Tư tưởng Hồ Chí Minh về liêm, chính và giải pháp giáo dục liêm, chính cho cán bộ, đảng viên hiện nay

TS PHÙNG DANH CƯỜNG
Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội

1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hành liêm, chính

Nói về thành công hay thất bại của sự nghiệp cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đúc kết một chân lý sâu sắc: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”, “muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”⁽¹⁾. Trong nhân tố con người thì rèn luyện tư cách đạo đức, tư tưởng là quan trọng nhất, “Chính trị là linh hồn, chuyên môn là cái xác. Có chuyên môn mà không có chính trị thì chỉ còn cái xác không hồn. Phải có chính trị trước rồi mới có chuyên môn”⁽²⁾. Theo Người, chính trị là đức, chuyên môn là tài; có tài mà không có đức thì có hại cho xã hội.

Trong bối cảnh toàn Đảng, toàn dân đang tập trung nhân tài, vật lực cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, tháng 6-1949, với bút danh Lê Quyết Thắng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bốn bài báo với tựa đề Thế nào là cần?, Thế nào là kiệm?, Thế nào là liêm?, Thế nào là chính? đăng trên báo Cứu quốc và bốn bài báo này hợp thành tác phẩm Cần, Kiệm, Liêm, Chính nhằm giáo dục cán bộ, đảng viên về đạo đức cách mạng phục vụ công cuộc kháng chiến, kiến quốc đi đến thắng lợi. Với tác phẩm Cần, Kiệm, Liêm, Chính, Hồ Chí Minh đưa ra khái niệm như là “tứ đức” của người cán bộ cách mạng. “Cần, Kiệm, Liêm, Chính” là nền tảng của phong trào “Thi đua ái quốc” nhằm xóa bỏ những tàn dư, thói quen của lối sống phong kiến lạc hậu mà tập trung xây dựng thế hệ cán bộ, đảng viên, con người mới XHCN. Hồ Chí Minh đã luận giải về “tứ đức” của người cán bộ cách mạng: “Cần, Kiệm, Liêm, Chính” trong tổng thể mối quan hệ giữa con người cá nhân - con người trong xã hội và con người - với giới tự nhiên (trời, đất), đó là:

“Trời có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông;

Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc;

Người có bốn đức: Cần, Kiệm, Liêm, Chính;

Thiếu một mùa, thì không thành trời;

Thiếu một phương, thì không thành đất;

Thiếu một đức, thì không thành người”⁽³⁾.

Trong suốt sự nghiệp cách mạng, Hồ Chí Minh nhiều lần bàn đến, làm rõ nội hàm khái niệm, yêu cầu về phẩm chất Liêm, Chính của người cán bộ, đảng viên. Theo Người: “Liêm là trong sạch, không tham lam”⁽⁴⁾; là liêm khiết, luôn tôn trọng giữ gìn của công và của dân. “Liêm là không tham địa vị, không tham tiền tài, không tham sung sướng. Không ham người tâng bốc mình. Nếu mỗi cán bộ, đảng viên rèn luyện và giữ được phẩm chất “liêm” thì sẽ luôn quang minh chính đại, không bị hủ hóa. Người cán bộ cách mạng chỉ có một thứ ham duy nhất là ham học, ham làm, ham tiến bộ⁽⁵⁾. Do đó, đối với mỗi cán bộ, đảng viên khi “dám hy sinh cho Tổ quốc, hy sinh cho đồng bào, hy sinh vì nghĩa, thì không tham gì hết”⁽⁶⁾. “Liêm” là một phẩm chất đạo đức của con người, thể hiện qua lối sống trong sạch, không hám danh, không bận tâm toan tính nhỏ nhen, ích kỷ.

