Hội thảo khoa học Xác định nội dung, giá trị lịch sử, ý nghĩa của Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949-1950)

MINH PHƯƠNG - HẢI HẬU

Dự và chủ trì Hội thảo có GS, TS Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương. Cùng chủ trì có GS, TS Tạ Ngọc Tấn, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương; PGS, TS Dương Trung Ý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; TS Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia.

Tham dự Hội thảo có đại diện lãnh đạo Vụ Lý luận, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương; Viện Khoa học tổ chức, cán bộ, Ban Tổ chức Trung ương; Bảo tàng Cách mạng Việt Nam; Bảo tàng Hồ Chí Minh; Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch; Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam; Hội Di sản Văn hóa Thăng Long Hà Nội; Bảo tàng Đại tướng Nguyễn Chí Thanh; đại diện lãnh đạo các vụ, viện của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; thân nhân các đồng chí lãnh đạo, lão thành cách mạng; các đại biểu, các chuyên gia, nhà khoa học.

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, GS, TS Nguyễn Xuân Thắng nêu rõ: Cách đây gần 76 năm, tháng 9-1949, Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc vinh dự được đón Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và dự Lễ Khai giảng Lớp lý luận dài hạn, khóa 2. Người đã ghi vào Sổ vàng của Trường lời huấn thị: “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự Ðoàn thể, phụng sự giai cấp và nhân dân, phụng sự Tổ quốc và nhân loại. Muốn đạt mục đích, thì phải: cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”⁽¹⁾. Cùng với lời huấn thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh là những lời chỉ dẫn - bút tích của 28 đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước và các vị khách quốc tế. Đó là “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949-1950)”, gồm 72 trang. Cuốn sổ đã lưu giữ những bút tích về những lời Huấn thị đặc biệt quý giá của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước và ý kiến của một số vị khách quốc tế đối với các thế hệ cán bộ, giảng viên Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc, nay là Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh về công tác huấn luyện cán bộ.

Hội thảo là hoạt động thiết thực nhằm nghiên cứu, xác minh thông tin những nội dung cơ bản của “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949-1950)”; làm rõ những giá trị lịch sử văn hóa của một hiện vật độc bản có hơn 75 năm tuổi, có mối quan hệ gắn bó với lịch sử Đảng, với việc nghiên cứu di sản Hồ Chí Minh trong bối cảnh các vị tiền bối đều đã đi xa, hồ sơ, câu chuyện lịch sử của hiện vật còn trống vắng để từ đó khẳng định cụ thể hơn về ngày truyền thống và vị thế của Học viện từ ngày đầu thành lập.

Thông qua Hội thảo nhằm nghiên cứu, xác minh thông tin lịch sử của hiện vật, xác minh bút tích, bút danh của các vị lãnh đạo, khai thác giá trị nguyên gốc, độc bản, giá trị đặc biệt về lịch sử, tư tưởng, lý luận, văn hóa, giáo dục của cuốn Sổ vàng đối với sự hình thành và phát triển của của Học viện nói riêng và dân tộc nói chung.

Ban Tổ chức Hội thảo đã nhận được hơn 30 tham luận của các nhà khoa học công tác tại các ban, bộ, ngành trung ương, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, các cơ quan nghiên cứu. Các tham luận và ý kiến phát biểu tại Hội thảo tập trung làm sáng tỏ những nội dung chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, làm rõ nguồn gốc, kết quả xác minh thông tin, khẳng định tính nguyên gốc, độc bản của hiện vật Sổ vàng

Các tham luận đã tập trung đi sâu nghiên cứu, phân tích các dữ liệu đối sánh để làm rõ nguồn gốc, giá trị nguyên gốc, độc bản của hiện vật. “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949-1950)” được lưu giữ cẩn trọng tại kho bảo quản hiện vật của Bảo tàng Lịch sử quốc gia từ năm 1959 đến nay. Những ghi chép trong cuốn Sổ vàng được xác định mở đầu là bút tích của Chủ tịch Hồ Chí Minh (tháng 9-1949) và thời gian cụ thể là từ ngày 3-9-1949 qua bài viết của Tổng Bí thư Trường Chinh. Sổ vàng lưu 29 bài viết của các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Bài viết cuối cùng là của người đồng chí quốc tế Léo Figuères - Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Pháp, được Đảng Cộng sản Pháp cử đi thăm và làm việc tại Việt Nam, dự Đại hội Thanh niên Việt Nam, đồng thời tìm hiểu tình hình về Đảng Cộng sản và cách mạng Việt Nam. Đồng chí đã đến thăm Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc, ngày 2-5-1950 và ghi lại trong cuốn Sổ vàng của Trường, đánh giá cao về chủ trương đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam về công tác đào tạo cán bộ và kết quả thực tế của công tác đó trong điều kiện vô cùng khó khăn gian khổ của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Thông tin lịch sử của hiện vật dần được sáng tỏ qua đối sánh các tư liệu gốc, hồi ký của các đồng chí lãnh đạo và nhân chứng lịch sử. Tháng 9-1949 là mốc thời gian được coi là mở đầu Ngày Truyền thống của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh với tên gọi đầu tiên là Trường Nguyễn Ái Quốc. Bên cạnh các nguồn sử liệu gốc sưu tầm được từ các cơ quan lưu trữ, Hội thảo cũng nhận được một số bản sao tư liệu từ thân nhân các đồng chí lãnh đạo trong quá trình xác minh thông tin hiện vật. Phần lớn thông tin về tên các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước 1949-1950 có bút tích tại Sổ vàng, nội dung, thời gian và chữ ký của người viết đã bước đầu được xác định qua đối sánh bút tích, tư liệu gốc và các nguồn sử liệu.

