thúc đẩy dân chủ và công bằng xã hội.

Trên cơ sở các tiếp cận từ góc độ chính trị học về quyền chính trị của người lao động, chủ nghĩa Mác-Lênin xem xét quyền chính trị của người lao động trong bối cảnh đấu tranh giai cấp giữa công nhân và tư bản. Nhà nước tư sản được xem là công cụ của giai cấp thống trị nhằm duy trì quyền lực và kiểm soát người lao động. Do đó, công nhân cần nắm chính quyền thông qua cách mạng vô sản, thiết lập nhà nước công nông để thực hiện chuyên chính vô sản, bảo vệ quyền lợi của giai cấp lao động.

Trong các quốc gia xã hội chủ nghĩa, quyền chính trị của người lao động được nhấn mạnh thông qua hệ thống chính trị do giai cấp công nhân lãnh đạo, nhưng mức độ thực thi có thể khác nhau tùy theo từng quốc gia. Bên cạnh đó, gắn với những đặc trưng cơ bản của người lao động tại các khu công nghiệp trong bối cảnh hiện nay và nội dung quyền chính trị được quy định trong ICCPR (năm 1966), Hiến pháp và pháp luật Việt Nam, trong phạm vi bài viết này tác giả tiếp cận quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp bao gồm các quyền sau: Quyền tham gia chính trị; Quyền thành lập, tham gia Công đoàn và các tổ chức đại diện cho quyền lợi của người lao động; Quyền biểu tình, đình công; Quyền tham gia vào quá trình hoạch định chính sách lao động và kinh tế.

Có thể hiểu bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp là nghĩa vụ của các chủ thể trong xã hội, bao gồm các cá nhân, Nhà nước, các tổ chức chính trị, tổ chức xã hội thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình để ghi nhận, tôn trọng, bảo vệ, hiện thực hoá các nội dung quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp trong thực tế một cách hiệu quả.

2.2. Thực tiễn bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương

Tỉnh Bình Dương thuộc miền Đông Nam Bộ, là một trong những tỉnh, thành phố nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Toàn tỉnh hiện có 33 khu công nghiệp được quy hoạch với tổng diện tích là 14.790 ha, trong đó có 29 khu công nghiệp đã đi vào hoạt động với tổng diện tích 12.662,81 ha, tỷ lệ lấp kín đạt trên 70%. Các khu công nghiệp thu hút 2.965 dự án, bao gồm 2.309 dự án FDI với tổng vốn đầu tư đăng ký hơn 24,3 tỷ USD và 656 dự án đầu tư trong nước, tổng vốn đầu tư đăng ký gần 76.608 tỷ đồng, 2.432 dự án đang hoạt động sản xuất kinh doanh⁽¹⁾.

Bình Dương đã thu hút một lượng lớn công nhân, lao động từ khắp nơi đến làm việc. Trong tổng số lao động toàn tỉnh, tỷ lệ lao động tập trung làm việc ở các khu công nghiệp là rất cao.

Bảng 1. Cơ cấu lao động của các khu công nghiệp tỉnh Bình Dương năm 2020 – 2024

Nguồn: Báo cáo sử dụng lao động của Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Bình Dương.

Theo báo cáo của Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Bình Dương, tỷ lệ lao động phổ thông ở các khu công nghiệp rất cao, chiếm 83,7%. Lao động có trình độ trung cấp và cao đẳng chiếm 8,3% và đại học 7,8%. Như vậy, phần lớn lao động ở các khu công nghiệp là lao động phổ thông, chưa qua đào tạo. Tuy có trình độ học vấn thấp nhưng số lao động này vẫn kiếm được việc làm, vì phần lớn các doanh nghiệp tuyển dụng không có yêu cầu về trình độ học vấn, chuyên môn, người lao động chỉ cần biết đọc, biết viết, trong độ tuổi từ 18-25, có sức khỏe là được tuyển dụng. Bởi theo các doanh nghiệp, quy trình và công việc trực tiếp sản xuất của họ khá đơn giản. Sau khi tuyển dụng, doanh nghiệp sẽ trực tiếp đào tạo lao động trong một tháng, đây cũng chính là thời gian thử việc. Đa số lao động này sau thời gian thử việc đều nắm bắt được công việc và quy trình sản xuất. Trình độ học vấn, chuyên môn, tay nghề thấp, chủ yếu vẫn là lao động phổ thông, lao động chưa qua đào tạo không chỉ ảnh hưởng trực tiếp tới thu nhập mà nhận thức về nghề nghiệp, về các giá trị xã hội, trách nhiệm công dân của người lao động cũng chưa cao.

