Hội thảo khoa học “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”

MINH PHƯƠNG

Dự và Chủ trì Hội thảo có các đồng chí: Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương; GS, TS Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương; Nguyễn Hải Ninh, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp.

Tham dự Hội thảo có các đồng chí lãnh đạo các ban, bộ, ngành ở Trung ương, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đại diện lãnh đạo một số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà quản lý và hoạt động thực tiễn.

Phát biểu khai mạc và đề dẫn Hội thảo, GS, TS Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, nhấn mạnh: Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong tiến trình đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới đất nước. Trong 40 năm qua, từ hệ thống pháp luật mang nặng tư duy, đặc điểm của cơ chế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp, khép kín, chúng ta đã chuyển sang một hệ thống pháp luật mới, làm cơ sở cho việc xây dựng, hoàn thiện ba trụ cột của mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam, đó là: nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng và nền dân chủ XHCN.

Thực hiện chủ trương, định hướng, các nghị quyết quan trọng của Đảng, nổi bật là Nghị quyết 48-NQ/TW năm 2005 về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Nghị quyết số 49-NQ/TW năm 2005 về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020; và gần đây là Nghị quyết số 27-NQ/TW năm 2022 về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới, công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Hệ thống pháp luật được hoàn thiện một bước cơ bản, bao quát hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội, chất lượng pháp luật được nâng lên, phù hợp với chuẩn mực chung của thế giới và thực tiễn mới của Việt Nam, đảm bảo tính khả thi cao, đáp ứng yêu cầu của quá trình đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước. Vai trò, hiệu lực, hiệu quả của pháp luật và thực thi pháp luật ngày càng được chú trọng trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước và đời sống xã hội.

Tuy nhiên, so với thực tiễn phát triển đất nước, công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật vẫn còn một số bất cập, hạn chế về tư duy và chất lượng xây dựng pháp luật; một số chủ trương, định hướng lớn của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời, đầy đủ; việc tổ chức thi hành pháp luật, chính sách vẫn là khâu yếu, tồn tại dai dẳng chưa khắc phục được...

Với hơn 60 tham luận và các ý kiến phát biểu tại Hội thảo đã tập trung làm rõ các định hướng, giải pháp đổi mới công tác xây dựng, thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới:

Thứ nhất, đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, bởi vậy, đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật phục vụ phát triển đất nước chưa bao giờ được đặt ra cấp bách như hiện nay. Đổi mới công tác xây dựng, thi hành pháp luật bảo đảm xây dựng thành công thể chế có chất lượng cao, thể chế có sức cạnh tranh quốc tế, thu hút nhân tài, giải phóng nguồn lực, tận dụng các cơ hội phát triển với phương châm hài hòa lợi ích, rủi ro cùng chia sẻ. Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật phục vụ phát triển đất nước nhanh và bền vững là một trong những công việc trọng yếu góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Trong tháng 2 - 2025, Quốc hội đã ban hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật sửa đổi với nhiều nội dung mang tính đổi mới căn bản. Đây là công cụ rất quan trọng để đổi mới công tác xây dựng pháp luật hiện nay, từ đó, tạo tiền đề nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật. Tuy nhiên, đổi mới quy trình là yếu tố rất quan trọng nhưng chưa đủ để giải quyết triệt để tình trạng thể chế đang được xem là “điểm nghẽn của điểm nghẽn”. Để khắc phục hạn chế này, đổi mới toàn diện công tác xây dựng và thi hành pháp luật, trong đó, trọng tâm là đổi mới tư duy, có cơ chế đầu tư vượt trội về con người, hạ tầng và tài chính cho công tác xây dựng và thi hành pháp luật là điều cần thiết.

