Thực tiễn cách mạng Việt Nam và thế giới đã chứng minh rằng, sự lãnh đạo của giai cấp vô sản đối với sự phát triển xã hội là công việc khó khăn, phức tạp nhất. Để đảm đương được trọng trách đó, chức năng lãnh đạo của giai cấp vô sản được trao cho những người tiên phong, có tầm cao về trí tuệ, năng lực tổ chức và tập hợp quần chúng... mà có thể giải quyết hữu hiệu những vấn đề do thực tiễn đặt ra. Bởi vậy, trong khi khẳng định chuyên chính vô sản là sự lãnh đạo chính trị của giai cấp vô sản, V.I.Lênin đã nhiều lần nhấn mạnh rằng, sự lãnh đạo đó được thực hiện thông qua Đảng Cộng sản - lực lượng đứng ở tầm cao về trí tuệ, có năng lực tổ chức; và Đảng cũng đứng ở tầm cao đạo đức để quần chúng noi theo. Đó là lý do V.I.Lênin đòi hỏi Đảng Cộng sản phải thực sự là lực lượng đại biểu cho danh dự, lương tâm và trí tuệ của thời đại.

Ở các nước XHCN, Đảng Cộng sản là một bộ phận cấu thành nền dân chủ (hệ thống chính trị) và hơn nữa là tổ chức lãnh đạo nền dân chủ đó.

Quyền lực và nghĩa vụ chính trị của Đảng Cộng sản trong nền dân chủ do uy tín của Đảng tạo thành và do pháp luật quy định. Nội dung của quyền lực và nghĩa vụ chính trị của Đảng Cộng sản trong nền dân chủ XHCN rất rộng lớn. Nó bao gồm các quyền lực và nghĩa vụ: đại biểu cho giai cấp công nhân, nhân dân lao động, cho cả dân tộc và nhân loại tiến bộ; xây dựng, sử dụng và bảo vệ sức mạnh của nền dân chủ; đề ra đường lối xây dựng và phát triển CNXH nói chung và xác định mục tiêu phương hướng, phương pháp xây dựng nền dân chủ nói riêng; tuyên truyền giáo dục cho quần chúng đ­ường lối đó; chỉ đạo việc thực hiện đ­ường lối đó trong thực tiễn; lãnh đạo các bộ phận cấu thành nền dân chủ XHCN và lãnh đạo quá trình giải quyết mối quan hệ giữa chúng; lãnh đạo công tác cán bộ của nền dân chủ.

Khi nói về tầm quan trọng của nghĩa vụ lãnh đạo công tác cán bộ, V.I.Lênin đã chỉ rõ: “Chừng nào một đảng cầm quyền còn quản lý, chừng nào đảng ấy còn phải giải quyết tất cả mọi vấn đề về những sự bổ nhiệm khác nhau, thì anh không thể để tình trạng là việc bổ nhiệm các chức vụ nhà nước quan trọng nhất lại do một đảng không lãnh đạo tiến hành”⁽¹⁾.

Nói một cách tổng quát, quyền lực và nghĩa vụcủa Đảng Cộng sản trong nền dân chủ XHCN là quyền lực và nghĩa vụ lãnh đạo, hoạt động trong khuôn khổ pháp luật; là phát huy vai trò lãnh đạo, thực hiện những nhiệm vụ lãnh đạo với những phương thức lãnh đạo thích hợp của mình trong nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Đó cũng chính là quy luật hoạt động của Đảng Cộng sản trong nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.

Quy luật hoạt động của Đảng Cộng sản trong nền dân chủ XHCN ở thời kỳ quá độ lên CNXH là quy luật thực hiện chức năng (vai trò) lãnh đạo chính trị một cách trực tiếp hoặc gián tiếp của Đảng đối với toàn bộnền dân chủ nói chung và đối với từng bộ phậncủa nền dân chủ nói riêng. Đó là quy luật hoạt động của đảng cầm quyền, khi giai cấp công nhân và nhân dân lao động đã có chính quyền.

Sự lãnh đạo của Đảng Cộng sảnđối với toàn bộ nền dân chủ là nhân tố quan trọng hàng đầu bảo đảm cho nền dân chủ hoạt động đạt hiệu quả cao và nhân dân thực sự trở thành người chủ chân chính của quyền lực chính trị trong xã hội, làm chủ nhà nước XHCN.