Bảng 2. Trình độ học vấn của lao động tại các khu công nghiệp tỉnh Bình Dương từ năm 2021 - 2024

Nguồn: Báo cáo sử dụng lao động của Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Bình Dương

Đa số lao động có tuổi đời bình quân trẻ, có nhu cầu cao về đời sống văn hóa tinh thần. Sự đa dạng về vùng, miền dẫn đến nhu cầu thụ hưởng các giá trị văn hóa tinh thần cũng rất đa dạng, phong phú. Những năm gần đây, thu nhập của người lao động trong các khu công nghiệp ở tỉnh Bình Dương đã có những thay đổi tích cực. Mức lương tối thiểu vùng đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động đã được điều chỉnh nhiều lần, gần đây nhất tăng bình quân 6% so với mức lương tối thiểu hiện hành (tương ứng tăng từ 180.000 đồng đến 260.000 đồng, từ ngày 01-7-2022). Theo khảo sát tháng 6-2022 cho thấy, có 77,4% người lao động có thu nhập từ 5 đến 10 triệu đồng/tháng, trong đó, từ 5 triệu đến 7 triệu đồng/tháng là 40,5%. Từ 7 triệu đến 10 triệu đồng/tháng là 36,9%. Số còn lại mức thu nhập dưới 5 triệu đồng/tháng là 13,9%, chỉ số ít (8,7%) công nhân lao động có mức thu nhập trên 10 triệu đồng/tháng⁽²⁾.

Những đặc điểm về các khu công nghiệp và người lao động trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương là những yếu tố có ảnh hưởng rất lớn đến việc bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp.

Thời gian qua việc bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh đã đạt được nhiều kết quả. Cụ thể như sau:

Thứ nhất, sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương trong chăm lo bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng của người lao động, trong đó có quyền chính trị

Thực hiện chủ trương và sự chỉ đạo của Trung ương Đảng, cũng như các quy định của pháp luật, Đảng bộ tỉnh Bình Dương đặc biệt quan tâm đến việc chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp chính đáng của người lao động, trong đó có quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp. Nhiều nghị quyết của Tỉnh ủy đã yêu cầu các tổ chức đảng, đoàn thể phải: “Coi trọng việc chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho công nhân lao động trên địa bàn tỉnh”; “Tập trung xây dựng các tổ chức cơ sở Đảng và đoàn thể chính trị” ở doanh nghiệp liên doanh, đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp tư nhân, khu vực hợp tác xã”⁽³⁾.

Các cấp ủy đảng, Liên đoàn Lao động tỉnh, Ban Thường vụ Tỉnh đoàn đã ban hành các chương trình, kế hoạch đẩy mạnh các hoạt động chăm lo cho người lao động nói chung và người lao động ở khu công nghiệp, cụm công nghiệp nói riêng, xác định đây là “một trong những nhiệm vụ trọng tâm, đột phá nhằm thực hiện thành công Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020-2025, góp phần thu hút đầu tư nước ngoài, nâng cao chất lượng đội ngũ lao động và giữ chân người lao động ở lại Bình Dương.

Thứ hai, quá trình triển khai thực hiện các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp

Quá trình triển khai thực hiện các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương đã được chú trọng và thực hiện thông qua nhiều biện pháp. Triển khai các quy định pháp luật về bảo đảm quyền chính trị của người lao động, công tác tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật, đặc biệt là về quyền tham gia bầu cử, ứng cử và các quyền chính trị khác được Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội như Công đoàn, Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ quan tâm, đã tổ chức các buổi tuyên truyền, phổ biến pháp luật trong các khu công nghiệp; đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp tiếp cận, tuyên truyền vận động theo hướng tăng cường đối thoại và xây dựng lực lượng (lực lượng cộng tác viên, lực lượng nòng cốt cơ sở, lực lượng xung kích, chủ nhà trọ kiểu mẫu, mạng xã hội facebook, nhóm zalo kết nối...); sử dụng hệ thống truyền thanh cơ sở: Chương trình “Đồng hành cùng công nhân”, chuyên mục “Lao động và công đoàn” phát mỗi tuần 2 kỳ trên sóng FM tần số 92.5 MHZ Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh Bình Dương…

Quá trình triển khai thực hiện các quy định về bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp đã được thực hiện khá đồng bộ và có hiệu quả. Các biện pháp tuyên truyền, giáo dục chính trị, tổ chức bầu cử, đối thoại, với sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội đã giúp người lao động nâng cao ý thức về quyền chính trị của mình và tham gia vào các hoạt động chính trị.

