Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về xuất bản trên địa bàn thành phố Hà Nội

ThS NGUYỄN THỊ KIM THÀNH
Công ty In Tiến bộ - Văn phòng Trung ương Đảng

1. Mở đầu

Xuất bản là việc tổ chức, khai thác bản thảo, biên tập thành bản mẫu để in và phát hành hoặc để phát hành trực tiếp qua các phương tiện điện tử. Hoạt động xuất bản không chỉ đóng góp vào sự phát triển của ngành văn hóa, mà còn là một công cụ quan trọng trong việc định hướng dư luận, nâng cao nhận thức và tư duy xã hội. Tại Việt Nam, trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, lĩnh vực xuất bản đang phải đối mặt với những thay đổi lớn, đòi hỏi sự điều chỉnh về phương thức hoạt động và quản lý.

Thành phố Hà Nội là trung tâm văn hóa, chính trị và giáo dục của cả nước, có vị trí quan trọng trong việc phát triển và quản lý hoạt động xuất bản. Quản lý nhà nước về xuất bản có vai trò quyết định trong việc bảo đảm sự tuân thủ pháp luật, tính chính xác và chất lượng của các xuất bản phẩm. Tuy nhiên, trước sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và yêu cầu của xã hội, công tác quản lý nhà nước về xuất bản tại Hà Nội vẫn còn nhiều thách thức, như sự chồng chéo trong quản lý, thiếu sự đồng bộ giữa các cơ quan và cơ chế giám sát chưa hiệu quả. Chính vì vậy, nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về xuất bản tại thành phố Hà Nội là rất cần thiết.

2. Nội dung

2.1. Vai trò của quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản

Xuất bản là một trong những lĩnh vực quan trọng trong việc truyền bá tri thức, văn hóa và thông tin trong xã hội hiện đại. Quản lý nhà nước về xuất bản là hoạt động của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm điều hành, kiểm soát, giám sát và hướng dẫn các hoạt động liên quan đến lĩnh vực xuất bản trong phạm vi lãnh thổ quốc gia. Mục tiêu của quản lý nhà nước về xuất bản là bảo đảm hoạt động xuất bản tuân thủ pháp luật, đáp ứng các yêu cầu về chất lượng, nội dung, tính minh bạch và phù hợp với định hướng văn hóa, chính trị, xã hội của quốc gia.

Điều 6, Luật Xuất bản năm 2012 quy định: Nội dung quản lý nhà nước về hoạt động xuất bản bao gồm: “a) Xây dựng và tổ chức thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát triển hoạt động xuất bản; ban hành theo thẩm quyền văn bản quy phạm pháp luật về hoạt động xuất bản và bản quyền tác giả trong hoạt động xuất bản; b) Tổ chức đọc, kiểm tra, thẩm định xuất bản phẩm lưu chiểu; c) Cấp, thu hồi các loại giấy phép trong hoạt động xuất bản; d) Nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ trong hoạt động xuất bản; đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ về hoạt động xuất bản; đ) Hợp tác quốc tế trong hoạt động xuất bản; e) Thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động xuất bản; g) Thực hiện chế độ thông tin, báo cáo, thống kê và công tác thi đua, khen thưởng trong hoạt động xuất bản; tuyển chọn và trao giải thưởng đối với xuất bản phẩm có giá trị cao”⁽¹⁾.

Hoạt động xuất bản đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển tri thức, nâng cao văn hóa đọc và phổ biến thông tin đến công chúng. Tuy nhiên, do tính nhạy cảm và ảnh hưởng sâu rộng của thông tin, hoạt động xuất bản đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ của nhà nước. Vai trò của quản lý nhà nước trong hoạt động xuất bản không chỉ nhằm bảo đảm sự phát triển lành mạnh của ngành xuất bản mà còn góp phần duy trì trật tự xã hội, bảo vệ an ninh quốc gia và văn hóa dân tộc.

Quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản đóng vai trò thiết lập hành lang pháp lý cho hoạt động xuất bản. Luật Xuất bản cùng các nghị định, thông tư hướng dẫn là những công cụ pháp lý quan trọng, giúp các cơ quan quản lý kiểm soát nội dung, quy trình xuất bản, góp phần bảo đảm thông tin truyền tải đến công chúng là chính xác, lành mạnh và phù hợp với văn hóa, truyền thống dân tộc. Thông qua các văn bản pháp lý này, Nhà nước đề ra những quy định cụ thể về tiêu chuẩn, quy chuẩn chất lượng cho từng loại sản phẩm xuất bản, từ đó giảm thiểu những tác động tiêu cực từ thông tin sai lệch hoặc xuyên tạc.

Quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản thực hiện kiểm soát nội dung xuất bản để bảo đảm an toàn thông tin và ngăn chặn sự lây lan của những tư tưởng sai trái, phản động. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các tư tưởng và trào lưu văn hóa, chính trị từ các nước dễ dàng xâm nhập vào Việt Nam qua các kênh truyền thông, đặc biệt là sách, báo, tạp chí. Quản lý nhà nước đóng vai trò ngăn ngừa và loại bỏ những nội dung xấu, độc hại, bảo đảm môi trường xuất bản lành mạnh và không để các tư tưởng chống đối, phản động, đồi trụy có cơ hội thâm nhập, ảnh hưởng đến tư tưởng và đạo đức của xã hội.

Bên cạnh đó, quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản đóng vai trò giám sát chất lượng và đạo đức nghề nghiệp trong ngành xuất bản. Nhà nước không chỉ quản lý nội dung mà còn theo dõi, kiểm tra quá trình hoạt động của các đơn vị xuất bản. Bằng việc áp dụng những tiêu chuẩn về chất lượng xuất bản, Nhà nước yêu cầu các đơn vị xuất bản phải bảo đảm chất lượng nội dung, tránh hành vi gian lận, sao chép, vi phạm bản quyền, đồng thời tuân thủ những quy định về bản quyền, tôn trọng quyền tác giả và quyền của người đọc.

Quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản góp phần thúc đẩy sự phát triển của ngành xuất bản thông qua việc hỗ trợ và khuyến khích sáng tạo. Chính phủ có thể đưa ra các chính sách hỗ trợ tài chính cho các dự án xuất bản phục vụ cộng đồng, khuyến khích các nhà xuất bản đầu tư vào những thể loại sách có ý nghĩa giáo dục cao. Bên cạnh đó, cơ quan quản lý nhà nước cũng có thể tổ chức các hội thảo, triển lãm và chương trình trao đổi văn hóa nhằm tạo điều kiện cho ngành xuất bản trong nước phát triển và hòa nhập với môi trường xuất bản quốc tế.

2.2. Một số kết quả đạt được

Hiện nay, trên địa bàn thành phố Hà Nội có gần 400 đơn vị phát hành xuất bản phẩm của các doanh nghiệp đăng ký hoạt động phát hành, các nhà xuất bản, một số doanh nghiệp phát hành sách của các địa phương khác⁽²⁾. Hầu hết các đơn vị xuất bản đều tuân thủ các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trong việc khai thác nguồn tư liệu, đa dạng hóa về chủng loại, nội dung, hình thức sản phẩm,... phục vụ tốt nhu cầu của khách hàng và kinh doanh có hiệu quả, bảo đảm đời sống vật chất, tinh thần cho người lao động. Thực hiện quy định của Luật Xuất bản, số lượng các doanh nghiệp đăng ký hoạt động phát hành xuất bản phẩm trên địa bàn thành phố Hà Nội tiếp tục tăng trong những năm gần đây và có xu hướng đa dạng hóa hình thức hoạt động.

Về tổ chức thực hiện pháp luật xuất bản: Thành phố Hà Nội đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai thực hiện Luật Xuất bản, góp phần bảo đảm môi trường xuất bản lành mạnh và phát triển ngành xuất bản trên địa bàn thành phố. Để thực hiện hiệu quả Luật Xuất bản, Hà Nội đã triển khai một loạt các biện pháp đồng bộ nhằm kiểm soát và giám sát chặt chẽ hoạt động xuất bản, in ấn, phát hành và lưu hành các xuất bản phẩm.

