Truyền thông thương hiệu Thủ đô Hà Nội trong mạng lưới thành phố sáng tạo của UNESCO

TS ĐỖ HUYỀN TRANG
Học viện Ngoại giao
ThS NGUYỄN HƯNG HÒA
Ban tổ chức Dự án Thiết kế sáng tạo Hà Nội

1. Mở đầu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc đẩy mạnh sự tương tác giữa các quốc gia - dân tộc, giữa các thành phố, xây dựng thương hiệu thành phố trở thành nhu cầu mang tính chiến lược của nhiều thành phố trên thế giới. Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO bắt đầu khởi động năm 2004, với mục tiêu nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc định vị hình ảnh thành phố và hướng tới cam kết đầu tư vào lĩnh vực sáng tạo, qua đó tạo động lực cho phát triển bền vững, đã thu hút sự tham gia của gần 300 thành phố từ khoảng 90 quốc gia trên thế giới, theo 7 lĩnh vực, gồm: thủ công và nghệ thuật dân gian, phim ảnh, thiết kế, ẩm thực, văn học, âm nhạc và nghệ thuật truyền thông. Nhận thức rõ tầm quan trọng, cũng như nhận thức sâu sắc về những thách thức của Hà Nội gặp phải khi xây dựng thương hiệu Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế, bài viết nghiên cứu về truyền thông thương hiệu Hà Nội, cung cấp một nghiên cứu toàn diện về vấn đề này.

2. Nội dung

2.1. Cơ sở lý luận về xây dựng thương hiệu thành phố và truyền thông thương hiệu thành phố

Theo định nghĩa của Lynch.K, thương hiệu thành phố là “những gì khác biệt và độc nhất mà một người nhìn thấy, nhận ra và ghi nhớ về một địa điểm”⁽¹⁾. City branding identity - bản sắc hay nhận diện thương hiệu là sự khác biệt rõ ràng giữa thành phố này với thành phố khác và tạo nên những ấn tượng ban đầu mạnh mẽ trong tâm trí con người ngay cả khi người đó chưa từng biết về địa phương này. Khái niệm thương hiệu thành phố lúc đầu đồng nhất với tiếp thị địa phương, nghĩa là tập trung vào hoạt động quảng cáo, quảng bá hướng tới phát triển kinh tế⁽²⁾. Địa điểm gắn liền với sự tăng trưởng du lịch góp phần quan trọng thúc đẩy kinh tế của thành phố đó.

Mở rộng hơn cách tiếp cận trên, Keller Kevin Lane cho rằng, thương hiệu địa phương là “một tập hợp những liên tưởng hình ảnh trong tâm trí khách hàng, làm tăng giá trị nhận thức về con người, sản phẩm, văn hóa, môi trường kinh doanh và điểm thu hút du lịch của địa phương, quốc gia và vùng lãnh thổ đó”⁽³⁾. Trong khi đó, Simon Anholt nhấn mạnh, xây dựng thương hiệu thành phố cần tập trung định hình và duy trì bản sắc của thành phố đó thông qua các chính sách, con người, văn hóa, lịch sử, sự kết nối các khía cạnh của thành phố với quá trình truyền tải chúng tới thế giới⁽⁴⁾.

Tóm lại, xây dựng thương hiệu giúp tăng cường nhận diện sự khác biệt của thành phố mình một cách toàn diện, rõ nét dựa trên những đặc điểm thực tế, hướng tới xây dựng thương hiệu bài bản và đồng nhất nhằm quảng bá và củng cố vị thế để trở thành một điểm đến hấp dẫn, thu hút khách du lịch nội địa và quốc tế, phát triển kinh tế thông qua các dịch vụ địa phương,… cũng như thu hút đầu tư và nhân tài, giúp đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững.

Mô hình xây dựng thương hiệu thành phố

Xây dựng thương hiệu thành phố hay địa phương có nhiều mô hình và cách thức khác nhau, đi từ góc độ mối quan hệ với các bên có liên quan với mô hình “Relational network brand” của Hankinson (năm 2004) cho đến góc độ hình ảnh của Kavaratzis (năm 2005); xây dựng nhận diện thành phố “Destination Branding” của LA Cai và C Hsu (năm 2009) và mô hình “City brand management - CBM” của Hugo Gaggiotti lấy tăng trưởng kinh tế làm trọng tâm trước khi xây dựng thương hiệu. Những mô hình này có cách tiếp cận riêng và đều thiếu góc nhìn toàn diện, tạo giới hạn trong áp dụng vào các trường hợp với nền tảng kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội khác nhau.