Trong tác phẩm Cần, kiệm, liêm, chính, Hồ Chí Minh đã kế thừa và phát huy tư tưởng, truyền thống của ông cha ta khi chỉ rõ khái niệm: “Liêm” xưa kia chỉ “những người làm quan không đục khoét dân” và làm sâu sắc hơn nội hàm “Liêm” của chế độ, con người mới XHCN có nghĩa rộng hơn và “mọi người đều phải Liêm”, đó là “… Ngày nay, nước ta là Dân chủ Cộng hòa, chữ Liêm có nghĩa rộng hơn, là mọi người đều phải Liêm”⁽⁷⁾. Theo Hồ Chí Minh, người cán bộ, đảng viên, con người mới để có “Liêm” cần phải đi đôi với “Kiệm” bởi vì “có Kiệm mới Liêm được. Vì xa xỉ mà sinh ra tham lam. Tham tiền của, tham địa vị, tham danh tiếng, tham ăn ngon, sống yên đều là bất Liêm”⁽⁸⁾. Hồ Chí Minh cũng cho rằng, chữ “Liêm” là phẩm chất đạo đức không thể thiếu, không phải chỉ của một nhóm, một bộ phận nhỏ mà là của tất cả mọi người trong xã hội. Phát huy phẩm chất tiền phong, gương mẫu của người cán bộ cách mạng, “đảng viên đi trước, làng nước theo sau”, Hồ Chí Minh yêu cầu cán bộ, đảng viên phải tự mình nêu gương liêm, chính với bản thân và có trách nhiệm giáo dục đức tính “Liêm” cho người khác, nếu không, dù họ trong sạch đến mấy vẫn chỉ là “Liêm một nửa”⁽⁹⁾.

Trong mọi thời kỳ, giai đoạn lịch sử, Đảng ta luôn chú trọng phát huy nhân tố con người trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cũng bắt đầu từ nhân tố con người mà gần 100 năm qua, Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, dẫn dắt nhân dân ta mở ra ba kỷ nguyên phát triển, đó là kỷ nguyên đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước (1930 - 1975); kỷ nguyên đổi mới, xây dựng đất nước đạt được nhiều thành tựu, uy tín, vị thế, tiền đồ đất nước chưa bao giờ được như hiện nay (1975 - 2025) và bước vào kỷ nguyên ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ, sáng tạo, bứt phá phát triển của dân tộc Việt Nam. Trong công tác xây dựng, phát huy nhân tố con người, việc giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện “tứ đức”: “Cần, Kiệm, Liêm, Chính” của người cán bộ cách mạng là một yêu cầu cốt lõi. Chính bởi vậy, Bộ Chính trị (khóa X) ban hành Chỉ thị 06-CT/TW ngày 07-11-2006, cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội X của Đảng, tổ chức cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” và thực tiễn sinh động qua gần 20 năm xây dựng và chỉnh đốn Đảng gắn với cuộc vận động này đã cho thấy, với sự chỉ đạo thường xuyên, chặt chẽ của các cấp ủy, tổ chức đảng; sự tham gia tích cực của cán bộ, đảng viên và nhân dân, cuộc vận động đã ngày càng đi vào chiều sâu, đạt được nhiều kết quả quan trọng, xuất hiện nhiều cá nhân, tập thể học tập và làm theo Bác, góp phần vào công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đáp ứng yêu cầu cấp bách, có ý nghĩa cơ bản, lâu dài đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta.

Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, thực hành “tứ đức”: “Cần, Kiệm, Liêm, Chính” là yêu cầu đặc biệt quan trọng đối với mỗi cán bộ, đảng viên, là yêu cầu sống còn trong giữ gìn tổ chức bộ máy của Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh, giữ vững uy tín của Đảng đối với quần chúng nhân dân. Nếu không rèn luyện và giữ được “liêm, chính” dẫn đến tham tiền tài, địa vị, danh vọng, tham ăn ngon mặc đẹp và để có tiền đáp ứng nhu cầu đó, ở vị trí có quyền lực sẽ cậy quyền thế mà đục khoét của dân, trộm của công làm của tư… Quá trình tha hóa đó sẽ dẫn con người tới chủ nghĩa cá nhân, quan liêu, hách dịch, sống cơ hội, bè phái, lợi ích nhóm và đó cũng là quá trình suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, đó là bất liêm.