Thứ ba, triển khai thực hiện các quy định trong Bộ Luật lao động năm 2019 về quyền lập hội và quyền hội họp

Bộ Luật lao động năm 2019 đã nêu định nghĩa một cách đầy đủ về tổ chức đại diện người lao động, điều này sát với Công ước số 87 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO). Định nghĩa được nêu: Tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở bao gồm công đoàn cơ sở và tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp. Người lao động có quyền thành lập, gia nhập, hoạt động trong tổ chức đại diện người lao động, tổ chức nghề nghiệp và tổ chức khác theo quy định của pháp luật.

Như vậy, người lao động Việt Nam, bên cạnh việc gia nhập Công đoàn (thuộc Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) theo quy định tại Luật Công đoàn, hoàn toàn có quyền thành lập, tham gia, hoạt động trong một tổ chức khác của người lao động khi được thành lập trong doanh nghiệp. Điều 175, Bộ Luật lao động năm 2019 cũng quy định, nghiêm cấm các hành vi: Phân biệt đối xử đối với người lao động, thành viên ban lãnh đạo của tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở vì lý do thành lập, gia nhập hoặc hoạt động tổ chức đại diện người lao động. Điều 177, Bộ Luật lao động năm 2019 quy định về nghĩa vụ của người sử dụng lao động trong việc bảo đảm quyền tự do hiệp hội của người lao động: Không được cản trở, gây khó khăn khi người lao động tiến hành các hoạt động hợp pháp nhằm thành lập, gia nhập và tham gia các hoạt động của tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở; Công nhận và tôn trọng các quyền của tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở được thành lập hợp pháp.

Bình Dương cũng như các địa phương khác trên cả nước đã triển khai các quy định của Bộ Luật Lao động năm 2019 về quyền thành lập tổ chức của người lao động thông qua các hoạt động tuyên truyền, hỗ trợ thành lập Công đoàn cơ sở, giám sát việc thực hiện các quyền và nghĩa vụ của người lao động.

Tuy vậy, đến nay trên địa bàn tỉnh Bình Dương cũng như địa phương trên cả nước mới chỉ dừng lại ở việc tạo mọi điều kiện để bảo đảm cho việc thành lập và gia nhập, tham gia tổ chức Công đoàn đối với người lao động, còn chưa đề cập đến việc thành lập các tổ chức của người lao động trong doanh nghiệp vì trên thực tế vẫn chưa có nghị định hướng dẫn nội dung này theo Bộ Luật Lao động năm 2019. Theo quy định tại Chương XIII, của Luật này thì tổ chức đại diện cho người lao động phải có điều lệ, quy chế hoạt động, tổ chức bộ máy, tôn chỉ mục đích hoạt động, phải có số lượng thành viên đủ lớn tự nguyện tham gia theo quy định mới được cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền cho phép thành lập.

“

Các cấp ủy, cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức công đoàn và các đoàn thể cần đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền để nâng cao nhận thức của người lao động về quyền liên kết và vai trò của Công đoàn, cải thiện hệ thống quản lý để thúc đẩy việc bảo đảm quyền liên kết của người lao động và văn hóa đối thoại mang tính xây dựng giữa người sử dụng lao động và người lao động.