Mohamed Berrada đã đề xuất một mô hình tương đối toàn diện dựa trên phân tích 30 mô hình xây dựng thương hiệu địa phương phổ biến, gồm 11 yếu tố và mối quan hệ giữa 11 yếu tố ấy để xây dựng thương hiệu địa phương, trong đó nêu bật tầm quan trọng của sự lãnh đạo và tham gia của các bên liên quan trong cộng đồng, 2 yếu tố đóng vai trò chủ chốt trong xây dựng một thương hiệu địa phương bền vững trong bối cảnh mục tiêu lấy con người làm trung tâm⁽⁵⁾.

Từ mô hình trên, truyền thông thương hiệu thành phố là quá trình ứng dụng các công cụ truyền thông dưới nhiều hình thức khác nhau (trực tiếp hoặc gián tiếp, một chiều hoặc hai chiều) nhằm quảng bá hình ảnh, thương hiệu thành phố cũng như định vị thế mạnh và các khía cạnh khác biệt của thương hiệu thành phố trong lòng công chúng (quốc gia và quốc tế).

2.2. Thực tiễn truyền thông thương hiệu Thủ đô Hà Nội trong mạng lưới thành phố sáng tạo của UNESCO

Để hiện thực hóa tầm nhìn đưa Hà Nội trở thành Kinh đô sáng tạo của Việt Nam, cũng như hỗ trợ các cam kết của thành phố với mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO (UCCN - UNESCO Creative City Network), vào tháng 9-2020, Khung thoả thuận hợp tác giữa Liên hợp quốc và Tập đoàn SOVICO được ký kết, gồm văn kiện dự án Hanoi Rethink - Huy động nguồn lực văn hóa và sự tham gia của giới trẻ để đưa Hà Nội trở thành kinh đô sáng tạo.

Với ý tưởng khởi nguồn “Thiết kế làm cho cuộc sống tốt hơn”, dự án Hanoi Rethink với mục tiêu đẩy mạnh các ngành công nghiệp sáng tạo và chế tác kỹ thuật số tại Hà Nội, cùng đồng hành trong hành trình thiết kế sáng tạo của công dân Thủ đô. Sau 05 năm triển khai (2019-2024), tầm nhìn chiến lược và kế hoạch hành động của dự án đã được xây dựng chi tiết, tạo nền tảng vững chắc cho việc tích hợp các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo vào khung phát triển của thành phố. Hơn 40 hoạt động đã được thực hiện với sự tham gia của hơn 30 đối tác, gồm: cơ quan nhà nước, các trường đại học, các sáng kiến thanh niên và các hiệp hội. Hiện nay, dự án tiếp tục được triển khai giai đoạn 02 (từ năm 2024-2029) với những hoạt động thường niên và những hoạt động mới với quy mô ngày một mở rộng.

Dự án Hanoi Rethink được phối hợp triển khai và phát triển bởi UNESCO tại Hà Nội và Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, dưới sự chỉ đạo của UBND thành phố Hà Nội. Ngoài ra, với mỗi hoạt động trong khuôn khổ dự án, đội ngũ cố vấn được thành lập gồm các chuyên gia trong lĩnh vực liên quan nhằm bảo đảm nội dung và thông điệp không xa rời mục tiêu ban đầu của dự án.

Sự tham gia của các bên liên quan trong cộng đồng, gồm: các cơ quan chính quyền thành phố, mạng lưới trung tâm sáng tạo trẻ, mạng lưới cố vấn chuyên gia, cơ quan báo chí, doanh nghiệp - tập đoàn có tiềm năng tài trợ và đầu tư, các trường đại học, cao đẳng tại Hà Nội…

Trong đó, tầm nhìn thương hiệu Hà Nội được chia làm hai nhóm chính:

1) “Khởi Thăng Long” là hình ảnh Hà Nội gắn liền với truyền thuyết vua Lý Công Uẩn thấy rồng vàng hiện ra trên thuyền ngự khi dời đô từ Hoa Lư về Đại La vào năm 1010 và hình ảnh này đã đi cùng Thủ đô Hà Nội qua các thời kỳ nhà Lý, Trần, Lê, Nguyễn cùng 02 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Hình ảnh này gắn liền với những danh xưng: Thăng Long, Thủ đô ngàn năm văn hiến, Thủ đô anh hùng…;

2) “Giữ Hòa Bình” là hình ảnh Hà Nội - Thành phố vì hòa bình chính thức xuất hiện khi Hà Nội đại diện cho châu Á - Thái Bình Dương nhận danh hiệu “Thành phố vì hòa bình” vào năm 1999, gắn với hình ảnh Hà Nội - Thành phố vì hòa bình, Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người.