Nhiệm vụ của Đảng Cộng sảnđối với xây dựng và phát huy nền dân chủ XHCN là nghiên cứu lý luận và thực tiễn đề ra đường lối xây dựng nền dân chủ XHCN và chỉ đạo việc thực hiện đường lối đó trong thực tiễn.

Phương thức lãnh đạocủa Đảng Cộng sảnđối với nền dân chủ là xác định mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ, lực lượng (cán bộ và quần chúng), phương pháp lớn để xây dựng dân chủ XHCN phục vụ cho quá trình cải tạo xã hội cũ và xây dựng xã hội mới - xã hội XHCN.

Trong các phương thức lãnh đạo của Đảng Cộng sản, V.I.Lênin đặc biệt nhấn mạnh đến chỉ đạo và quản lý công tác cán bộvà kiểm tra.Đối với công tác cán bộ, V.I.Lênin yêu cầu phải đồng thời đưa cán bộ ở trung ương về địa phương và ngược lại. Người chỉ rõ: Muốn cải thiện bộ máy đó một cách triệt để, muốn cho nó được bổ sung nhiều sinh lực mới, muốn chiến thắng chủ nghĩa quan liêu, khắc phục tình trạng thủ cựu nguy hại đó, thì phải có sự giúp đỡ của các tổ chức ở địa phương, của cơ sở⁽²⁾; phải hướng về cơ sở, công việc làm tốt ở một địa phương, dù là địa phương nhỏ, vẫn có lợi cho nhà nước hơn là sự hoạt động của một số cơ quan trung ương mắc phải tình trạng trì trệ nguy hại nào đó; phải đưa cán bộ có năng lực ở cấp trên về cơ sở; một số cán bộ phụ trách phải thôi công tác ở các cơ quan trung ương và phải về các địa phương, nhận chức vụ lãnh đạo các huyện và các tổng⁽³⁾.

Về lãnh đạo, chỉ đạo, V.I.Lênin cũng chỉ rõ, người đảng viên cộng sản không được bao biện làm thay mà phải biết phân công, chỉ đạo công việc và tổ chức cho quần chúng kiểm tra kết quả công việc đó. “Người cộng sản... không nên “tự mình” làm “tất cả”, làm quá sức mà không kịp, làm một lúc cả hàng hai chục việc mà không được việc nào ra trò, mà phải kiểm tra công việc của hàng chục, hàng trăm người phụ giúp... Chỉ đạo công tác và học tập những người có kiến thức chuyên môn (những chuyên gia) và có kinh nghiệm trong việc tổ chức các xí nghiệp lớn (các nhà tư bản)”⁽⁴⁾.

Trong quá trình lãnh đạo nền dân chủ, phải lãnh đạo và giải quyết mối quan hệ với các bộ phận kháctrên cơ sở những quy định của pháp luật và tôn trọng, tạo điều kiện cho các bộ phận khác chủ động sáng tạo trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ nhằm mục tiêu chung là làm cho quyền lực chính trị của nhân dân lao động đư­ợc thực hiện trong thực tiễn ngày càng đầy đủ. Cụ thể là:

Đối với Nhà nước, Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng đường lối chính trị, bằng việc lãnh đạo công tác lập pháp, hành pháp, t­ư pháp với phương thức thích hợp để bảo đảm cho Nhà nước hoạt động có hiệu quả và đúng đ­ường lối chính trị của Đảng nói chung và đ­ường lối xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN nói riêng, bảo đảm cho Nhà nước phát huy vai trò là công cụ chủ yếu của nhân dân để thực hiện quyền lực chính trị của mình trên phạm vi cả nước và ở từng địa phương.

Đối với Mặt trận dân tộc thống nhất(bao gồm các đoàn thể nhân dân thành viên) trong hệ thống chính trị XHCN, với tư cách là tổ chức chính trị to lớn nhất, chắc chắn nhất, cách mạng nhất, là bộ tham mưu của giai cấp công nhân và của cả dân tộc, Đảng phải trực tiếp lãnh đạo xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất, đồng thời cũng là một thành viên của Mặt trận nhằm phát huy tối đa vai trò của Mặt trận trong việc tập hợp lực lượng để xây dựng nền dân chủ XHCN ngày càng hoàn thiện. Quyền lãnh đạo Mặt trận không phải Đảng tự phong cho mình, mà là được nhân dân thừa nhận. Đảng lãnh đạo Mặt trận trước hết bằng việc xây dựng chính sách mặt trận đúng đắn, phù hợp với từng giai đoạn, từng thời kỳ cách mạng. “Chính sách Mặt trận là một chính sách rất quan trọng. Công tác Mặt trận là một công tác rất quan trọng trong toàn bộ công tác cách mạng”⁽⁵⁾.

