Dưới đây, chúng tôi xin đề cập một số nội dung có tính nguyên tắc trong quá trình vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn cách mạng Việt Nam trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế, nhằm giữ vững mục tiêu lý tưởng của Đảng, của dân tộc ta là đưa đất nước đi theo con đường XHCN.

1. Vận dụng và phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phải trên cơ sở kiên định mục tiêu lý tưởng XHCN

Đây là yêu cầu đặc biệt quan trọng, bảo đảm cho quá trình phát triển đất nước không bị chệch hướng. Xa rời chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là xa rời những nguyên lý cơ bản nhất của cách mạng, làm mất cơ sở lý luận dẫn đường. Sở dĩ công cuộc đổi mới ở nước ta đạt được những thành công to lớn chính là vì trước hết, Đảng ta kiên định mục tiêu lý tưởng của Đảng, của dân tộc. Chúng ta “đổi mới nhưng không đổi màu”, “hội nhập nhưng không hoà tan”. Đó là sự sáng tạo của Đảng và nhân dân ta trong quá trình vận dụng những nguyên lý, quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vào điều kiện cụ thể của đất nước, phù hợp với bối cảnh, quy luật vận động và phát triển của thế giới đương đại.

Từ thực tiễn công cuộc xây dựng và phát triển đất nước trong những năm qua, có thể khẳng định rằng, kiên định và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là vấn đề đặc biệt quan trọng - một trong những yếu tố cơ bản bảo đảm thắng lợi của cách mạng nước ta.

2. Vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phải xuất phát từ thực tiễn, từ quy luật khách quan

Thực tiễn cách mạng thế giới cho thấy rằng, cuộc đấu tranh giai cấp và xây dựng CNXH của một quốc gia muốn giành thắng lợi thì Đảng Cộng sản nước đó phải vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào tình hình cụ thể, thực tiễn lịch sử cụ thể của nước mình để tìm ra còn đường cách mạng riêng. Cách mạng Tháng Mười Nga thành công bởi V.I.Lênin đã trên cơ sở nắm chắc tình hình nước Nga, tìm ra được con đường phù hợp. Với tình hình nước Nga lúc bấy giờ, V.I.Lênin nhận thức rằng, nhiều quan niệm trước đó về CNXH đã không còn phù hợp, đòi hỏi phải được thay đổi cho phù hợp với tình hình mới, đó là chính quyền Xô viết mới được thành lập, điều kiện kinh tế, cơ sở vật chất còn rất khó khăn. V.I. Lênin đã ban hành chính sách Kinh tế mới nhằm cứu nước Nga khỏi những khó khăn thách thức ban đầu của chế độ Xô viết.

Sự nghiệp đổi mới của nước ta đến nay đạt được những thành tựu hết sức to lớn và có ý nghĩa lịch sử cũng chính nhờ chúng ta nhận thức đúng đắn bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và vận dụng một cách sáng tạo trong thực tiễn xây dựng CNXH ở nước ta. Thực tiễn cách mạng gần 70 năm từ khi giành được chính quyền cho thấy, có lúc chúng ta đã phải trả giá cho sự giáo điều, nóng vội, chủ quan, duy ý chí, không tôn trọng quy luật trong quá trình xây dựng đất nước. Cũng từ những kinh nghiệm thành công và chưa thành công, Đảng ta đã rút ra một trong những bài học lớn mà Đại hội VI của Đảng chỉ ra là “Đảng phải luôn luôn xuất phát từ thực tế, tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan. Năng lực nhận thức và hành động theo quy luật khách quan là điều kiện bảo đảm sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng”. Thực tiễn gần 30 năm thực hiện công cuộc đổi mới vừa qua cho thấy, thời kỳ quá độ lên CNXH ở mỗi đất nước, dân tộc có điều kiện hoàn cảnh riêng, đặc điểm riêng, không thể nóng vội, chủ quan, duy ý chí, không thể rập khuôn máy móc, áp dụng giáo điều kinh nghiệm của nước khác mà phải căn cứ vào thực tiễn cụ thể của đất nước, phải tuân thủ những quy luật nhất định. Nước ta từ một nước nông nghiệp lạc hậu đi lên CNXH, không qua con đường tư bản chủ nghĩa, lại trải qua chiến tranh, cơ sở vật chất để xây dựng CNXH còn rất nghèo nàn, vì vậy, thời kỳ quá độ lên CNXH của nước ta có thể rất dài, rất khó khăn, phải trải qua nhiều bước, nhiều giai đoạn. Công cuộc xây dựng, phát triển đất nước ngày càng đi vào chiều sâu thì chúng ta càng phải đối diện với những vấn đề khó khăn, phức tạp mới, lại đặt ra cho đất nước những cơ hội lớn và thách thức mới. Tất cả đều đòi hỏi chúng ta phải nhận thức lại cho đúng, vận dụng sáng tạo, bổ sung và phát triển lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên CNXH cho phù hợp với bối cảnh mới của thế giới và các điều kiện cụ thể trong nước hiện nay.