Hai yếu tố cốt lõi góp phần tạo thương hiệu của Thủ đô chính là Giá trị văn hóa - lịch sử và Khát vọng vươn lên. Đứng trước mục tiêu trở thành thành phố đi đầu trong quá trình chuyển đổi kinh tế xã hội nhanh chóng và vượt bậc, dự án Hanoi Rethink tạo dựng tầm nhìn thương hiệu Hà Nội trở thành Kinh đô sáng tạo của Việt Nam khi văn hóa và con người là trung tâm của sự phát triển bền vững. Trong đó, nguồn nhân lực trẻ - thanh niên sẽ là tài nguyên chủ chốt trong xây dựng công nghiệp văn hóa cũng như thúc đẩy sự đổi mới của xã hội.

Cấu trúc thương hiệu, trong đó Hà Nội là hạt nhân, với định vị “Thủ đô di sản và sáng tạo”. Dự án có: sự kiện, hội thảo, tọa đàm… cho đến hệ sinh thái thương hiệu hỗ trợ gồm các đối tác chiến lược, như: các trường đại học, viện nghiên cứu, các trung tâm thanh niên, tổ chức quốc tế, doanh nghiệp cho đến cộng đồng sáng tạo, nghệ sỹ, người dân nhằm lan tỏa tinh thần sáng tạo đến các đơn vị, cá nhân cộng tác trong từng hoạt động của từng hợp phần với tần suất liên tục, góp phần tạo thương hiệu nổi bật, hiện đại nhưng không kém phần tinh tế và hoài cổ.

Nhận diện thương hiệu

Với yêu cầu, đòi hỏi một logo phản ánh được tinh thần sáng tạo dựa trên di sản, Dự án đã lựa chọn logo Hanoi Rethink với màu vàng đồng, đại diện cho ý chí chiến đấu, vượt lên nghịch cảnh để mang đến nền hòa bình của công dân Thủ đô nói riêng và người dân Việt Nam nói chung. Đặc biệt, logo gây ấn tượng bởi biểu tượng đường kẻ dọc được sử dụng một cách sáng tạo, minh hoạ cho chữ I xuất hiện trong cả từ “Hanoi” và “Rethink”. Đường kẻ dọc này được ứng dụng trong tất cả ấn phẩm của dự án, xuất hiện như một nét vẽ ngăn đôi khung hình, đại diện cho sự đối thoại liên thế hệ giữa quá khứ và hiện tại, giá trị xưa cũ và giá trị hiện đại, thế hệ cha ông và thế hệ trẻ. Nó còn được kết hợp với cách sử dụng hình ảnh đan xen ảnh chụp và ảnh đồ họa, tạo nên những tác phẩm mang đậm giá trị văn hóa nhưng vẫn bảo đảm yếu tố sáng tạo, đổi mới. Nhận diện này được đánh giá rất cao không chỉ bởi giới chuyên môn mà còn bởi công chúng tham gia các hoạt động trong khuôn khổ dự án.

Truyền thông thương hiệu và hành động thương hiệu

Điểm cốt lõi trong chiến lược truyền thông và hành động của thương hiệu Hà Nội là triển khai đa dạng, liên tục với đối tượng trọng tâm là cộng đồng trẻ, tài năng trẻ sáng tạo và doanh nhân cùng với 7,85 triệu (năm 2018), 8,4 triệu cư dân Hà Nội (năm 2024) và trung bình hơn 26 triệu khách du lịch hàng năm⁽⁶⁾.

Dự án Hanoi Rethink giai đoạn 2019 - 2024 gồm 3 hợp phần, gồm: 1) Hướng tới tạo ra và thúc đẩy các nền tảng để kết nối các sáng kiến văn hóa đang diễn ra của thanh niên trên địa bàn Hà Nội; 2) Hỗ trợ tích hợp các công nghệ kỹ thuật số vào công nghiệp sáng tạo và thúc đẩy tiềm năng kinh doanh của các nhà thiết kế trẻ; 3) Hỗ trợ thành phố kết nối với các đối tác trong và ngoài nước để tổng hợp sức mạnh nguồn lực giữa những chương trình hiện tại và tương lai liên quan đến các ngành công nghiệp văn hóa, củng cố khả năng thu hút các nguồn lực để đưa Hà Nội tiến lên phía trước.