Sinh thời, Hồ Chí Minh đã chỉ ra và đề cao việc thực hành, nêu gương của người cán bộ, đảng viên, “đảng viên đi trước, làng nước theo sau”, hay “một tấm gương sống bằng cả trăm bài diễn văn tuyên truyền hay”. Học tập và làm theo Bác, Đảng ta thường xuyên giáo dục, tu dưỡng, rèn luyện cán bộ, đảng viên, yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên mẫu mực trong thực hành liêm, chính, đồng thời “kiên quyết, kiên trì” đấu tranh chống lại sự “bất liêm” của cán bộ, đảng viên trong tổ chức bộ máy đảng, nhà nước.

2. Thực hành liêm, chính của cán bộ, đảng viên

“Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam, đó là kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng Cộng sản Việt Nam, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu. Mọi người dân đều có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được hỗ trợ phát triển, làm giàu; đóng góp ngày càng nhiều cho hòa bình, ổn định, phát triển của thế giới, hạnh phúc của nhân loại và văn minh toàn cầu. Đích đến của kỷ nguyên vươn mình là dân giàu, nước mạnh, xã hội xã hội chủ nghĩa, sánh vai với các cường quốc năm châu. Ưu tiên hàng đầu trong kỷ nguyên mới là thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045 trở thành nước xã hội chủ nghĩa phát triển, có thu nhập cao”⁽¹⁰⁾.

Bước vào kỷ nguyên mới, đất nước ta đang đứng trước những cơ hội và thách thức mang tính lịch sử. Học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, trong đó thực hành “liêm, chính” là một trong những nhiệm vụ rất cần thiết đối với toàn thể nhân dân mà trước hết là đối với đội ngũ cán bộ, đảng viên. Ngày 16 - 01 - 2025, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị số 42-CT/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Chỉ thị này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư đi đôi với siết chặt kỷ luật, kỷ cương, tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực, hoàn thiện thể chế để “không thể tham nhũng, lãng phí, tiêu cực”; xử lý vi phạm không có vùng cấm, không có ngoại lệ… Để làm tốt công tác này, cần thực hiện tốt một số nội dung sau:

Một là, giáo dục, rèn luyện phẩm chất “Liêm, Chính” cho đội ngũ cán bộ, đảng viên trong bối cảnh chuyển đổi số

Toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số đã mở ra không gian mạng hiện hữu như không gian thực, bên cạnh giá trị tích cực mang lại cho con người cũng đặt ra nhiều thách thức trong việc giáo dục, bồi dưỡng chính trị tư tưởng, đặc biệt là phẩm chất “liêm, chính” cho mỗi cán bộ, đảng viên. Trước thực tế đó, việc nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ đủ khả năng nắm bắt, làm chủ khoa học công nghệ, vận hành, duy trì hoạt động của tổ chức bộ máy trong thời đại công nghệ số là một yêu cầu cấp thiết. Thành tựu của sự nghiệp đổi mới đất nước từ năm 1986 đến nay với việc đi tắt, đón đầu thành tựu phát triển của thế giới, tranh thủ thời cơ, vượt qua thách thức và có được kết quả quan trọng, đã khẳng định: “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”⁽¹¹⁾, là minh chứng cho năng lực, phẩm chất của đội ngũ cán bộ trong thời kỳ đổi mới - ngang tầm nhiệm vụ.

“

Bước vào kỷ nguyên mới, đất nước ta đang đứng trước những cơ hội và thách thức mang tính lịch sử. Học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, trong đó thực hành “liêm, chính” là một trong những nhiệm vụ rất cần thiết đối với toàn thể nhân dân mà trước hết là đối với đội ngũ cán bộ, đảng viên.

Trong bối cảnh mới, đất nước ngày càng hội nhập sâu rộng, trong không gian số với thiết bị thông minh, mỗi người có thể tiếp cận trực tuyến với cả thế giới qua trên không gian mạng, mà ở đó bao chứa nhiều thông tin, hình ảnh, kiến thức đồ sộ từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây mà không phải ai, không phải lúc nào con người cũng có thể phân biệt được thật - giả, đúng - sai. Có thể nói, chưa bao giờ lĩnh vực chính trị tư tưởng, giáo dục, rèn luyện đạo đức, nhân cách của con người lại chịu tác động mạnh mẽ, đa chiều, sâu sắc như trong bối cảnh hiện nay. Do vậy, thực hiện tự phê bình và phê bình theo tinh thần các Nghị quyết Trung ương về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ vô cùng quan trọng.