Về tuyên truyền, phổ biến Luật Xuất bản và các văn bản hướng dẫn thi hành: Thành phố Hà Nội cũng chú trọng việc tuyên truyền, phổ biến các quy định của Luật Xuất bản đến các nhà xuất bản, đơn vị in ấn, phát hành cũng như đông đảo quần chúng nhân dân, tăng cường nhận thức của các chủ thể về trách nhiệm và nghĩa vụ của mình trong hoạt động xuất bản. Các hội thảo, lớp tập huấn thường xuyên được tổ chức nhằm nâng cao nhận thức pháp luật và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ, nhân viên làm việc trong ngành xuất bản, in ấn và phát hành.

Về xây dựng, ban hành và triển khai quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát triển ngành xuất bản. Thành phố Hà Nội ưu tiên đầu tư cho các nhà xuất bản sản xuất các tác phẩm có giá trị văn hóa, lịch sử, góp phần phổ biến các giá trị văn hóa truyền thống và nâng cao tri thức cho người dân. Việc khuyến khích phát hành các xuất bản phẩm có nội dung giáo dục, khoa học và phổ biến kiến thức cũng là một trong những ưu tiên nhằm nâng cao văn hóa đọc trong cộng đồng. Thành phố Hà Nội tích cực phối hợp với các đơn vị xuất bản để tổ chức các sự kiện như Hội sách Hà Nội, triển lãm sách và các chương trình phát triển văn hóa đọc nhằm thúc đẩy phong trào đọc sách trong cộng đồng. Những hoạt động này không chỉ góp phần nâng cao nhận thức của người dân về giá trị của sách mà còn thúc đẩy sự phát triển của ngành xuất bản.

Về giải quyết thủ tục hành chính trong lĩnh vực xuất bản: Thành phố Hà Nội đã đẩy mạnh việc cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, đơn vị xuất bản thực hiện thủ tục nhanh chóng và thuận lợi. Quy trình giải quyết thủ tục hành chính trong lĩnh vực xuất bản được thực hiện theo cơ chế một cửa, giúp giảm thiểu thời gian chờ đợi, giảm bớt thủ tục giấy tờ và chi phí cho các đơn vị. Các thủ tục như cấp giấy phép xuất bản, giấy phép in và giấy phép phát hành được xử lý nhanh gọn, đúng thời hạn, giúp các đơn vị xuất bản hoạt động hiệu quả và tuân thủ đúng quy định pháp luật. Các cơ quan chức năng thường xuyên tổ chức các buổi tư vấn, hướng dẫn cho các đơn vị xuất bản về các quy định, quy trình thủ tục, giúp họ nắm bắt và thực hiện đúng quy định của pháp luật.

Về phân cấp quản lý nhà nước, phối hợp triển khai Luật Xuất bản: Thành phố Hà Nội tích cực thực hiện phân cấp quản lý nhà nước và phối hợp triển khai Luật Xuất bản nhằm bảo đảm môi trường xuất bản lành mạnh, hiệu quả, đồng thời đáp ứng tốt nhu cầu phát triển của ngành xuất bản. Thành phố Hà Nội đã phân cấp rõ ràng trách nhiệm cho các cơ quan liên quan như Sở Thông tin và Truyền thông, chính quyền địa phương nhằm triển khai việc thực hiện Luật Xuất bản đồng bộ và hiệu quả. Cụ thể, Sở Thông tin và Truyền thông đóng vai trò cơ quan quản lý nhà nước đầu mối, phụ trách hướng dẫn và giám sát việc thực hiện Luật Xuất bản tại các đơn vị xuất bản, in và phát hành trên địa bàn. Trong khi đó, chính quyền địa phương chịu trách nhiệm kiểm tra và báo cáo về tình hình hoạt động xuất bản tại địa phương, kịp thời phát hiện và xử lý các vi phạm theo đúng quy định của pháp luật.