Việc tổ chức các hội nghị, hội thảo, tọa đàm đặc biệt hiệu quả trong công cuộc trao quyền cho người trẻ được cất tiếng nói, trực tiếp đóng góp và tác động vào chương trình phát triển của thành phố. Tháng 4-2021, ba hội thảo tham vấn với khoảng 200 người tham gia từ các lĩnh vực như nghệ thuật, thiết kế đã giúp sinh viên đại học thu thập ý tưởng và xây dựng kế hoạch hành động cho chương trình Thành phố sáng tạo Hà Nội. Đến tháng 10-2023, tổ chức hội thảo tham vấn về mạng lưới không gian văn hóa và sáng tạo Hà Nội, thu hút 100 chuyên gia quốc tế, đại diện các không gian sáng tạo và những người thực hành sáng tạo, nhằm đánh giá không gian văn hóa và kêu gọi tham gia mạng lưới Không gian sáng tạo Hà Nội.

Ngoài ra, trong khuôn khổ Biennale Nhiếp ảnh Photo Hanoi’23, một buổi hội thảo về kỹ thuật nhiếp ảnh và giáo dục sáng tạo đã được tổ chức, mở ra cuộc đối thoại giữa thanh niên, chuyên gia và nhà hoạch định chính sách về vai trò của giáo dục sáng tạo trong thành phố sáng tạo.

Xác định hợp tác quốc tế là chìa khóa, thành phố Hà Nội đã tham gia và tổ chức các hội thảo quốc tế, tạo điều kiện để trao đổi kinh nghiệm với các thành phố sáng tạo khác trong khu vực.

Ngày 01-11-2022, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội và UNESCO đã tổ chức hội thảo Xây dựng trung tâm thiết kế sáng tạo - Kinh nghiệm từ các thành phố sáng tạo của UNESCO trong khu vực, với sự tham gia của 07 thành phố sáng tạo trong khu vực và 60 khách mời từ các đối tác chính phủ, nhà nghiên cứu, nghệ sĩ⁽⁷⁾.

Trong Diễn đàn Đô thị châu Á Thái Bình Dương 8 tổ chức tại Suwon, Hàn Quốc, UN-Habitat đã phối hợp với Jajpur, Ấn Độ tổ chức một phiên họp song song với chủ đề Nền kinh tế sáng tạo và chuyển đổi đô thị: Tận dụng sức mạnh của văn hóa đối với thành phố bao trùm.

Ngày 18-11-2023, Diễn đàn Thành phố Sáng tạo ASEAN+ 2023 với chủ đề Tái tạo đô thị và phát triển bền vững đã được tổ chức bởi Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội phối hợp với UNESCO và UN-Habitat tại Bảo tàng Hà Nội, với sự tham gia của 23 đại biểu quốc tế đến từ 09 thành phố thành viên và tiềm năng của mạng lưới, là: Sukhothai, Bangkok, Chiangmai, Phetchaburi, Nan, Kuching, Bandung, Singapore, Kobe và 100 đại biểu Việt Nam đến từ Thành phố Hà Nội, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh⁽⁸⁾.

Nền tảng cuộc thi là công cụ quan trọng trong hoạt động kết nối mạng lưới các trung tâm sáng tạo do thanh niên lãnh đạo, dựa trên các đối tác liên kết, đồng hành là các trường đại học, các tổ chức, mạng lưới có sẵn, thu hút đông đảo sinh viên, thanh niên tham gia, gồm: cuộc thi Vẽ ký họa Văn Miếu được tổ chức bởi UNESCO và các tổ chức văn hóa, các trường đại học (từ tháng 11-2020 đến 01-2021) có 125 tác phẩm nghệ thuật của sinh viên⁽⁹⁾; cuộc thi IC Master do UNESCO và Học viện Ngoại giao tổ chức với chủ đề Hành trình sáng tạo Hà Nội, với hơn 160 đội đến từ 50 trường đại học trong và ngoài nước, 6 đội chung kết được phát triển thí điểm ý tưởng⁽¹⁰⁾; cuộc thi Design Hackathon (tháng 10-2021), với 57 đề tài sáng tạo, cùng 08 chương trình trò chuyện, 05 podcast, thu hút 3.000 người nghe trong tuần đầu tiên⁽¹¹⁾; cuộc thi Waste into Arts - Biến rác thải nhựa thành sáng tạo, giữa UNESCO, Đại học Xây dựng Hà Nội, Đại sứ quán Italia, Đại sứ quán Anh (từ tháng 7-2021 đến 10-2021) nhận được 76 bài thi từ 93 thí sinh⁽¹²⁾; cuộc thi vẽ minh họa Hà Nội là... (từ ngày 06 đến 09-9-2021), thu hút 250 bài dự thi của các họa sĩ trẻ ở Việt Nam và nước ngoài, trở thành một hiện tượng truyền thông với hơn 100 hãng thông tấn đưa tin và hơn 1 triệu lượt tiếp cận trên mạng xã hội, góp phần quảng bá Hà Nội với tư cách là Thành phố thiết kế sáng tạo của UNESCO⁽¹³⁾; cuộc thi Ý tưởng kiến trúc Quốc tế 72H - Vẽ (lại) giấc mơ hiện đại, đã được tổ chức trong khuôn khổ Lễ Thiết kế sáng tạo Hà Nội và đã nhận được 435 lượt đăng ký từ 47 quốc gia⁽¹⁴⁾… Đi cùng với tổ chức sự kiện là truyền thông sự kiện, thu hút nhiều lượt tiếp cận trên mạng xã hội và được nhiều cơ quan báo chí đưa tin, cho thấy truyền thông sự kiện là trọng tâm trong truyền thông thương hiệu thành phố Hà Nội.