Các ý kiến tại Hội thảo đều khẳng định đây là hiện vật gốc, độc bản, là nguồn sử liệu gốc đáng tin cậy để phục vụ cho các hoạt động trưng bày, phát huy giá trị hiện vật tại bảo tàng và nghiên cứu khoa học.

Thứ hai, khẳng định những giá trị đặc biệt của lời di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo của Đảng, Nhà nước trong Sổ vàng

Các tham luận trong Hội thảo đã phân tích và khẳng định “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949-1950)” có giá trị đặc biệt về lịch sử, tư tưởng, lý luận, văn hóa, giáo dục.

Một là, giá trị đối với công tác xây dựng Đảng vững mạnh, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý của Đảng

Ngay từ khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập và trong suốt cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã coi trọng công tác cán bộ, trong đó bao hàm 2 nội dung là: Sử dụng cán bộ và đào tạo, huấn luyện cán bộ. Bút tích trong cuốn Sổ vàng được ghi vào năm 1949, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta đang trong giai đoạn khó khăn, ác liệt. Chủ trương đúng đắn về trọng dụng đội ngũ trí thức và đào tạo, huấn luyện cán bộ trong điều kiện Nhà nước Việt Nam mới thành lập, cán bộ còn thiếu, năng lực quản lý nhà nước còn hạn chế lại phải tiến hành cuộc kháng chiến trong điều kiện khó khăn mọi bề đã giúp Đảng ta vượt qua thử thách, lãnh đạo toàn dân thực hiện thắng lợi cuộc kháng chiến trường kỳ, gian khổ chống thực dân Pháp xâm lược.

Khá nhiều bài tham luận tập trung nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm định hướng của Đảng về công tác cán bộ và đào tạo cán bộ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”, và “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trải nghiệm thực tế và thấy được tầm quan trọng đặc biệt của việc học tập lý luận chính trị, đưa ra quan điểm đúng đắn về đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tại Trường Đảng. Trường Đảng phải giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức cách mạng cho cán bộ có những phẩm chất “cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư” “để phụng sự Đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại”.

Các bài tham luận phân tích những đóng góp to lớn của các đồng chí lãnh đạo tiền bối trong sự nghiệp đấu tranh cách mạng của quân và dân Việt Nam, nghiên cứu từng văn bản về tầm nhìn chiến lược của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng về mục đích, nội dung, phương pháp đào tạo, huấn luyện cán bộ. Coi đó là “gốc” trong các công việc của Đảng Cộng sản Việt Nam. Quán triệt quan điểm này đối với hệ thống đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Đây cũng là minh chứng cho sự quan tâm thường xuyên của Trung ương Đảng đối với công tác của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh qua các thời kỳ.

Hai là, giá trị về giáo dục lý luận, nâng cao trình độ lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên là yếu tố then chốt để giữ vững bản lĩnh của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý trước các quan điểm sai trái, phản động của các thế lực thù địch.

Những trang viết trong Sổ vàng là văn bản ngắn gọn nhưng có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, phản ánh quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước về giáo dục cách mạng trong hoàn cảnh đất nước đang trải qua giai đoạn khó khăn, ác liệt. Các ý kiến tại Hội thảo đều xác định đây không chỉ là lời căn dặn đối với học viên của một trường đào tạo cán bộ mà còn là phương châm hành động cho cả hệ thống chính trị, là ngọn đèn soi sáng con đường học tập, rèn luyện và phấn đấu của mọi cán bộ, đảng viên. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo trong “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc” là nền tảng tư tưởng sâu sắc, là kim chỉ nam cho công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ của Đảng, có giá trị lý luận và thực tiễn to lớn, được Đảng ta kế thừa và phát triển nhất quán trong các nghị quyết của Trung ương. Đó không chỉ là lời dạy mang tính thời sự của quá khứ, mà còn là chân lý dẫn đường cho hiện tại và tương lai. Trong bối cảnh hiện nay, việc nghiên cứu vận dụng sáng tạo tư tưởng này góp phần quan trọng trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ “vừa hồng, vừa chuyên”, đủ sức lãnh đạo đất nước trong thời kỳ mới. Đào tạo để tôi luyện bản lĩnh chính trị trong bối cảnh “nhiễu loạn thông tin”, chiến lược “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, yêu cầu đặt ra là cán bộ phải có bản lĩnh vững vàng, kiên định lý tưởng, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân. Việc học tập lý luận chính trị phải gắn với thực tiễn, tránh sáo rỗng.

