Yêu cầu tăng cường các hoạt động giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên trong bối cảnh hiện nay

ThS NGUYỄN TRỌNG MINH QUÂN
Trường Chính trị Trần Phú tỉnh Hà Tĩnh

1. Mở đầu

Thanh niên là lực lượng nòng cốt trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đóng vai trò quyết định trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đây là nhóm đối tượng có khả năng tiếp cận nhanh với công nghệ, nhưng cũng dễ bị tác động bởi những thông tin xấu, độc hại trên không gian mạng. Do đó, việc giáo dục, trang bị kiến thức pháp luật cho thanh niên là nhiệm vụ quan trọng, giúp thanh niên hiểu và tuân thủ pháp luật, tránh vi phạm các quy định về an ninh mạng. Điều này không chỉ bảo vệ thanh niên khỏi các rủi ro pháp lý mà còn giúp họ trở thành những công dân có trách nhiệm, góp phần xây dựng xã hội văn minh, tiến bộ.

Thời gian qua, mặc dù các cấp, các ngành đã có nhận thức rõ và đã quan tâm công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, trong đó có pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên, nhưng kết quả đạt được vẫn chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, giáo dục ý thức chấp hành pháp luật, đặc biệt là pháp luật về an ninh mạng, là yêu cầu cấp thiết.

Ý thức chấp hành pháp luật không chỉ giúp bảo vệ lợi ích cá nhân thông qua tiếp xúc, sử dụng các công nghệ hiện đại mà còn góp phần bảo vệ lợi ích cộng đồng, giữ gìn an ninh trật tự trên không gian mạng. Tuy nhiên hiện nay, nhiều thanh niên vẫn chưa thực sự nhận thức đầy đủ về các quy định của pháp luật, còn dễ mắc các sai phạm do thiếu hiểu biết hoặc bị tác động bởi các yếu tố tiêu cực từ môi trường mạng. Điều này đòi hỏi các ngành, các cấp cần đẩy mạnh hơn nữa công tác giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên bằng các giải pháp đồng bộ, sáng tạo, phù hợp với đặc điểm tâm lý, lối sống, thói quen sử dụng mạng xã hội và phạm vi văn hóa đặc thù của thanh niên trên địa bàn.

2. Nội dung

2.1. Những kết quả đạt được trong công tác giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên

Tính đến ngày 31-12-2023, Việt Nam có hơn 20 triệu thanh niên từ 16-30 tuổi (chiếm 20,1% dân số cả nước); trong đó, nam thanh niên là hơn 10 triệu người, nữ thanh niên là gần 10 triệu người. Có hơn 12 triệu thanh niên ở khu vực nông thôn và gần 8 triệu thanh niên ở khu vực thành thị⁽¹⁾.

Lực lượng thanh niên Việt Nam không ngừng phát triển về chất lượng, đóng vai trò quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Thanh niên lao động, học tập và công tác trên mọi miền Tổ quốc, trên các lĩnh vực, tích cực tham gia các hoạt động trong phong trào đoàn.

Thực tiễn cho thấy, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, trong đó đặc biệt là pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên đã được các tổ chức trong hệ thống chính trị, các trường học, lãnh đạo cơ quan, các đơn vị lực lượng vũ trang và doanh nghiệp quan tâm, với các hình thức tuyên truyền thích hợp, phù hợp với từng đối tượng thanh niên, góp phần từng bước xây dựng ý thức tự giác thi hành pháp luật của thanh niên, trở thành những hành động cụ thể.

Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật đã góp phần xây dựng thế hệ thanh niên phát triển toàn diện, tạo sự chuyển biến rõ rệt về ý thức chấp hành pháp luật của thanh niên, phát huy vai trò, trách nhiệm và tiềm năng to lớn của thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nhiều địa phương đã triển khai hệ thống các hoạt động tuyên truyền pháp luật đa dạng, phong phú và thiết thực, nhằm nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật cho các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thanh niên - nhóm đối tượng có vai trò quan trọng trong sự phát triển của xã hội và cũng là nhóm dễ bị tác động bởi các vấn đề liên quan đến an ninh mạng.

Các hoạt động tuyên truyền được tổ chức đồng bộ, đảm bảo lan tỏa rộng rãi và sâu sắc qua việc tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo chuyên đề, sinh hoạt tập thể tại các cơ quan, đơn vị, trường học, khu dân cư và các câu lạc bộ pháp luật.

Những buổi sinh hoạt này không chỉ truyền đạt kiến thức pháp luật mà còn tạo điều kiện để người dân, đặc biệt là thanh niên, trao đổi, thảo luận, từ đó nâng cao khả năng nhận biết và phòng tránh các hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến an ninh mạng và các lĩnh vực khác.

Việc tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật cũng được chính quyền các cấp chú trọng nhằm kích thích sự quan tâm, chủ động học hỏi và nâng cao kiến thức pháp luật cho thanh thiếu niên. Bên cạnh đó, chính quyền các cấp phối hợp đã tận dụng hiệu quả các phương tiện truyền thông đại chúng và công nghệ thông tin để tuyên truyền pháp luật. Các nội dung tuyên truyền được đăng tải thường xuyên trên cổng thông tin điện tử, các trang thông tin điện tử của các sở, ban, ngành, địa phương, cũng như trên các kênh truyền thanh, truyền hình địa phương.

Đặc biệt, nhiều địa phương đã sử dụng mạng xã hội, các nền tảng trực tuyến để tiếp cận nhóm đối tượng thanh niên một cách nhanh chóng, sinh động và gần gũi hơn. Việc này giúp mở rộng phạm vi tiếp cận, đồng thời tạo điều kiện cho thanh niên dễ dàng tiếp nhận và tương tác với các nội dung pháp luật.

Công tác tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ báo cáo viên pháp luật các cấp được quan tâm đặc biệt. Qua các lớp tập huấn, báo cáo viên được trang bị kiến thức chuyên sâu, kỹ năng truyền đạt hiệu quả, giúp nâng cao chất lượng các buổi tuyên truyền pháp luật tại cơ sở. Điều này góp phần tạo nên đội ngũ tuyên truyền viên vững mạnh, có năng lực đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật.

Trên các phương tiện truyền thông đại chúng, các hình thức giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên đã được phủ sóng và tiếp cận rộng rãi các đối tượng thanh niên.

Các hình thức giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên đã có nhiều đổi mới, đa dạng và hiện đại hơn, đáp ứng nhu cầu tiếp cận thông tin của giới trẻ trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của công nghệ số. Một trong những hình thức quan trọng là giáo dục trên nền tảng số, tận dụng mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok và YouTube để phổ biến kiến thức pháp luật về an ninh mạng. Các nội dung tuyên truyền thường được thể hiện dưới dạng bài viết, video ngắn, infographic sinh động nhằm thu hút sự quan tâm của thanh niên. Nhờ đó, thông tin pháp luật không còn khô khan mà trở nên trực quan, dễ hiểu và tiếp cận rộng rãi hơn. Ngoài các phương tiện truyền thông hiện đại, giáo dục pháp luật về an ninh mạng còn được lồng ghép vào chương trình giảng dạy trong các trường học và cơ sở đào tạo. Thông qua các môn học chính khóa và các chuyên đề ngoại khóa, học sinh, sinh viên được trang bị kiến thức về quyền riêng tư, bảo vệ dữ liệu cá nhân, phòng tránh hành vi vi phạm pháp luật trên không gian mạng. Sự kết hợp giữa giáo dục chính quy và tuyên truyền ngoài nhà trường đã giúp nâng cao hiệu quả tiếp cận kiến thức pháp luật trong thanh niên.

Với những hình thức giáo dục pháp luật đa dạng và hiện đại, tỷ lệ thanh niên được tiếp cận và nâng cao nhận thức về an ninh mạng đã tăng lên. Đây là một kết quả quan trọng, thể hiện sự quan tâm của chính quyền địa phương trong việc nâng cao nhận thức pháp luật và bảo vệ thanh niên trước các rủi ro trên không gian mạng.

Nhiều mô hình, chương trình tuyên truyền, phổ biến pháp luật đã được triển khai. Như mô hình “Tổ tư vấn pháp luật lưu động” do Đoàn Thanh niên phối hợp với các Sở Tư pháp tổ chức. Mô hình này đã thực hiện các buổi tuyên truyền, tư vấn pháp luật về an ninh mạng cho đoàn viên, thanh niên tại các trường trung học phổ thông, cao đẳng và đại học; chính quyền triển khai chuyên mục “Pháp luật với thanh niên” trên cổng thông tin điện tử và fanpage của thành đoàn, thu hút thanh niên theo dõi và tương tác. Các video, bài viết phổ biến kiến thức pháp luật về an ninh mạng được đăng tải định kỳ, giúp thanh niên dễ dàng tiếp cận và cập nhật thông tin một cách nhanh chóng.

Song song với đó, công tác phối hợp giữa các cơ quan, ban, ngành trong việc phổ biến pháp luật về an ninh mạng cũng đạt được những kết quả tích cực. Lực lượng Công an nhiều địa phương phối hợp với ngành giáo dục tổ chức các hội thảo, tọa đàm chuyên đề về phòng chống tội phạm công nghệ cao, bạo lực mạng và lừa đảo trực tuyến, cho học sinh, sinh viên. Các chương trình này không chỉ giúp thanh niên nâng cao hiểu biết về các quy định pháp luật liên quan đến an ninh mạng mà còn hướng dẫn họ cách thức bảo vệ bản thân trước các mối đe dọa trên không gian mạng. Bên cạnh các hoạt động tuyên truyền, việc lồng ghép giáo dục pháp luật về an ninh mạng vào chương trình đào tạo tại các trường học cũng được chú trọng. Ở nhiều trường trung học phổ thông đã đưa nội dung về an ninh mạng vào chương trình giáo dục công dân và hoạt động ngoại khóa, tổ chức các cuộc thi thanh niên với an ninh mạng, góp phần nâng cao nhận thức về các vấn đề pháp lý liên quan đến không gian mạng trong môi trường học đường.

2.2. Khó khăn trong quá trình giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên hiện nay

Trong thời gian gần đây, tình hình chấp hành pháp luật của thanh niên diễn biến khá phức tạp, đặc biệt là lĩnh vực an ninh mạng. Tình trạng thanh thiếu niên vi phạm pháp luật gia tăng, nhiều trường hợp vi phạm phải truy tố hoặc xử phạt hành chính. Nhiều vi phạm xuất phát từ việc sử dụng mạng xã hội sai mục đích hoặc chịu ảnh hưởng tiêu cực từ các nhóm đối tượng xấu trên không gian mạng, dẫn đến các hành vi vi phạm như trộm cắp, gây rối trật tự hoặc cố ý gây thương tích.

Nguyên nhân của những hạn chế trên là:

Một số thanh niên chưa có nhận thức đầy đủ về pháp luật, dễ bị tác động bởi các thông tin tiêu cực trên mạng xã hội; một số thiếu sự quản lý chặt chẽ từ gia đình và nhà trường. Việc tiếp cận và cập nhật kiến thức pháp luật về an ninh mạng chưa thực sự sâu rộng và thường xuyên, dẫn đến hiệu quả giáo dục chưa đồng đều giữa các nhóm đối tượng. Bên cạnh đó, các hành vi vi phạm mới, tinh vi trong lĩnh vực công nghệ cao ngày càng gia tăng, đòi hỏi công tác giáo dục và quản lý phải liên tục đổi mới, nâng cao năng lực chuyên môn và ứng dụng công nghệ hiện đại để kịp thời ngăn chặn, xử lý.

Nhận thức của một số cấp ủy, nhất là cấp cơ sở về vai trò, vị trí công tác giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên còn chưa đầy đủ. Một số cơ quan, đơn vị chưa thực sự đánh giá đúng mức độ, vị trí, vai trò của lĩnh vực an ninh mạng và công tác giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho nhân viên nói chung và thanh niên nói riêng. Một số địa phương, đơn vị còn “khoán trắng” công tác này cho cán bộ tư pháp, không thường xuyên chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc, đánh giá kết quả, những ưu, nhược điểm để trên cơ sở đó đề ra các biện pháp giáo dục kịp thời.

Trong bối cảnh tình hình hiện nay, việc tổ chức giáo dục pháp luật cho thanh niên ở một số địa phương, cơ sở chưa được triển khai thường xuyên, hoặc ít đổi mới về phương pháp. Điều này dẫn đến tình trạng nhàm chán, làm giảm hiệu quả tuyên truyền. Giáo dục pháp luật liên quan đến an ninh mạng dành cho thanh niên chưa được chú trọng đúng mức, nhiều khi mang tính hình thức, chưa thực sự đem lại hiệu quả cao.

Bên cạnh đó, công tác giáo dục pháp luật chưa được lồng ghép với giáo dục đạo đức công vụ cũng như công tác kiểm tra việc thực thi nhiệm vụ đối với cán bộ, công chức. Công tác chỉ đạo, hướng dẫn từ các cấp vẫn chưa được triển khai một cách đồng bộ, còn nhiều trường hợp chỉ đạo chung chung, thiếu tính thực tiễn. Do đó, khi tiến hành tổng kết, đánh giá hiệu quả hoạt động giáo dục pháp luật, rất khó để xác định được tiêu chí cụ thể nhằm đo lường mức độ thành công của công tác này.

Một số sở, ban, ngành, đơn vị và địa phương chưa thực sự chú trọng công tác giáo dục pháp luật, chưa coi đây là một nhiệm vụ quan trọng, chưa dành sự quan tâm cần thiết đến công tác giáo dục, phổ biến pháp luật nói chung, giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên nói riêng.

Việc xây dựng và triển khai kế hoạch tuyên truyền pháp luật còn mang nặng tính hình thức, chủ yếu thực hiện theo từng đợt, thiếu tính thường xuyên và liên tục. Cá biệt, một số cơ quan, đơn vị gần như không triển khai công tác giáo dục pháp luật, mặc nhiên coi đây là nhiệm vụ riêng của một số cơ quan nhất định. Bên cạnh đó, việc huy động thanh niên tham gia vào công tác giáo dục pháp luật về an ninh mạng chưa được chú trọng, khiến hiệu quả lan tỏa chưa cao. Việc xây dựng các chương trình, kế hoạch phổ biến pháp luật, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh mạng của chính quyền các cấp chưa có định hướng rõ ràng, thiếu tính khoa học. Điều này dẫn đến tình trạng triển khai rời rạc, không đồng bộ, chủ yếu thực hiện theo từng việc ngắn hạn. Dù đã có những nỗ lực đưa công tác giáo dục pháp luật về an ninh mạng xuống cấp cơ sở, nhưng thực tế cho thấy, người dân trong đó có thanh niên vẫn còn rất hạn chế trong việc tiếp cận pháp luật. Tại cấp xã, phường, việc triển khai công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên còn thụ động, chủ yếu phụ thuộc vào sự chỉ đạo từ cấp trên mà thiếu đi tính chủ động.

Đối với lực lượng thanh niên công nhân làm việc trong các doanh nghiệp, điều kiện để tìm hiểu về các quy định pháp luật liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của họ cũng chưa thực sự thuận lợi. Chính vì thế, trong những năm gần đây, không ít vụ vi phạm pháp luật về an ninh mạng có đối tượng vi phạm là thanh niên.

Ngoài ra, hiệu quả thực hiện nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước chưa thực sự đồng đều. Vai trò của các cơ quan tư pháp, cũng như đội ngũ cán bộ tư pháp trong công tác phổ biến giáo dục pháp luật tại cấp xã còn nhiều hạn chế. Công tác kiểm tra, hướng dẫn chưa được thực hiện một cách chủ động, tích cực. Ở một số đơn vị, việc phối hợp phổ biến giáo dục pháp luật hoạt động chưa thực sự hiệu quả, đặc biệt là tại cấp xã; các tổ chức chưa phát huy tốt vai trò, thiếu sự phối hợp chặt chẽ, dẫn đến tình trạng hoạt động còn mang tính hình thức, thiếu thực chất. Đội ngũ cán bộ tư pháp, báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật còn nhiều hạn chế cả về kỹ năng, nghiệp vụ và trình độ.