Nền tảng lễ hội là sản phẩm liên ngành giữa du lịch và văn hóa, tạo các cơ hội kinh tế và thúc đẩy phát triển văn hóa. Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội là một trong những sáng kiến tiên phong trong tạo ra nền tảng, nơi các tài năng sáng tạo thuộc các lĩnh vực khác nhau cùng đóng góp tổ chức các hoạt động. Sự kiện này nhận được sự quan tâm từ người dùng Facebook và các báo điện tử, tạp chí, đài truyền hình và báo địa phương đưa tin. Năm 2022, với chủ đề Sáng tạo và Công nghệ, Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội có gần 50 sự kiện, hoạt động; quy tụ 21 không gian sáng tạo nghệ thuật; gần 50 nghệ sĩ tham gia triển lãm, sắp đặt, trưng bày; gần 300 nghệ sĩ tham gia các chương trình biểu diễn; gần 50 đơn vị, tổ chức, cộng đồng sáng tạo; 08 tọa đàm, hội thảo chuyên sâu với sự tham gia của gần 30 diễn giả⁽¹⁵⁾. Năm 2023, với chủ đề Dòng chảy, Lễ hội kết nối và tôn vinh các giá trị văn hóa trong 03 trụ cột: thiết kế, cộng đồng và sáng tạo.

Từ năm 2019, tiếp nối thành công của Liên hoan Sáng tạo và Thiết kế Việt Nam (VFCD) năm 2019 và 2020, lễ hội với chủ đề - Tương lai sáng tạo: Các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo sẽ đóng góp cho sự phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam và thúc đẩy sự phát triển thông minh của các thành phố lớn Việt Nam như thế nào?, được tổ chức tại Hà Nội từ ngày 06 đến 13-11-2022. VCFD 2022 đã mang tới 20 sự kiện gồm các hội thảo và triển lãm được đóng góp bởi các đối tác sự kiện từ các trường đại học, và các nhà thực hành sáng tạo. Vào tháng 10-2023, VCFD 2023 được tổ chức với chủ đề Trí tuệ và Công nghệ, gồm 09 cuộc thảo luận và hội thảo học thuật về tầm ảnh hưởng của AI - Trí tuệ nhân tạo đến các ngành công nghiệp sáng tạo trong nước và trên thế giới.

Khóa học, tập huấn được triển khai nhằm nâng cao năng lực người trẻ. Tháng 5-2021, UNIDO đề xuất tập trung vào việc nâng cao năng lực của Fab Labs - đối tác địa phương chuyên cung cấp công cụ, người hướng dẫn, chuyên gia và không gian cho người trẻ để đổi mới và thiết kế sản phẩm sáng tạo. Từ giữa tháng 6 đến 12-2021, dự án tiến hành đánh giá năng lực và hiện trạng của các trung tâm sáng tạo, Fab Labs và không gian sáng tạo hiện có trên địa bàn Hà Nội để cập nhật trên một nền tảng trực tuyến có tên gọi là Hylo để chia sẻ thông tin, kiến thức, và tài nguyên cho cộng đồng sáng tạo. Nhằm nâng cao năng lực của người trẻ và doanh nhân trẻ trong ngành công nghiệp sáng tạo, vào tháng 5 đến 6-2022, một khóa học về các kỹ thuật cơ bản trong thiết kế âm thanh do UNESCO phối hợp với Trung tâm Hỗ trợ và Phát triển tài năng điện ảnh tổ chức với sự tham gia của 10 nhà làm phim độc lập⁽¹⁶⁾. Từ tháng 9 đến 10-2022, 12 ứng viên đã được chọn tham gia khóa tập huấn sáng tác truyện tranh do các nghệ sĩ Đức và Pháp hướng dẫn, khởi xướng bởi Viện Goethe và Viện Pháp. Kết quả của khóa tập huấn là mỗi người tham gia đã sáng tác một tác phẩm của riêng mình để xuất bản năm 2023.

Tài trợ, đồng hành, Dự án đã hỗ trợ, đồng hành cùng những sáng kiến liên quan nhằm tối đa hóa hiệu quả những dự án thành phần, đồng thời quảng bá hình ảnh thương hiệu Thành phố sáng tạo Hà Nội và nâng cao nhận thức của công chúng về việc Hà Nội chuyển mình và mở cửa đón nhận những tiếng nói mới. Tháng 01-2023, UNESCO đã hỗ trợ kỹ thuật cho cuộc thi Thiết kế. Vào tháng 5-2023, Văn phòng UNESCO tại Hà Nội đã hỗ trợ kỹ thuật cho Đại học Montréal và Đại học Xây dựng Hà Nội tổ chức khóa học trải nghiệm Thiết kế một nền kinh tế sáng tạo toàn diện và bền vững tại Hà Nội, với chủ đề về tìm kiếm ý tưởng thiết kế bãi giữa sông Hồng thành công viên sáng tạo. Sau cuộc thi Thiết kế đời sống tuần hoàn, dự án đã tư vấn chuyên môn, kỹ thuật và xây dựng năng lực cho Hanoi Connect - một nhóm IT trẻ trong việc phát triển phần mềm tương tác với các không gian lịch sử của Hà Nội. Dự án cũng hỗ trợ kỹ thuật, tài chính cho các cụm trung tâm sáng tạo do thanh niên lãnh đạo thông qua hệ thống trường học và rộng hơn. Từ đây, rất nhiều sự kiện văn hóa được tổ chức trong khuôn khổ dự án.

Nhìn chung, từ năm 2019, Hà Nội đã tận dụng lợi thế nguồn tài nguyên văn hóa dồi dào để đẩy mạnh ngành công nghiệp sáng tạo. Thành phố sở hữu 5.922 di tích lịch sử văn hóa, 1.793 di sản văn hóa phi vật thể, và 1.350 làng nghề, cùng với hệ thống các trường đại học và viện nghiên cứu chuyên ngành văn hóa và nghệ thuật. Với tỷ lệ dân số trẻ chiếm 51,7%, Hà Nội đã xác định người trẻ và nguồn lực văn hóa là trung tâm để nắm bắt cơ hội, đã đầu tư 1,2 tỷ USD vào phát triển văn hóa và xã hội, tạo ra khoảng 1.000 doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực thiết kế và đón 24 triệu lượt khách du lịch vào năm 2023, tăng 83% so với năm 2019 và lên tới và 26 triệu lượt khách vào năm 2025⁽¹⁷⁾. Hà Nội cũng chú trọng xây dựng khung quản trị rõ ràng với sự phối hợp của nhiều cơ quan và nhóm làm việc chuyên trách, giúp khai thác tối đa nguồn lực và sự tham gia đa dạng của các bên liên quan. Việc tổ chức lễ hội và các sự kiện lớn đã thể hiện sự thành công trong việc kết nối cộng đồng và thu hút sự chú ý của công chúng.

2.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả về thương hiệu

Thứ nhất, cần tháo gỡ khó khăn trong chính sách, thể chế, gồm các giải pháp ưu tiên, cơ chế, chính sách tạo điều kiện cho các nhà sáng tạo, các tổ chức có liên quan phát huy năng lực vào xây dựng, phát triển nguồn lực sáng tạo và hỗ trợ pháp lý đăng ký doanh nghiệp, cắt giảm thuế cho các doanh nghiệp thiết kế trẻ; cơ chế rõ ràng và thể chế hóa hợp tác công tư trong vấn đề sử dụng tài sản công để thu hút nguồn vốn xã hội đầu tư phát triển lĩnh vực văn hóa và xây dựng thương hiệu thành phố.

Thứ hai, cần xác định cơ chế phân quyền và quản trị phù hợp bằng cách thành lập một đơn vị, tổ chức chuyên trách trong triển khai các dự án, sự kiện thiết kế sáng tạo, các sáng kiến trong khuôn khổ UCCN và một đơn vị, tổ chức chịu trách nhiệm thực hiện các chiến dịch, hoạt động quảng bá thương hiệu bảo đảm sự nhất quán trong thông điệp và tầm nhìn thương hiệu. Ngoài ra, cần văn bản hóa, quy chế hóa vai trò, trách nhiệm của từng bên tham gia và cơ chế phối hợp liên ngành trong công tác xây dựng thương hiệu thành phố, góp phần tạo hệ thống quản trị bài bản, chuyên nghiệp và bền vững.