Đối vớicáctầng lớp quần chúng, Đảng lãnh đạo bằng phư­ơng thức thích hợp, làm cho đường lối của Đảng đến quần chúng và thực hiện tốt quyền lực chính trị của họ, nhằm góp phần thực hiện có hiệu quả quyền và nghĩa vụ công dân, đồng thời phát huy khả năng và đáp ứng nhu cầu đặc thù của từng đoàn thể, của hội viên mỗi đoàn thể nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ, muốn quy tụ được cả dân tộc, Đảng phải là đạo đức, là văn minh. Điều này hoàn toàn thống nhất với mệnh đề của V.I.Lênin mà Người thường nhắc lại “Đảng Cộng sản phải tiêu biểu cho trí tuệ, danh dự, lương tâm của dân tộc và thời đại”. Văn minh cũng có nghĩa là trí tuệ; danh dự, lương tâm là đạo đức. Tiên phong về trí tuệ, mẫu mực về đạo đức, Đảng đã được nhân dân ủng hộ và đã trở thành hạt nhân của khối đại đoàn kết dân tộc.

Đối với các giai cấp, các tầng lớp xã hội, Đảng lãnh đạo bằng ph­ương thức thích hợp, làm cho họ thấm nhuần và thực hiện quyền lực chính trị có hiệu quả và thực hiện tốt vai trò kiểm tra, giám sát, phản biện của họ trong nền dân chủ XHCN. Quá trình lãnh đạo của Đảng là quá trình làm công tác dân vận, chỉ đạo hoạt động thực tiễn của quần chúng, phát huy sức mạnh vô địch của quần chúng trong quá trình thực hiện những nhiệm vụ của cách mạng XHCN nói chung và nhiệm vụ xây dựng nền dân chủ XHCN nói riêng. Thông qua lãnh đạo các giai cấp, tầng lớp xã hội, mà tạo ra sức mạnh to lớn cho việc xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ XHCN, góp phần làm cho quyền lực chính trị của giai cấp công nhân và các tầng lớp nhân dân lao động khác được thực hiện ngày càng đầy đủ trên thực tế.

Vai trò lãnh đạo của Đảng trong nền dân chủ XHCN chỉ có thể đạt được hiệu quả ngày càng cao khi có những điều kiện cơ bản như:

 Một là, Đảng phải trong sạch, vững mạnh cả về tư tưởng, chính trị và tổ chức (có nền tảng tư tưởng là chủ nghĩa Mác - Lênin, có đường lối đúng đắn, đường lối phải được phổ biến sâu rộng trong quần chúng, có hệ thống tổ chức rộng lớn và hoạt động theo những nguyên tắc mácxít - lêninnít).

Hai là, phải có Nhà nước trong sạch, vững mạnh và hoạt động có hiệu quả.

Ba là, phải có hệ thống các đoàn thể quần chúng rộng lớn với nội dung hoạt động phong phú, thiết thực.

Bốn là, Đảng có mối quan hệ gắn bó với quần chúng. V.I.Lênin yêu cầu phải thắt chặt mối quan hệ giữa Đảng Cộng sản với quần chúng lao động bằng cách đưa quần chúng: “Tham gia vào công tác của các Xôviết, mà trước hết là vào công tác kinh tế. Hàng trăm và hàng nghìn người không đảng làm việc trong bộ máy của chúng ta” nhưng phải “kiểm tra mới thử thách họ một cách có hệ thống và thường xuyên^”(6).

Năm là, Đảng xây dựng được mối quan hệ quốc tế ngày càng rộng lớn tạo ra môi trường quốc tế cho việc kết hợp sức mạnh giai cấp, dân tộc với sức mạnh thời đại nhằm bảo đảm thắng lợi của sự nghiệp xây dựng CNXH nói chung và nhiệm vụ xây dựng nền dân chủ nói riêng.