Hai là, các cấp ủy đảng cần thường xuyên làm tốt công tác giáo dục chính trị tư tưởng, thực hành nêu gương

Công tác giáo dục chính trị tư tưởng là một công tác trọng yếu để xây dựng người cán bộ, đảng viên tốt. Mỗi tổ chức đảng phải luôn chú trọng công tác giáo dục chính trị tư tưởng trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, xác định rõ trách nhiệm, mục tiêu, lý tưởng cách mạng, nỗ lực phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ, phục vụ Đảng, dân tộc, góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp cách mạng.

Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục thực hành đạo đức cách mạng “liêm, chính” theo tư tưởng Hồ Chí Minh và noi theo tấm gương của các nhà cách mạng tiền bối trong cán bộ, đảng viên. Động viên các tầng lớp nhân dân tham gia thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, tích cực tham gia các phong trào thi đua yêu nước, góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng, không ngừng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân.

Tích cực tuyên truyền, lan tỏa gương người tốt, việc tốt, những tấm gương “liêm, chính” điển hình trong đời sống. Đồng thời, chỉ ra hệ quả của sự “bất liêm, chính” là các bị can trong các vụ án tham nhũng, lãng phí mà pháp luật xử lý trong thời gian qua, nhằm cảnh tỉnh cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân trước nguy cơ tha hóa về tư tưởng, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Thực hiện nghiêm Quy định số 08-QĐi/TW ngày 25-10-2018 của Ban Chấp hành Trung ương về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, phải gương mẫu, đi đầu trong việc tu dưỡng, rèn luyện và phát huy đức “liêm, chính” ở mọi lúc, mọi nơi và trong mọi công việc. Chú trọng giáo dục trong cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu các cơ quan, đơn vị.

Ba là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, phát hiện những biểu hiện giảm sút về tinh thần trách nhiệm, tư tưởng “bất liêm chính”, xử lý nghiêm những trường hợp sai phạm

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Pháp luật phải thẳng tay trừng trị những kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp gì” nhằm giữ “liêm, chính” đối với cán bộ, đảng viên và các giai tầng xã hội. Thực hành “liêm chính” góp phần củng cố lòng tin của nhân dân vào Đảng và Nhà nước, xây dựng bộ máy hệ thống chính trị các cấp liêm, chính, trong sạch, hiệu lực, hiệu quả, kỷ luật, kỷ cương trong kỷ nguyên mới.

Làm tốt công tác kiểm tra, giám sát nhằm phát hiện, ngăn chặn kịp thời và xử lý những sai trái trong mọi mặt hoạt động. Tại Hội nghị cán bộ thanh tra toàn miền Bắc lần thứ nhất ngày 19-4-1957, Chủ tịch Hồ Chí Minh huấn thị: Thanh tra là công tác rất quan trọng, “không có thanh tra khó mà biết địa phương nào làm tốt, làm vừa, làm xấu,… trên không thấu dưới, dưới không thấu trên,…Thanh tra là tai mắt của trên, là bạn của dưới…”⁽¹²⁾.

Hoạt động thanh tra, kiểm tra theo kế hoạch, hoặc đột xuất đều mang tính công khai, minh bạch, mục đích là nhằm phát hiện, phòng ngừa, xử lý nghiêm những tập thể, cá nhân tha hóa, sai phạm không giữ vững phẩm chất của người cán bộ, đảng viên, giữ vững sự trong sạch, vững mạnh của tổ chức đảng.