Thứ ba, cần thúc đẩy mô hình tài chính hỗn hợp và đa dạng hóa các hình thức tài trợ, như: phát triển một quỹ tài chính để hỗ trợ các doanh nghiệp thiết kế trẻ triển khai các sáng kiến mới, đồng thời cần tích hợp mô hình trình bày ý tưởng và kêu gọi đầu tư tại các sự kiện lớn, khuyến khích sự tham gia của các nhà đầu tư tiềm năng. Và cân nhắc triển khai mô hình gây quỹ cộng đồng nhằm tối ưu hóa nguồn lực tài chính, đồng thời khuyến khích sự tham gia, trách nhiệm của mỗi công dân đối với thành phố của mình.

Thứ tư, cần xây dựng một cộng đồng sáng tạo bằng cách đầu tư xây dựng một trung tâm thiết kế sáng tạo - nơi các nhà thiết kế trẻ, doanh nghiệp trẻ, hội, nhóm nghệ thuật được cung cấp không gian làm việc, kết nối, giao lưu, sử dụng các hỗ trợ kỹ thuật liên quan cùng với các chương trình đào tạo kỹ năng thiết kế, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng, năng lực sáng tạo chất lượng cao và cần có các cơ chế khen thưởng, vinh danh dành cho cộng đồng sáng tạo.

Thứ năm, cần bảo đảm sự tham gia của người dân trong xây dựng thương hiệu thành phố để thương hiệu có sự đồng thuận của đông đảo người dân cũng như tạo nền tảng để người dân được tương tác trực tiếp với thương hiệu, đẩy nhanh quá trình “Biết - Hiểu - Cảm - Hành động”. Tạo điều kiện để mỗi người dân đều được tham gia, để mỗi người dân trở thành một “Đại sứ truyền thông” chủ động tích cực, góp phần giúp thương hiệu thành phố được lan tỏa bền vững.

Thứ sáu, cần cải thiện môi trường số. Dựa trên nghiên cứu các trường hợp điển hình của các thành phố đã thành công xây dựng thương hiệu thông qua cải thiện môi trường số, Hà Nội cần có chiến lược áp dụng mạnh mẽ và đồng bộ công nghệ cao trong việc tạo dựng nền tảng dữ liệu số về câu chuyện và tầm nhìn thương hiệu, nguồn lực văn hóa, di sản, con người của thành phố để cộng đồng thiết kế, người dân thủ đô và các đối tượng khác truy cập, nâng cao nhận thức về thương hiệu. Ngoài ra, việc tạo một nền tảng dữ liệu còn đóng góp cho quá trình đánh giá hiệu quả chiến lược, giúp thành phố có sự sửa đổi kịp thời và hiệu quả.

Thứ bảy, cần khuyến khích ứng dụng thiết kế trong giải quyết các thách thức đô thị, như việc cải tạo, tu bổ, phục hồi các công trình lâu đời để đánh thức các di sản, như: Trung tâm văn hóa nghệ thuật 22 Hàng Buồm, Nhà máy xe lửa Gia Lâm… là những sáng kiến tiềm năng của Hà Nội trong ứng dụng thiết kế để giải quyết các thách thức đô thị. Do vậy, cần tiếp tục triển khai công tác nghiên cứu, khảo sát chuyên sâu để xây dựng khung tiêu chí các công trình, di sản cần đánh thức, từ đó thu thập danh sách và phát triển quy chế cải tạo bền vững, phù hợp với những nhu cầu của Hà Nội.

Thứ tám, cần bảo đảm tính liên tục của các hoạt động thông qua nền tảng lễ hội, trong đó cần xây dựng chương trình hành động dài hạn dựa trên nền tảng lễ hội xuyên suốt trong một năm, quy hoạch các hoạt động để các sự kiện có tầm vóc, có tính liên ngành hơn và có sự gắn kết với tầm nhìn thương hiệu, bảo đảm quá trình xây dựng thương hiệu được liền mạch, thống nhất và hiệu quả.