Thứ hai, bảo đảm sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện, phát huy cao độ tính đảng trong xây dựng và thi hành pháp luật. Trong đó, thống nhất xác định việc lãnh đạo thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật và lãnh đạo công tác thi hành pháp luật để bảo đảm thượng tôn Hiến pháp, pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên của các cấp ủy, tổ chức đảng. Tăng cường kiểm tra, giám sát công tác thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật. Thực hiện nghiêm các quy định về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, “lợi ích nhóm” trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật.

Thứ ba, đổi mới căn bản tư duy xây dựng pháp luật. Tư duy xây dựng pháp luật mà các cơ quan tham mưu, mỗi cán bộ tham mưu xây dựng chính sách, pháp luật cần được trang bị để phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới phải là tư duy kiến tạo phát triển, tận dụng mọi cơ hội phát triển của đất nước, khơi thông, huy động mạnh mẽ mọi nguồn lực của xã hội cho sự phát triển bứt phá của đất nước, vì hạnh phúc của Nhân dân. Do vậy, phải đổi mới tư duy xây dựng pháp luật theo hướng “ai quản lý tốt nhất thì giao”, “người dân và doanh nghiệp được làm những gì luật không cấm”, “cái gì cấm thì đưa vào luật, cái gì không cấm thì tạo không gian cho sáng tạo”, “cái gì doanh nghiệp và người dân làm được, làm tốt hơn thì Nhà nước dứt khoát không làm”. Phát huy đúng mức vai trò của đạo đức xã hội, các quy tắc đạo đức nghề nghiệp, quy tắc tự quản cộng đồng trong điều chỉnh các quan hệ xã hội.

Thứ tư, thời gian tới cần tổ chức triển khai thực hiện tốt Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi), trong đó, chú trọng công tác nghiên cứu chính sách, đánh giá tác động, nâng cao chất lượng công tác thẩm định, kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật. Tham mưu xây dựng và trình Bộ Chính trị văn bản chỉ đạo mang tính chiến lược và căn cơ về “đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” đúng tiến độ. Sớm nghiên cứu đề xuất Quốc hội ban hành xây dựng nghị quyết về cơ chế đặc thù tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong công tác xây dựng pháp luật.

Các bộ, ngành trong phạm vi, lĩnh vực quản lý cần tiếp tục rà soát các văn bản pháp luật, xác định rõ những điểm chưa thống nhất, mâu thuẫn, không còn phù hợp với thực tiễn để đề xuất sửa đổi. Tập trung ưu tiên xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý khơi thông các điểm nghẽn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Sớm xây dựng hành lang pháp lý cho những vấn đề mới, phi truyền thống để hình thành các động lực tăng trưởng mới, các quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất mới, các ngành công nghiệp mới. Áp dụng hợp lý các cơ chế thử nghiệm có kiểm soát. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của các thiết chế trong hệ thống chính trị đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới, bảo đảm “tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả”.

Thứ tư, thay đổi tư duy trong công tác thi hành pháp luật theo hướng phát huy cao độ tinh thần phục vụ nhân dân, tư duy kiến tạo phát triển, hành động vì lợi ích chung trong đội ngũ cán bộ, công chức, trong các cơ quan thực thi pháp luật. Ưu tiên bảo đảm hiệu quả thi hành pháp luật trước hết là trong các lĩnh vực thúc đẩy phát triển kinh tế (nhất là các cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, bảo vệ quyền tự do kinh doanh, tự do cạnh tranh, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo), các lĩnh vực liên quan trực tiếp tới đời sống dân sinh như bảo đảm an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường, bảo đảm an ninh và an toàn trên không gian mạng. Gắn kết xây dựng và thi hành pháp luật, trong đó, đề cao tổng kết thực tiễn thi hành pháp luật, thường xuyên đánh giá hiệu quả thi hành pháp luật, chất lượng chính sách sau ban hành để đẩy nhanh tốc độ phản ứng chính sách, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, sửa đổi, điều chỉnh các quy định bất cập, mâu thuẫn để tận dụng mọi cơ hội phát triển, giảm thiểu thất thoát, lãng phí các nguồn lực.