Dù đạt được những kết quả nêu trên nhưng trong bảo đảm quyền chính trị cho người lao động trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương cũng còn một số khó khăn, cụ thể:

Một là, ý thức thực hiện các quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương

Ý thức tham gia các hoạt động chính trị của người lao động tại các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương là một vấn đề quan trọng liên quan đến nhận thức, hành động và sự tham gia của họ vào các vấn đề xã hội, chính trị tại địa phương. Điều này thường chịu tác động của nhiều yếu tố: Trình độ học vấn, chuyên môn, nghiệp vụ của người lao. Người lao động có trình độ học vấn cao thường có xu hướng nhận thức rõ hơn về các vấn đề chính trị và xã hội. Tuy nhiên, một thực trạng là một bộ phận lớn lao động trong các khu công nghiệp là công nhân lao động phổ thông, chưa qua đào tạo. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức chính trị và ý thức tham gia các hoạt động chính trị nhất là trong việc tham gia đóng góp ý kiến vào các văn bản, chính sách; ngay cả những văn bản và quy định có liên quan trực tiếp tới người lao động.

Điều kiện làm việc và đời sống của người lao động tại các khu công nghiệp ở Bình Dương có thể ảnh hưởng đến sự tham gia vào các hoạt động chính trị. Khi người lao động đối diện với những khó khăn trong công việc và cuộc sống như thu nhập thấp, điều kiện sống không bảo đảm, có thể ít quan tâm đến các vấn đề chính trị hơn và tập trung vào việc cải thiện đời sống cá nhân. Phần lớn đời sống của công nhân, người lao động trong các khu công nghiệp trên địa bàn còn không ít khó khăn, việc làm thiếu ổn định do doanh nghiệp thu hẹp sản xuất kinh doanh, cắt giảm lao động… nên họ thường có biểu hiện thờ ơ với các hoạt động chính trị.

Khi được hỏi về việc có tham gia bầu cử Quốc hội khóa XV và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021-2026 thì đến hơn 50% tổng số người lao động được hỏi trả lời, tôi thấy việc bầu cử không quan trọng nên không tham gia và thường đưa phiếu cử tri cho người quen đi bầu cho luôn.

Các yếu tố xã hội và văn hóa cũng là một trong những thách thức rất lớn. Người lao động trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương hơn 80% là lao động nhập cư đến từ nhiều địa phương khác trên cả nước. Điều này, có thể dẫn đến mức độ quan tâm chính trị của người lao động cũng có sự khác nhau. Qua điều tra cho thấy, người lao động đến từ các tỉnh miền Bắc và miền Trung có xu hướng quan tâm nhiều hơn đến quyền chính trị của mình, người lao động đến từ các tỉnh miền Tây Nam Bộ và Tây Nguyên thường ít quan tâm đến quyền chính trị của mình hơn⁽⁴⁾.

Hai là, nhận thức của chủ doanh nghiệp trong việc phối hợp thực hiện bảo đảm quyền chính trị cho người lao động trong các khu công nghiệp

Nhiều chủ doanh nghiệp trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh còn có nhận thức chưa đầy đủ về việc thực hiện các quy định của pháp luật cũng như việc phải tạo điều kiện tối đa cho người lao động thực hiện quyền chính trị của họ. Đa số các chủ doanh nghiệp chỉ chú trọng đến hoạt động sản xuất kinh doanh, tìm kiếm lợi nhuận cho doanh nghiệp, chưa quan tâm đến việc bảo đảm hay tạo mọi điều kiện cho người lao động trong doanh nghiệp tham gia các hoạt động chính trị, chưa tạo điều kiện cho việc thành lập và hoạt động của tổ chức Đảng, Đông đoàn hay các tổ chức chính trị - xã hội khác trong doanh nghiệp.

Thậm chí, nhiều doanh nghiệp vẫn còn áp dụng một số các hạn chế đối với việc thực hiện quyền của người lao động. Ví dụ, nhiều lao động trong khu công nghiệp cho biết họ phải đối mặt với việc bị sa thải mà không có lý do chính đáng, hay bị thuyên chuyển điều động đến nơi làm việc mới nếu có ý định phản ánh các nhu cầu tập thể của người lao động. Do đó, nhiều người lao động trong các khu công nghiệp không tham gia vào các hoạt động để bảo vệ quyền của mình không chỉ vì họ không nhận thức được quyền mà còn vì họ sợ bị sa thải hoặc đưa vào “danh sách đen”, cản trở các cơ hội việc làm trong tương lai.

Biểu đồ 1: Lý do vì sao không tham gia các cuộc họp

Ba là, vai trò của Công đoàn và các hiệp hội nghề nghiệp trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương.

Các tổ chức như Công đoàn và các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội khác được thành lập để bảo vệ lợi ích của người lao động cũng như để giúp người lao động thông qua tổ chức bảo vệ quyền chính trị của mình. Tuy nhiên hiện nay, các tổ chức không phát huy được vai trò của mình trong việc bảo đảm quyền chính trị của công nhân trong khu công nghiệp.

Một bộ phận người lao động coi tổ chức công đoàn trong doanh nghiệp mang tính hình thức và dường như không có tiếng nói trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động. Nhiều quyền của người lao động như thương lượng tập thể sẽ không có hiệu quả bởi “công đoàn nhà” do người sử dụng lao động tổ chức ra hoặc các thành viên của Công đoàn không có quyền từ chối làm việc theo các điều khoản do người sử dụng lao động đưa ra. Tại những nơi làm việc có Công đoàn, có rất ít ví dụ về các kênh giao tiếp cởi mở và hiệu quả và các cơ chế giải quyết vấn đề giữa ban quản lý và đại diện người lao động, chẳng hạn như thông qua các bàn đối thoại thường xuyên.

2.3. Giải pháp bảo đảm quyền chính trị của người lao động trong các khu công nghiệp ở tỉnh Bình Dương hiện nay

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế bảo vệ và hiện thực hóa các quyền chính trị

Tiếp tục thể chế hóa các quyền chính trị đã được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013 như quyền tự do ứng cử và bầu cử, quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội. Sớm hoàn thành việc xây dựng và ban hành các văn bản luật liên quan đến các quyền chính trị như luật về hội,...

Cần hoàn thiện các quy định của pháp luật, cụ thể như: Với quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội cần hoàn thiện các quy định pháp luật về dân chủ trực tiếp, tạo lập cơ sở pháp lý minh bạch, dễ tiếp cận để nhân dân tham gia tích cực vào các công việc của Nhà nước, kiểm soát việc thực hiện quyền lực do nhân dân ủy quyền. Ngoài ra, cần thúc đẩy hơn nữa tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong tổ chức và hoạt động của bộ máy chính quyền.

Cần chuyển tải nội dung của các văn bản, chủ trương, chính sách của Đảng, quy phạm pháp luật của Nhà nước thành chủ trương, chính sách quy định cụ thể của từng cơ quan, đơn vị.

Yếu tố thiết yếu nhất trong việc thúc đẩy sự tham gia của người dân là hoàn thiện thể chế trong đó các nguyên tắc cốt lõi cho việc huy động sự tham gia phải được cụ thể hóa thành các quy định một cách rõ ràng. Đồng thời, thúc đẩy trách nhiệm giải trình và sự minh bạch trong các quá trình ra các quyết định của các cơ quan công quyền, minh bạch hóa trong quy trình thực hiện mọi chủ trương, chính sách.

Mặt khác, cần xây dựng các cơ chế cho phép người dân nói chung người lao động trong các khu công nghiệp nói riêng tham gia vào tất cả các khâu quyết định đối với các chính sách, chương trình và dự án thông qua các hoạt động kịp thời, linh hoạt phù hợp với kỹ năng, khả năng và mối quan tâm của các nhóm cộng đồng cũng như phù hợp với từng lĩnh vực. Đồng thời, thực hiện đối thoại giữa chính quyền địa phương và người dân. Mặc dù hiện tại đã có nhiều văn bản quy phạm pháp luật cho việc thực hiện hoạt động tiếp xúc, đối thoại giữa chính quyền và người dân, tuy nhiên bản thân các cấp chính quyền địa phương cũng cần cụ thể hóa các quy định này để tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động đối thoại giữa người dân và các cơ quan công quyền.

Thứ hai, phát huy vai trò của tổ chức công đoàn các khu công nghiệp và công đoàn cơ sở trong tham gia bảo đảm quyền chính trị cho người lao động

Các cấp ủy Đảng cần tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo để tổ chức công đoàn các cấp trong đó có công đoàn các khu công nghiệp và các công đoàn cơ sở thực hiện đúng, đủ, có trách nhiệm vai trò của mình trong bảo đảm quyền cho người lao động nói chung và quyền chính trị nói riêng. Nhà nước có chính sách hỗ trợ, phối hợp để nâng cao năng lực hoạt động của các tổ chức công đoàn. Phát huy tốt vai trò của các tổ chức trong bảo đảm quyền chính trị cho người lao động trong các khu công nghiệp thông qua việc tham gia xây dựng chính sách, pháp luật có liên quan đến người lao động, các hoạt động chăm lo đời sống vật chất và tinh thần từ nơi làm việc đến nơi ở để người lao động yên tâm làm việc.