Trong 30 năm đổi mới đất nước, nhất là những năm gần đây, Đảng Cộng sản Việt Nam đã không ngừng phát huy vai trò lãnh đạo trong quá trình xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Đảng Cộng sản Việt Nam đã đảm nhận vai trò đội tiên phong chính trị của giai cấp công nhân và của toàn xã hội, đã thể hiện vai trò lãnh đạo và tinh thần trách nhiệm trước giai cấp và dân tộc khi thắng lợi cũng như­ lúc khó khăn, khi thành công cũng như lúc sai lầm, khuyết điểm; Đảng đã đề ra c­ương lĩnh và lãnh đạo nhân dân ta hoàn thành sự nghiệp cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân trong cả nước, đưa đất nư­ớc quá độ lên CNXH. Đảng đã đề xướng và lãnh đạo công cuộc đổi mới, trong đó có đổi mới hệ thống chính trị và dân chủ hóa, đưa đất nư­ớc thoát khỏi tình trạng khủng hoảng và thực hiện CNH, HĐH và hoàn thiện nền dân chủ XHCN.

Khi đánh giá về thành tựu trong công tác xây dựng Đảng và lãnh đạo nền dân chủ XHCN, Đại hội XII của Đảng đã chỉ rõ: “Dân chủ xã hội chủ nghĩa và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc tiếp tục được phát huy. Công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị được chú trọng và đạt kết quả quan trọng^”(7). Trên thực tế, 5 năm qua, thực hiện Nghị quyết Đại hội XI, Đảng ta đã kiên trì, nghiêm túc thực hiện nhiệm vụ then chốt là xây dựng Đảng đạt được những kết quả quan trọng.

Công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng được tăng cường. Các cấp uỷ, tổ chức đảng đã tập trung thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 về “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”, đạt những kết quả quan trọng.

Bên cạnh công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng, công tác lý luận cũng đã được đẩy mạnh, Đảng ta đã nghiên cứu nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn của công cuộc đổi mới, về chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Công tác tư tưởng được coi trọng và tăng cường hơn, góp phần tạo sự thống nhất trong Đảng, sự đồng thuận xã hội về các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Tuy nhiên, trong quá trình Đảng lãnh đạo xây dựng và phát huy nền dân chủ XHCN vẫn còn những hạn chế, yếu kém chưa khắc phục được. Cụ thể là: “Bốn nguy cơ mà Đảng ta chỉ ra vẫn còn tồn tại, có mặt diễn biến phức tạp. Tình trạng suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí chưa bị đẩy lùi⁽⁸⁾. Trong thực hiện Nghị quyết Trung ương 4, một số việc chưa đạt mục tiêu đề ra. Trong tự phê bình và phê bình, tình trạng nể nang, né tránh, ngại va chạm vẫn còn khá phổ biến. Những hạn chế đó ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình hoàn thiện và phát huy vai trò động lực của nền dân chủ XHCN.

Để đư­a sự nghiệp đổi mới tiến lên, trong thời kỳ mới, việc tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh; phát huy sức mạnh toàn dân tộc và dân chủ XHCN là yêu cầu quan trọng hàng đầu trong mục tiêu tổng quát của nhiệm kỳ 2016-2020. Vì vậy, phương hướng chung để phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng trong nền dân chủ XHCN ở nước ta hiện nay là: phải kết hợp xây dựng Đảng vững mạnh toàn diện với xây dựng Nhà nư­ớc pháp quyền XHCN hoạt động có hiệu quả; củng cố và mở rộng phạm vi hoạt động của các đoàn thể quần chúng; nâng cao ý thức, trình độ, năng lực hoạt động dân chủ của nhân dân và giải quyết tốt mối quan hệ giữa các bộ phận cấu thành nền dân chủ.

Yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ phát triển mới đòi hỏi phải đẩy mạnh hơn nữa công tác xây dựng Đảng trong phát huy sức mạnh dân chủ XHCN, do đó cần thực hiện đồng bộ các giải pháp theo tinh thần Đại hội XII của Đảng.