Thứ năm, tạo đột phá trong công tác thi hành pháp luật, tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, liêm chính, không tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, trước hết là trong cán bộ, đảng viên và các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị, lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội; thúc đẩy phát triển mạnh mẽ hệ thống dịch vụ pháp lý, trợ giúp pháp lý, hỗ trợ pháp lý, trọng tài, hòa giải, cải thiện chất lượng cơ sở dữ liệu pháp luật quốc gia để người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật, quản trị rủi ro pháp lý. Thường xuyên đánh giá hiệu quả pháp luật sau ban hành; chủ động phát hiện, tháo gỡ nhanh nhất những “điểm nghẽn” có nguyên nhân từ các quy định của pháp luật. Tăng cường đối thoại, tiếp nhận, lắng nghe ý kiến, giải quyết kịp thời khó khăn, vướng mắc pháp lý của người dân, doanh nghiệp, củng cố niềm tin và đồng thuận xã hội trong thi hành pháp luật. Đề cao công tác phòng ngừa, cảnh báo vi phạm pháp luật đi đôi với việc tăng cường giám sát, kiểm tra, thanh tra, phát hiện và xử lý nghiêm minh, kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật.

Thứ sáu, cần khẩn trương tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc về nhân lực, hạ tầng, tài chính cho công tác xây dựng pháp luật. Quán triệt quan điểm đầu tư cho xây dựng pháp luật là đầu tư cho phát triển. Nhà nước bảo đảm và ưu tiên nguồn lực để đầu tư cơ sở vật chất, hiện đại hóa hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị làm việc; có cơ chế tài chính và chế độ chính sách đặc thù cho công tác và cán bộ làm công tác pháp chế, xây dựng pháp luật. Chủ động ứng dụng trí tuệ nhân tạo, khẩn trương xây dựng các nền tảng số quốc gia, phát triển cơ sở dữ liệu, bảo đảm hoạt động thống nhất, liên thông, khai thác dữ liệu và hỗ trợ hiệu quả công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Tái cấu trúc, hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật bảo đảm hoạt động thống nhất, “đúng, đủ, sạch, sống”, liên thông và hỗ trợ khai thác hiệu quả phục vụ công tác xây dựng và thi hành pháp luật.

Phát biểu tổng kết Hội thảo, đồng chí Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương nêu rõ: các ý kiến, tham luận thể hiện sự đồng thuận cao đối với một số nội dung. Đó là yêu cầu cấp thiết phải đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình, bứt phá, tăng tốc, phát triển nhanh và bền vững và đổi mới công tác xây dựng, thi hành pháp luật, tháo gỡ các điểm nghẽn, nút thắt về thể chế là đột phá của đột phá.

Theo đồng chí Phan Đình Trạc, đổi mới tư duy trong công tác thi hành pháp luật theo hướng phát huy cao độ tinh thần phục vụ nhân dân, kiến tạo phát triển, hành động vì lợi ích chung của đội ngũ cán bộ trong thực thi pháp luật. Đổi mới mạnh mẽ và tăng cường đầu tư nguồn lực cho công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Quán triệt quan điểm đầu tư cho xây dựng và thi hành pháp luật là đầu tư cho phát triển.

Đồng chí Phan Đình Trạc đề nghị Bộ Tư pháp tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nghiên cứu, tiếp thu đầy đủ các ý kiến tâm huyết, trí tuệ của các vị đại biểu, chuyên gia, nhà khoa học, sớm hoàn thiện và gửi kết quả Hội thảo đến các cơ quan có thẩm quyền tham khảo trong công tác tham mưu, hoạch định đường lối, chính sách của Đảng, xây dựng và thực thi pháp luật.

Các cơ quan của Quốc hội, các ban, bộ, ngành tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Tư pháp trong công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, đồng thời tăng cường giám sát công tác tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật.