Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới

Thưa các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước,

Thưa các đồng chí Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, các đồng chí lãnh đạo các ban, bộ, ngành Trung ương,

Thưa các quý vị đại biểu, các nhà khoa học,

Hôm nay, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và Bộ Tư pháp phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc tiếp tục đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng những yêu cầu chuyển đổi mang tính cách mạng của đất nước sau 40 năm đổi mới, tạo nền tảng vững chắc để chúng ta tự hào, tự tin, tự chủ, tự lực, tự cường, tiến vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thay mặt Ban Tổ chức, tôi xin gửi đến các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các đồng chí lãnh đạo các ban, bộ, ngành Trung ương, các chuyên gia, nhà khoa học cùng toàn thể quý vị đại biểu tham dự Hội thảo lời chào và những lời chúc mừng tốt đẹp nhất. Chúc các đồng chí sức khỏe, hạnh phúc và nhiều thành công.

Thưa các đồng chí,

Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật có ý nghĩa hết sức quan trọng trong tiến trình đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới đất nước. Trong 40 năm qua, từ hệ thống pháp luật mang nặng tư duy, đặc điểm của cơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp, khép kín, chúng ta đã chuyển sang một hệ thống pháp luật mới, làm cơ sở cho việc xây dựng, hoàn thiện ba trụ cột của mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam, đó là: nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.

Thực hiện nhiều chủ trương, định hướng, các nghị quyết quan trọng của Đảng, nổi bật là Nghị quyết 48-NQ/TW năm 2005 về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Nghị quyết số 49-NQ/TW năm 2005 về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020; và gần đây là Nghị quyết số 27-NQ/TW năm 2022 về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Hệ thống pháp luật được hoàn thiện một bước cơ bản, bao quát hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội, chất lượng pháp luật được nâng lên, phù hợp với chuẩn mực chung của thế giới và thực tiễn mới của Việt Nam, bảo đảm tính khả thi cao, đáp ứng yêu cầu của quá trình đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước. Vai trò, hiệu lực, hiệu quả của pháp luật và thực thi pháp luật ngày càng được chú trọng trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước và đời sống xã hội.

Tuy nhiên, so với thực tiễn phát triển đất nước, công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật vẫn còn một số bất cập, hạn chế.

Thứ nhất, tư duy về xây dựng pháp luật vẫn theo kiểu cũ, chủ yếu là “bổ sung, sửa đổi”, ít tập trung vào xây dựng mới. Một số chủ trương, định hướng lớn của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời, đầy đủ. Chất lượng pháp luật chưa cao, tính khả thi còn hạn chế, chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn, thậm chí một số luật vừa mới ban hành đã phải sửa đổi. Hệ thống pháp luật còn cồng kềnh, các quy định không thống nhất, chồng chéo, thiếu rõ ràng, cản trở việc thực thi, không thuận lợi cho việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thu hút, khơi thông và giải phóng các nguồn lực đầu tư cho phát triển. Các khâu của quá trình xây dựng, ban hành pháp luật chưa đồng bộ. Việc lấy ý kiến người dân, đối tượng chịu sự tác động vẫn còn hình thức.

Thứ hai, tổ chức thi hành pháp luật, chính sách vẫn là khâu yếu, tồn tại dai dẳng chưa khắc phục được. Ý thức chấp hành pháp luật nhìn chung chưa nghiêm. Kỷ cương, phép nước có nơi bị xem nhẹ. Xử lý vi phạm pháp luật còn chưa kịp thời, chế tài xử lý ở một số lĩnh vực chưa đủ sức răn đe. Việc nghiên cứu, ban hành chính sách, pháp luật điều chỉnh đối với những vấn đề mới phát sinh còn chậm nên chưa tạo được khung khổ pháp lý thúc đẩy phát triển, nhất là về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và các động lực tăng trưởng mới.

Thưa các đồng chí,

Hội thảo của chúng ta được tổ chức vào thời điểm có nhiều ý nghĩa, khi thế giới đang trải qua những thay đổi mang tính thời đại, trong nước đang triển khai những quyết sách chiến lược, mang tính cách mạng, đặt ra những yêu cầu rất mới, chưa từng có đối với công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật.

Chúng ta đang chứng kiến, những tiến bộ vượt bậc của khoa học công nghệ, nhất là trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, siêu máy tính lượng tử, dữ liệu lớn, internet kết nối vạn vật, công nghiệp bán dẫn cùng các quá trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng… đang làm biến đổi sâu sắc mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tạo ra nhiều phương thức, mô hình sản xuất, kinh doanh mới vượt khỏi những dự liệu của các nhà hoạch định chính sách, pháp luật. Toàn cầu hoá diễn ra phức tạp với sự phân tuyến, phân mảng, nguy cơ chiến tranh thương mại, các rào cản thuế quan mới và các vấn đề an ninh phi truyền thống… đang đặt ra nhiều thách thức đối với khả năng thích ứng với các tiến trình toàn cầu và hội nhập quốc tế của các quốc gia.

Để thực hiện khát vọng vươn mình trong kỷ nguyên mới đòi hỏi chúng ta phải có quyết tâm và nỗ lực rất lớn, thật sự đổi mới tư duy, thực hiện những chuyển đổi mang tính cách mạng để không chỉ bắt kịp mà còn có khả năng vượt trước trong phát triển. Ngay từ năm 2025, các cấp, các ngành, các địa phương tập trung chỉ đạo, điều hành tăng trưởng GDP cả nước đạt ít nhất 8%, góp phần tạo nền tảng vững chắc để đạt tốc độ tăng trưởng hai con số trong giai đoạn 2026-2030. Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia làm nền tảng cho việc cơ cấu lại nền kinh tế, xác lập mô hình tăng trưởng mới. Cả hệ thống chính trị đang thực hiện quyết liệt cuộc cách mạng về sắp xếp tổ chức bộ máy, bảo đảm tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả; xác định đột phá về thể chế là “đột phá của đột phá”, phải đi sớm, đi trước, mở đường cho phát triển, giải phóng mọi nguồn lực, nhất là nguồn trong nhân dân; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trên tinh thần “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm, Trung ương, Chính phủ, Quốc hội giữ vai trò kiến tạo” và “tăng cường giám sát, kiểm tra, đôn đốc, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc”.