Thứ nhất, tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI. Các cấp uỷ, tổ chức đảng, tập thể lãnh đạo cơ quan, đơn vị và cá nhân cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp từ Trung ương đến cơ sở phải nghiêm túc, tự giác và có kế hoạch, biện pháp phù hợp để khắc phục, sửa chữa những yếu kém, khuyết điểm. Tăng cường rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng. Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh gắn với chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, bè phái, “lợi ích nhóm”, nói không đi đôi với làm.

Thứ hai, kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng sáng tạo và phát triển phù hợp với thực tiễn Việt Nam; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và CNXH; kiên định đường lối đổi mới. Nâng cao bản lĩnh chính trị, trí tuệ, tính chiến đấu của toàn Đảng và của mỗi cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp; không dao động trong bất cứ tình huống nào. Giữ vững bản chất giai cấp công nhân của Đảng, vai trò tiên phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên.

Thứ ba, nâng cao hơn nữa tính chiến đấu, tính thuyết phục, hiệu quả của công tác tư tưởng phục vụ yêu cầu thực hiện nhiệm vụ chính trị, phù hợp với từng giai đoạn, tạo sự thống nhất cao trong Đảng, đồng thuận trong xã hội. Tiếp tục đổi mới tư duy lý luận; đẩy mạnh công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, cung cấp các luận cứ khoa học, lý luận cho việc hoạch định, phát triển đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Thứ tư, tiếp tục đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy của Đảng và hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, nâng cao hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành; nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức; xác định rõ quan hệ giữa tập thể lãnh đạo với cá nhân phụ trách; quyền hạn đi đôi với trách nhiệm và đề cao trách nhiệm của người đứng đầu. Hoàn thiện và thực hiện nghiêm cơ chế kiểm soát quyền lực, ngăn ngừa sự lạm quyền, vi phạm kỷ luật, kỷ cương.

Thứ năm, đổi mới mạnh mẽ công tác cán bộ, coi trọng công tác bảo vệ chính trị nội bộ. Tiếp tục đẩy mạnh thực hiện “Chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Thể chế hóa, cụ thể hóa các nguyên tắc về xây dựng Đảng. Tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng. Xử lý kịp thời, nghiêm minh tổ chức đảng, đảng viên vi phạm Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, nghị quyết, chỉ thị, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, những hành vi dung túng, bao che khuyết điểm, vi phạm của tổ chức đảng và đảng viên, công khai kết quả xử lý. Nâng cao hiệu quả công tác dân vận trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế.

Thứ sáu, “đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị, đặc biệt là với Nhà nước. Tiếp tục cụ thể hóa phương thức lãnh đạo của Đảng đã được xác định trong Cương lĩnh (bổ sung, phát triển năm 2011) ở tất cả các cấp bằng những quy chế, quy định, quy trình cụ thể. Coi trọng xây dựng văn hóa trong các tổ chức đảng, cơ quan nhà nước, trong hệ thống chính trị. Đổi mới phương pháp, phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương tới cơ sở, xây dựng phong cách làm việc khoa học, tập thể, dân chủ, gần dân, trọng dân, vì dân, bám sát thực tiễn, nói đi đôi với làm”⁽⁹⁾.

Thứ bảy, giải quyết kịp thời, hiệu quả những bức xúc, những kiến nghị chính đáng của nhân dân và khiếu nại, tố cáo của công dân. Phát huy sức mạnh to lớn của nhân dân, tạo thành phong trào cách mạng rộng lớn xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Củng cố vững chắc niềm tin của nhân dân đối với Đảng, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc và mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân.

Thực hiện có hiệu quả các phương hướng và giải pháp trên, nhất định vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ được phát huy hơn nữa và trở thành điều kiện bảo đảm hàng đầu cho việc tăng cường sức mạnh dân chủ XHCN trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của nhân dân ta trong quá trình tích cực và chủ động hội nhập quốc tế hiện nay.

____________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 4-2016

(1) V.I.Lênin: Toàn tập, t.42, NxbTiến bộ, Mátxcơva, 1978, tr.204-205.

(2), (3),(4) Xem V.I.Lênin: Toàn tập, Sđd, t.43, tr.282, 284, 293.

(5) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.10, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tr.605.

(6) V.I.Lênin: Toàn tập, Sđd, t.43, tr.292-293.

(7), (8), (9) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII,Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr.425, 426, 50-51.

TS Bùi Thị Kim Hậu

Học viện Báo chí và Tuyên truyền