Công tác thanh tra, kiểm tra không chỉ phát hiện những sai phạm, kết luận rõ đúng sai, kiến nghị uốn nắn, xử lý các sai phạm, mà cũng minh oan cho những cán bộ, đảng viên bị oan sai, góp phần phát huy sức mạnh của tổ chức, bộ máy, nâng cao hiệu quả công tác. Vì thế, thanh tra, kiểm tra, giám sát là biện pháp hữu hiệu giữ liêm chính và phòng chống bất liêm chính trong cán bộ, đảng viên, là một việc làm thường xuyên, rất cần thiết, đồng thời “chỉnh Đảng là việc chính mà chúng ta phải làm ngay”⁽¹³⁾. Với tinh thần “không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ”, Trung ương Đảng, các cấp chính quyền và nhân dân phải luôn chú trọng đẩy mạnh việc đấu tranh với cái “bất liêm, chính” để giữ “liêm, chính” trong Đảng. Công tác thanh tra, giám sát cũng cần chú ý củng cố đoàn kết nội bộ, phát huy dân chủ, tạo không khí phấn khởi, tin tưởng ở cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân, tạo được sự đồng tình ủng hộ của dư luận xã hội.

Bốn là, công tâm, sáng suốt lựa chọn những cán bộ đảng viên ưu tú có tài, có tâm, có tầm, đủ sức lãnh đạo hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi trọng việc chọn cán bộ. Cán bộ phải do dân bầu ra, để phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân; đồng thời, Người luôn phản đối các “quan cách mạng”, “đè đầu cưỡi cổ nhân dân”; Người yêu cầu cán bộ phải “Cần, Kiệm, Liêm, Chính, chí công vô tư”.

Hiện nay, Đảng ta đang thực hiện cuộc cách mạng về sắp xếp, tinh giản bộ máy trong các cơ quan, tổ chức hệ thống chính trị. Trong quá trình đó, toàn Đảng, toàn dân phải thấm nhuần và thực hành tốt tư tưởng “liêm, chính” của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong công tác lựa chọn, bổ nhiệm cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cơ quan, tổ chức. Đồng thời tinh giản những vị trí trùng lắp khâu trung gian không cần thiết, sàng lọc những người không xứng tầm; kiên quyết đấu tranh, ngăn chặn việc chạy chức, chạy quyền; lựa chọn được những cán bộ có phẩm chất, năng lực, có trí tuệ, có tri thức, chuyên môn vững, có động cơ trong sáng; có chính kiến, quyết đoán, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, có năng lực sáng tạo, tự tin và độc lập cao trong hành động, có lý tưởng chính trị, kiên định mục tiêu cách mạng của dân tộc, có tinh thần cống hiến, phụng sự lợi lích dân tộc, nhân dân.

Trong kỷ nguyên số, đòi hỏi phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị, toàn thể nhân dân, phát huy những giá trị truyền thống quý báu của dân tộc; kiên định, dũng cảm, ra sức học tập, lao động, đoàn kết, nhất trí, tích cực đổi mới sáng tạo để đất nước ta thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ đã đặt ra. Học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương mẫu mực “liêm, chính” của Hồ Chí Minh trong việc rèn luyện, học tập, công tác, mỗi cán bộ, đảng viên, người dân cần thực hành “liêm, chính”, đồng thời, phát hiện, ngăn chặn, xử lý kịp thời những biểu hiện “bất liêm, chính”. Đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng đưa đất nước tiến vào kỷ nguyên phát triển mới.

_________________

Ngày nhận: 8-3-2025; Ngày bình duyệt: 15-3-2025; Ngày duyệt đăng: 10-6-2025.

Email tác giả: danhcuong79@gmail.com

(1), (4), (5), (6), (8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.309, 280; 640, 292, 260, 262.

(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.12, Sđd, tr.269.

(3), (7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.6, Sđd, tr.117, 126.

(9) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.7, Sđd, tr.220.

(10) GS, TS Tô Lâm: Một số nội dung cơ bản về kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc; những định hướng chiến lược đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, https://www.tapchicongsan.org.vn, ngày 1-11-2024.

(11) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, 2021, tr.25.

(12) Nguyễn Tiến Định: Chủ tịch Hồ Chí Minh với công tác thanh tra, https://thanhtra.bvhttdl.gov.vn, ngày 6-6-2023.

(13) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.398.