Cuối cùng, cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế giữa Hà Nội và các thành phố thành viên khác trong UCCN bằng cách tham gia đầy đủ các hội nghị thường niên của mạng lưới cũng như hoàn thiện MMR định kỳ để thể hiện sự tích cực của mình; tiếp cận các cuộc thi, giải thưởng quốc tế để tìm kiếm các danh hiệu được công nhận toàn cầu, từ đó củng cố vị thế quốc tế của mình

3. Kết luận

Nghiên cứu cho thấy, sự thay đổi liên tục của xu hướng xây dựng thương hiệu thành phố đòi hỏi sự linh hoạt và chủ động. Đặc biệt, để định hướng sự phát triển bền vững, việc tập trung nguồn lực vào cộng đồng và lấy người dân làm trung tâm là yếu tố then chốt, tạo điều kiện cho họ tham gia trong quá trình xây dựng và quảng bá thương hiệu. Khi xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, cần đưa yếu tố sáng tạo hàm chứa trong tất cả các lĩnh vực, tạo sự bền vững trong phát triển, chủ trương đầu tư nhiều hơn cho các hoạt động sáng tạo, có những cơ chế, chính sách, quy định mang tính pháp lý bảo đảm động lực, thúc đẩy tư duy và thực hành sáng tạo trên mọi lĩnh vực phát triển cũng như khơi thông và tạo môi trường để các ý tưởng thành hiện thực, thành nét đặc trưng nổi trội của Hà Nội, định vị thương hiệu của Thủ đô.

_________________

Ngày nhận bài: 24-10-2025; Ngày bình duyệt: 15-11-2025; Ngày duyệt đăng: 7-12-2025.

Email tác giả: tranghuyendo@gmail.com

(1) Lynch.K: The Image of City, Nxb Cambridge MIT Press, 1960.

(2) Xem: Kotler và Achrol: “Marketing in Network Economy”, The Journal of Marketing 63: 146-163, 1999.

(3) Kevin Lane Keller: “Brand Synthesis: The Multidimensionality of Brand Knowledge”, 2003, The Journal Consumer Research 29 (4): 595-600.

(4) Xem: Simon Anholt: Competitive Identity: The new brand management for nations, cities and regions, Nxb Palgrave MacMillan, 2006.

(5) Xem: Mohamed Berrada: “Towards a Holistic Place Branding Model: A Conceptual Model Proposal”, Chinese Business Review, 2018, Vol.17, No.5: 223-237.

(6) Minh Anh: “Hà Nội đón hơn 26 triệu lượt du khách trong 9 tháng năm 2025”, https://thanglong.chinhphu.vn, ngày: 29-9-2025.

(7) Nguyễn Tâm: Hội thảo “Xây dựng Trung tâm Thiết kế Sáng tạo – Kinh nghiệm từ các Thành phố Sáng tạo của UNESCO trong khu vực”: Nhiều kinh nghiệm hữu ích, quý báu, https://sovhtt.hanoi.gov.vn, ngày: 2-11-2022.

(8) Nguyễn Tâm: “Hội nghị Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO khu vực Đông Nam Á tại Hà Nội”, https://sovhtt.hanoi.gov.vn, ngày: 18-11-2023.

(9) Trúc Vũ: “Lễ tổng kết và trao giải cuộc thi “Ký họa Văn Miếu – Quốc Tử Giám”, https://hanoicreativecity.com, ngày: 30-1-2021.

(10) IC MASTER 2021: “Lộ diện Top 6 xuất sắc bước tiếp vào vòng thực thi - The Explorer”, https://dav.edu.vn, ngày: 1-10-2021.

(11) Trường Thịnh: “Cuộc thi Hackathon 2021: Điểm mặt Top 10 Nhà kiến tạo xanh”, https://dantri.com.vn, ngày: 1-10-2021.

(12) Trúc Anh: “Dự án Waste into art 2021: Biến rác thải thành nghệ thuật và ứng dụng công nghệ”, https://www.hanoicreativecity.com, ngày: 11-7-2021.

(13) Lưu Nhật Phương: “Công bố kết quả cuộc thi vẽ minh họa “Hà Nội là...””, https://tiredcity.com, ngày: 21-9-2021.

(14) “Cuộc thi Ý tưởng Kiến trúc Quốc tế 72H: Vẽ (lại) giấc mơ hiện đại của quá khứ”, https://hanoigrapevine.com, ngày: 6-11-2022.

(15) “Khai mạc Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2022”, https://hanoionline.vn, ngày: 12-11-2022.

(16) Ngô Hồng Vân: “Sonic Ground – Khóa học nâng cao năng lực về kỹ thuật âm thanh cho các nhà làm phim trẻ”, http://www.vanhoanghethuat.vn, ngày: 6-10-2022.

(17) “Hà Nội gia nhập hệ thống Thành phố Sáng tạo của UNESCO”, https://hanoicreativecity.com/gioi-thieu-2/