Thứ ba, đánh giá đúng tầm vóc, giá trị của “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949-1950); từ đó, xây dựng hồ sơ khoa học đề nghị công nhận Bảo vật quốc gia và đề xuất những giải pháp khả thi để lưu giữ, bảo quản và phát huy giá trị của hiện vật

Các ý kiến và tham luận tại Hội thảo đều đồng nhất khẳng định hiện vật “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949 -1950)” không chỉ là một nguồn sử liệu quan trọng mà còn là tư liệu nguyên gốc quý hiếm trong công tác nghiên cứu, tìm hiểu đường lối, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình lãnh đạo toàn dân qua các chặng đường lịch sử. Do vậy, cần tập trung nguồn lực để thực hiện các nhiệm vụ trong tâm:

Một là, tổng hợp các dữ liệu khoa học để xây dựng hồ sơ pháp lý và thực hiện quy trình về việc đề nghị công nhận hiện vật “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949 -1950)” là Bảo vật quốc gia theo quy định của Luật Di sản văn hóa và các văn bản pháp quy.

Hai là, giải pháp thực hiện chế độ bảo quản đặc biệt đối với hiện vật: Trải qua gần 70 năm lưu giữ tại kho hiện vật Bảo tàng Lịch sử quốc gia, mặc dù đã được bảo quản cẩn trọng trong điều kiện nhiệt độ, độ ẩm cố gắng hạn chế tối đa sự tác động của môi trường tự nhiên. Tuy nhiên, bìa cuốn sổ màu đỏ và một số trang bút tích đã ngả màu theo thời gian, chữ viết trong từng trang đang có dấu hiệu mờ dần, nhiều trang chữ khó đọc. Hiện nay, điều kiện cơ sở vật chất, các trang thiết bị hiện đại phục vụ cho công tác quản lý hiện vật của Bảo tàng Lịch sử quốc gia vẫn đang trong giai đoạn từng bước được đầu tư. Hiện vật “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949 -1950)” là một trong hàng vạn tư liệu gốc lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, sau khi được công nhận Bảo vật quốc gia cần được xây dựng phương án bảo quản với chế độ riêng, đặc biệt của di sản quý hiếm, bảo đảm giữ được tuổi thọ hiện vật trong điều kiện tốt nhất có thể.

Ba là, giải pháp bảo tồn và số hóa tài liệu gốc: Tiến hành tu sửa và phục chế bản gốc, số hóa toàn bộ nội dung hiện vật “Sổ vàng Trường Nguyễn Ái Quốc (1949 -1950)” và xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử, ứng dụng công nghệ số (AR/VR) để phục vụ học tập, nghiên cứu.

Bốn là, đẩy mạnh công tác truyền thông và phát huy giá trị của Sổ vàng: tiếp tục tổ chức các cuộc tọa đàm, hội thảo khoa học trong nước và quốc tế, thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học, tổ chức trưng bày chuyên đề, triển lãm cố định và lưu động tại hệ thống Học viện, các trường chính trị, bảo tàng, khu di tích cách mạng. Tiến hành dịch sang tiếng Anh, Pháp, Trung để đưa vào các kho tư liệu toàn cầu về các di sản tư tưởng cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng. Biên soạn sách, tài liệu giảng dạy; tích hợp nội dung từ Sổ vàng vào giáo trình đào tạo cán bộ tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, các trường chính trị; đưa vào các hoạt động giáo dục đạo đức, lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ.

Năm là, kế thừa kết quả của Hội thảo để tiếp tục khai thác các nguồn sử liệu gốc về lịch sử ra đời của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Tiếp tục sưu tầm các tư liệu gốc liên quan đến sự kiện Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và dự Lễ Khai giảng khóa 2 Trường Nguyễn Ái Quốc, vào tháng 9-1949 tại Việt Bắc (cụ thể là Bình Thành, Thái Nguyên).

Xác nhận và khẳng định thời điểm được chọn là Ngày truyền thống của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.

Tiếp cận tư liệu gốc tại các cơ quan lưu trữ quốc gia để xác thực tên gọi đầu tiên của Học viện là Trường Nguyễn Ái Quốc và Giám đốc đầu tiên của Trường Nguyễn Ái Quốc.

Công bố thời điểm nhà báo Leo Figueres đến Việt Bắc, hoạt động thực tế của nhà báo với tư cách là Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Pháp để đưa ra lịch trình đúng với thực tế lịch sử làm cơ sở cho công tác nghiên cứu và giảng dạy lịch sử.

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.208.