Để thực hiện được các chủ trương và quyết sách đột phá này, chúng ta phải bắt đầu từ đổi mới tư duy về xây dựng và thi hành pháp luật. Theo đó, ngày 20-01-2025, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 119-KL/TW về định hướng đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật với các nội dung rất toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm, nhằm đổi mới mạnh mẽ quy trình xây dựng pháp luật theo hướng chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả; tạo lập hệ thống pháp luật hoàn thiện, bảo đảm nền tảng pháp lý vững chắc, tạo động lực mạnh mẽ, bứt phá cho phát triển, góp phần hoàn thành các mục tiêu chiến lược mà Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đề ra, đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới. Tại kỳ họp vừa qua, Quốc hội đã thông qua nhiều luật và nghị quyết quan trọng, trong đó có Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 với nhiều nội dung về đổi mới cách thức xây dựng pháp luật mà tới đây chúng ta cần thực hiện thật tốt và phải thực hiện cho bằng được.

Để Hội thảo thật sự có nhiều ý nghĩa thiết thực, tôi đề nghị các đồng chí tập trung thảo luận, phân tích sâu sắc hơn và đề xuất các giải pháp cụ thể đối với một số vấn đề sau đây:

(1) Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong xây dựng và thực thi pháp luật; bảo đảm nội dung của pháp luật phải đồng bộ, thống nhất, phù hợp với các chủ trương, định hướng của Đảng, trên nguyên tắc thể chế hoá, cụ thể hoá các nghị quyết của Đảng; phát huy vai trò của các tổ chức Đảng trong các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp nhằm bảo đảm sự thống nhất giữa đường lối chính trị và thực tiễn pháp lý; kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật, sớm phát hiện những bất cập, hạn chế để đề ra những quyết sách mang tính hành động, kịp thời tháo gỡ các vướng mắc, cản trở, tập trung vào thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

(2) Đổi mới tư duy về xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng những thay đổi mang tính thời đại. Chuyển từ tư duy quản lý sang tư duy quản trị, phục vụ phát triển; từ tư duy bị động, phản ứng, tập trung vào xử lý vi phạm sang tư duy chủ động, tập trung vào những vấn đề mới rất cần có pháp luật kịp thời điều chỉnh; chấm dứt tình trạng “không quản được thì cấm”; giảm tư duy hành chính, tăng tư duy phục vụ người dân và doanh nghiệp, kiến tạo phát triển; xây dựng pháp luật phục vụ hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển nhanh và bền vững đất nước, vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển.

(3) Đổi mới cách thức xây dựng và thi hành pháp luật. Hoàn thiện cơ chế “một luật sửa nhiều luật” để kịp thời sửa đổi, khắc phục các quy định mâu thuẫn, chồng chéo trong hệ thống pháp luật. Dám thay thế, loại bỏ các luật không còn phù hợp thay vì chỉ “sửa đổi, bổ sung”, chú trọng xây dựng các luật mới với cách làm mới. Bảo đảm sự phối hợp hiệu quả, đồng bộ, kịp thời trong xây dựng chính sách, pháp luật giữa Quốc hội và Chính phủ, giữa các bộ, ngành và giữa Trung ương với địa phương. Phân định rõ quy trình chính sách và quy trình soạn thảo (quy phạm hóa chính sách). Xây dựng cơ chế thường xuyên đánh giá hiệu quả thực thi của văn bản quy phạm pháp luật. Đổi mới, nâng cao hiệu quả việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân. Đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), cơ sở dữ liệu lớn trong xây dựng và thi hành pháp luật.

(4) Đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của các cơ quan xây dựng và thi hành pháp luật bảo đảm tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả từ Trung ương đến địa phương. Tiếp tục rà soát, hoàn thiện quy định về chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Quốc hội, Ủy ban nhân dân và Hội đồng nhân dân ở cấp địa phương, cơ quan tòa án, viện kiểm sát theo hướng bỏ các cấp trung gian, đặc biệt là cấp huyện.

(5) Đổi mới, phát triển nguồn nhân lực làm công tác xây dựng và thi hành pháp luật có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt, trong sạch, tâm huyết, chuyên nghiệp, thành thạo chuyên môn. Tăng cường các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng chuyên sâu. Quan tâm bố trí đủ nguồn lực, có cơ chế tài chính và chế độ, chính sách đặc thù cho công tác và cán bộ làm công tác xây dựng, thi hành pháp luật.

Thưa các đồng chí,

Với tinh thần trách nhiệm cao, tôi tin tưởng rằng Hội thảo của chúng ta sẽ mang lại những kết quả thiết thực, có nhiều kiến nghị, nhất là đề xuất được các giải pháp mang tính đột phá về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu mới, góp phần xây dựng dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, Đại hội đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.

Với ý nghĩa và tầm quan trọng ấy, tôi xin tuyên bố khai mạc Hội thảo.

Xin chúc các đồng chí lãnh đạo, các chuyên gia, nhà khoa học và quý vị đại biểu, khách quý sức khỏe, hạnh phúc.

Chúc Hội thảo của chúng ta thành công tốt đẹp.

Trân trọng cảm ơn các đồng chí.