Một số cán bộ tư pháp tại các xã chưa nắm vững các quy định pháp luật, đặc biệt là trong lĩnh vực an ninh mạng. Công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ phổ biến pháp luật chưa được thực hiện thường xuyên, dẫn đến việc truyền đạt kiến thức pháp luật còn hạn chế. Ở nhiều địa phương, biên chế cán bộ tư pháp có một nhân sự, vừa đảm nhiệm công tác tư pháp - hộ tịch, vừa kiêm nhiệm các nhiệm vụ khác như công tác đoàn thể, khiến việc đầu tư thời gian cho công tác giáo dục pháp luật nói chung và giáo dục pháp luật về an ninh mạng nói riêng còn nhiều hạn chế.

Ngoài ra, nhiều phòng, ban, ngành chưa bố trí cán bộ chuyên trách để đảm nhiệm công tác phổ biến giáo dục pháp luật, khiến việc triển khai thiếu tính chủ động và bài bản. Dù số lượng báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật đã tăng, nhưng chất lượng vẫn chưa đồng đều. Đa phần đội ngũ này chưa qua đào tạo sư phạm, dẫn đến cách thức truyền đạt thiếu khoa học, chưa tạo được sự hứng thú cho đối tượng người nghe. Đặc biệt, đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên tại cơ sở chưa được bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên, có trường hợp chỉ dừng lại ở việc đọc các văn bản pháp luật mà không phân tích hay giải thích các quy định quan trọng, làm giảm hiệu quả tuyên truyền.

Nội dung và phương pháp giáo dục pháp luật về an ninh mạng dành cho thanh niên chưa thực sự được đầu tư đúng mức cũng là vấn đề làm giảm hiệu quả. Mặc dù đã có sự quan tâm đến việc điều chỉnh nội dung giáo dục pháp luật cho phù hợp với đối tượng, trình độ và khu vực triển khai, nhưng phương pháp giảng dạy vẫn chưa theo kịp với thực tiễn, nhất là tại các cấp cơ sở. Một số địa phương vẫn còn nặng về hình thức, chú trọng phong trào bề nổi hơn là đi sâu vào chất lượng tuyên truyền. Phương pháp phổ biến pháp luật chưa được đổi mới kịp thời, chưa phù hợp với đặc thù từng địa bàn. Công tác tuyên truyền pháp luật về an ninh mạng trên các phương tiện thông tin đại chúng chưa thực sự hiệu quả, chưa đáp ứng nhu cầu trong bối cảnh chuyển đổi số. Trong trường học, chương trình giảng dạy pháp luật vẫn còn mang tính lý thuyết, nội dung chưa được cập nhật thường xuyên, bài giảng còn lạc hậu. Đặc biệt, nhiều giáo viên, giảng viên dạy môn pháp luật chưa được đào tạo bài bản, thiếu kiến thức chuyên sâu về an ninh mạng và các vấn đề thực tiễn liên quan đến không gian mạng, dẫn đến hiệu quả giảng dạy chưa cao.

Nhìn chung, tình hình chấp hành pháp luật của thanh niên thời gian qua cho thấy nhiều chuyển biến nhưng vẫn tiềm ẩn phức tạp, nhất là trong lĩnh vực an ninh mạng. Mặc dù đã có những nỗ lực trong công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, song nhận thức và ý thức tuân thủ của một bộ phận thanh niên còn hạn chế; các hành vi vi phạm ngày càng tinh vi, đa dạng. Bên cạnh đó, công tác quản lý, chỉ đạo và tổ chức thực hiện của một số cơ quan, đơn vị vẫn còn mang tính hình thức, thiếu đồng bộ; đội ngũ cán bộ tư pháp, báo cáo viên còn hạn chế về năng lực; nội dung và phương pháp tuyên truyền chưa đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh chuyển đổi số.

3. Kết luận

Trong bối cảnh hiện nay, khi internet và mạng xã hội ngày càng trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống xã hội, mỗi người dân cần nâng cao trách nhiệm khi tham gia không gian mạng. Thực trạng hiện nay đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật về an ninh mạng cho thanh niên, bảo đảm tính thường xuyên, thực chất và phù hợp với điều kiện thực tiễn của địa phương.

_________________

Ngày nhận bài: 30-9-2025; Ngày bình duyệt: 16-10-2025; Ngày duyệt đăng: 21-10-2025.

Email: minhquan024062@gmail.com

(1) “Đẩy mạnh công tác tổ chức thực hiện Luật Thanh niên năm 2020”, báo Nhân dân điện tử, https://nhandan.vn