Về thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về lĩnh vực xuất bản: Các cơ quan chức năng thường xuyên tiến hành thanh tra, kiểm tra các đơn vị xuất bản, in và phát hành, nhằm bảo đảm các đơn vị này tuân thủ đúng quy định của Luật Xuất bản. Công tác thanh tra tập trung vào các vấn đề, như bản quyền, nội dung, giấy phép xuất bản và tiêu chuẩn chất lượng của các xuất bản phẩm. Qua đó, thành phố kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm những vi phạm liên quan đến nội dung trái pháp luật, nhằm ngăn chặn sự phát tán của các xuất bản phẩm có nội dung không lành mạnh, độc hại.

2.3. Một số hạn chế

Cùng với những kết quả đạt được, thực tiễn quản lý nhà nước về xuất bản tại thành phố Hà Nội còn những hạn chế nhất định.

Một là, hệ thống văn bản pháp luật và quy định liên quan đến xuất bản chưa hoàn thiện, nhiều quy định pháp lý chưa cụ thể và sát với thực tế, dẫn đến khó khăn trong việc thực thi và giám sát; một số quy định đã cũ, không còn phù hợp với bối cảnh phát triển công nghệ và thị trường xuất bản hiện nay, trong khi quy trình sửa đổi và cập nhật các quy định này còn chậm trễ.

Hai là, công tác quản lý hoạt động xuất bản điện tử tại thành phố Hà Nội còn yếu kém, đặc biệt là trong việc kiểm soát các nội dung được phát hành trên môi trường số; việc kiểm soát nội dung trên các nền tảng trực tuyến và mạng xã hội còn nhiều khó khăn; nhiều nội dung không qua thẩm định, kiểm soát vẫn có thể dễ dàng tiếp cận người đọc, làm giảm giá trị của các ấn phẩm xuất bản chính thống.

Ba là, thành phố Hà Nội thiếu nguồn nhân lực có chuyên môn cao trong công tác quản lý nhà nước về xuất bản; cán bộ quản lý trong ngành xuất bản phần lớn chưa được đào tạo bài bản và thiếu kỹ năng công nghệ, dẫn đến những khó khăn trong việc giám sát và kiểm soát hoạt động xuất bản, đặc biệt là các hoạt động trên nền tảng số.

Bốn là, công tác phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước về xuất bản tại thành phố Hà Nội chưa hiệu quả; thiếu thống nhất trong chỉ đạo và xử lý vi phạm giữa các cơ quan chức năng và các đơn vị liên quan khiến cho nhiều vấn đề trong hoạt động xuất bản vẫn chưa được giải quyết triệt để.

Năm là, công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong hoạt động xuất bản vẫn còn nhiều hạn chế; số lượng cán bộ chuyên trách ít, trong khi các hoạt động xuất bản trái phép, đặc biệt là xuất bản lậu và xuất bản điện tử không phép vẫn tiếp diễn; nhiều tổ chức, cá nhân lợi dụng lỗ hổng trong công tác kiểm tra để tung ra các ấn phẩm không đạt chất lượng, thậm chí có nội dung không phù hợp với thuần phong mỹ tục hoặc quy định của pháp luật.

2.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về xuất bản trên địa bàn thành phố Hà Nội

Để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về xuất bản trên địa bàn thành phố Hà Nội, cần tập trung thực hiện các giải pháp sau:

Thứ nhất, tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện chính sách, pháp luật về xuất bản. Việc hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về xuất bản được xác định là ưu tiên hàng đầu. Các quy định pháp lý cần được cập nhật để phù hợp với bối cảnh mới của thị trường, đặc biệt là sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số. Cụ thể, cần bổ sung các quy định về xuất bản điện tử, các nền tảng phát hành trực tuyến và mạng xã hội, đồng thời tăng cường chế tài xử lý các vi phạm trong hoạt động xuất bản trái phép. Đồng thời, tăng cường công tác truyền thông và giáo dục người dân về các quy định liên quan đến xuất bản. Khi người dân hiểu rõ hơn về các quy định, họ sẽ có ý thức hơn trong việc sử dụng và tiêu thụ các ấn phẩm xuất bản. Bên cạnh đó, việc khuyến khích các nhà xuất bản hợp tác và tự giác tuân thủ quy định sẽ tạo ra một môi trường xuất bản lành mạnh.