Để thực hiện được mục tiêu này, Công đoàn các cấp cần nâng cao chất lượng hoạt động, cụ thể: Công đoàn phải đổi mới nội dung, phương thức hoạt động; phát động và duy trì các chương trình hành động, cuộc vận động theo hướng tập trung, đáp ứng yêu cầu thiết thực của các thành viên, phù hợp khả năng, nguyện vọng chính đáng của người lao động; Chú trọng thực hiện những phương thức mới trong tập hợp đoàn viên, gắn các hoạt động của Công đoàn với hoạt động kinh tế, xây dựng đời sống dân cư; đáp ứng nhu cầu thiết thực của người lao động; Thay thế những hình thức sinh hoạt đã trở nên quá quen thuộc, cũ kỹ và nhàm chán, không thu hút được đoàn viên.

Thứ ba, nâng cao nhận thức và năng lực tự bảo vệ và thực hiện quyền chính trị của người lao động trong các các khu công nghiệp

Nhận thức, năng lực tự bảo vệ và thực hiện quyền của người lao động là yếu tố quan trọng trong bảo đảm quyền chính trị. Các quyền chính trị được hiến định chỉ có thể được thực hiện khi các chủ thể của quyền có nhận thức và năng lực đầy đủ để hiện thực hiện nó. Để đạt được mục tiêu này, người lao động trong các khu công nghiệp cần chủ động học tập, tìm kiếm thông tin về các quyền chính trị của mình cũng như các cơ chế để bảo vệ quyền, tích cực tham gia vào quá trình ban hành các thảo luận hay thương lượng tập thể.

Cần thay đổi cách làm phổ biến trước đây là chỉ huy động người lao động tham gia đóng góp ý kiến hay người lao động được tham gia theo hình thức được phổ biến thông tin, thay vào đó là nâng cao cấp độ tham gia thông qua cơ chế cộng đồng phải có quyền ra quyết định. Muốn vậy, người lao động trong các khu công nghiệp cần phải được thông tin một cách đầy đủ. Vận dụng chuyển đổi số và sử dụng các phương thức tham gia mới để xóa bỏ các rào cản khiến người lao động trong các khu công nghiệp khó thực hiện được các quyền chính trị cơ bản của mình.

3. Kết luận

Với tư cách là một quyền cụ thể của quyền con người, quyền chính trị đã được hiến định trong Hiến pháp và nhiều văn bản pháp luật, cần tiếp tục được quy định cụ thể trong pháp luật, phù hợp với điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, lịch sử, tôn giáo và được nhà nước bảo đảm thực hiện. Việc bảo đảm thực hiện quyền chính trị của người lao động liên quan đến các chủ thể, đặc biệt là chính người lao động. Các cấp ủy, cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức công đoàn và các đoàn thể cần đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền để nâng cao nhận thức của người lao động về quyền liên kết và vai trò của Công đoàn, cải thiện hệ thống quản lý để thúc đẩy việc bảo đảm quyền liên kết của người lao động và văn hóa đối thoại mang tính xây dựng giữa người sử dụng lao động và người lao động. Công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về quyền chính trị cần được tiến hành một cách thường xuyên, rộng khắp.

_________________

Ngày nhận bài: 26-4-2025; Ngày bình duyệt: 30-5-2025; Ngày quyết định đăng: 30-5-2025

Email tác giả: vuyendanvan@gmail.com

(1) Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Bình Dương: Báo cáo 6 tháng cuối năm 2024 của Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Bình Dương, Bình Dương, 2025.

(2) https://laodong.vn, ngày 25-12-2023.

(3) Đảng bộ tỉnh Bình Dương: Văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh Bình Dương lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020-2025, Bình Dương, 2020.

(4) Điều tra xã hội học về chủ đề sự quan tâm của người lao động trong các khu công nghiệp đối với quyền chính trị, tác giả thực hiện năm 2024.