Thứ hai, tăng cường năng lực và chất lượng đội ngũ quản lý. Tăng cường tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng công nghệ, kiến thức pháp lý và quản lý cho cán bộ chuyên trách để đáp ứng tốt yêu cầu của công tác quản lý các hoạt động xuất bản trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay. Điều này đặc biệt cần thiết trong bối cảnh các hoạt động xuất bản điện tử ngày càng phát triển, đòi hỏi đội ngũ quản lý phải am hiểu về công nghệ và các phương thức quản lý hiện đại.

Thứ ba, tăng cường công nghệ thông tin trong quản lý xuất bản. Các cơ quan quản lý nhà nước cần xây dựng các hệ thống giám sát và quản lý trực tuyến, cho phép kiểm tra, đánh giá và theo dõi các hoạt động xuất bản nhanh chóng và chính xác. Đồng thời, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ phân tích dữ liệu có thể giúp nhận diện và phát hiện sớm các vi phạm, nhất là trong bối cảnh nội dung số đang phát triển nhanh chóng và khó kiểm soát.

Thứ tư, đẩy mạnh hợp tác giữa các cơ quan, đơn vị xuất bản và các bên liên quan trong công tác quản lý nhà nước về xuất bản tại thành phố Hà Nội. Đây là điều cần thiết để giải quyết triệt để các vấn đề trong lĩnh vực xuất bản. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, các tổ chức văn hóa sẽ giúp công tác quản lý đạt hiệu quả cao hơn. Đồng thời, cần thúc đẩy hợp tác quốc tế để học hỏi các mô hình quản lý tiên tiến, từ đó nâng cao chất lượng quản lý nhà nước về xuất bản tại thành phố Hà Nội.

Thứ năm, xây dựng cơ chế và tăng cường công tác thanh tra, giám sát hiệu quả. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm là giải pháp thiết yếu để quản lý hiệu quả hơn hoạt động xuất bản tại thành phố Hà Nội. Cần xây dựng đội ngũ thanh tra chuyên nghiệp, có trình độ chuyên môn cao, có đủ nhân lực và nguồn lực để đáp ứng nhu cầu quản lý. Việc áp dụng các công cụ công nghệ thông tin vào công tác kiểm tra, theo dõi và xử lý vi phạm cũng sẽ giúp nâng cao hiệu quả và tính minh bạch trong quá trình thanh tra.

3. Kết luận

Trong thời gian qua, công tác quản lý nhà nước về hoạt động xuất bản tại thành phố Hà Nội đã được tăng cường, đạt kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào việc xây dựng và phát triển văn hóa đọc lành mạnh, nâng cao dân trí và phục vụ nhu cầu thông tin của người dân. Tuy nhiên, cùng với những thành tựu, Hà Nội cần tiếp tục thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý để đáp ứng nhu cầu mới, đặc biệt là trong bối cảnh sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng xuất bản kỹ thuật số.

Những hạn chế trong công tác quản lý nhà nước về hoạt động xuất bản tại thành phố Hà Nội đòi hỏi sự cải tiến toàn diện, bao gồm việc hoàn thiện hệ thống pháp lý, nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị. Điều này giúp quản lý hiệu quả hơn và tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của hoạt động xuất bản tại Việt Nam nói chung và tại địa bàn thành phố Hà Nội nói riêng trong thời gian tới.

_________________

Ngày nhận bài: 20-2-2025; Ngày bình duyệt: 10-9-2025; Ngày duyệt đăng: 11-9-2025.

Email tác giả: kimthanhitb628@gmail.com

(1) Quốc hội: Luật Xuất bản, số 19/2012/QH13, ngày 20-11-2012.

(2) Mai Hương: Nhìn lại để định hướng sau 10 năm thi hành Luật Xuất bản năm 2012, https://laodong.vn, ngày 25-11-2022.