3. Vận dụng và phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phải từng bước làm cho nhân tố của chủ nghĩa xã hội thể hiện ngày càng rõ hơn, đời sống nhân dân ngày càng ấm no, hạnh phúc hơn

Mục tiêu của Đảng và nhân dân ta đang phấn đấu là xây dựng một nước Việt Nam XHCN, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. 

Vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh phải luôn hướng tới mục tiêu cuối cùng và quan trọng nhất, đó là con người. Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh không bao giờ xa rời mục tiêu giải phóng con người, giải phóng xã hội, giải phóng giai cấp. Đó là tư tưởng khoa học, mang tính nhân văn cao cả và phù hợp với nguyện vọng của đông đảo quần chúng nhân dân lao động trên toàn thế giới. Điều đó đòi hỏi trong quá trình vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chúng ta phải tìm những giải pháp hợp lý, hướng tới thực hiện mục tiêu giải phóng và phát triển con người toàn diện. Cương lĩnh chính trị của Đảng ta khẳng định: “Con người là trung tâm của chiến lược phát triển”. Từ định hướng có tính nguyên tắc chung ấy cần phải cụ thể hóa thành các chính sách, xây dựng những cơ chế xã hội bảo đảm thực hiện các chính sách về con người, làm cho con người Việt Nam ngày càng được hưởng cuộc sống tự do hơn, hạnh phúc hơn cùng với mỗi bước phát triển của đất nước.

4. Việc vận dụng và phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phải được thường xuyên tổng kết, rút kinh nghiệm, không bảo thủ, giáo điều nhưng cũng không nóng vội, chủ quan, duy ý chí

Những sự kiện lịch sử của những năm 90 thế kỷ XX diễn ra ở Liên Xô, Đông Âu và một số nước cho thấy, sự bảo thủ, giáo điều, rập khuôn máy móc hay nóng vội, duy ý chí, đều là trái với bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin và đều dẫn đến thất bại. Thực tiễn cách mạng nước ta trong thời kỳ trước đổi mới cũng cho chúng ta những bài học đắt giá về sự nóng vội, chủ quan, duy ý chí, máy móc, giáo điều trong việc vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng nước ta. Sự thành công và những thành tựu to lớn của công cuộc đổi mới là Đảng ta thường xuyên tổng kết, rút kinh nghiệm, nhận thức đầy đủ, sâu sắc bản chất cách mạng, khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời có bước đi thích hợp trong từng điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. Ở thời điểm hiện nay, khi mà mô hình CNXH ở Liên Xô và Đông Âu đã sụp đổ thì con đường đi lên CNXH vẫn có sức hút mạnh mẽ đối với nhiều dân tộc ở Tây bán cầu và khắp các châu lục. Đặc biệt, khi nền kinh tế thế giới lâm vào suy thoái nặng nề sau cuộc khủng hoảng tài chính ở Mỹ, không ít nhà xã hội học, nhà tư tưởng, trong đó có cả những đại diện của giới tư sản đã trở lại với chủ nghĩa Mác - Lênin.

Từ những năm 20 thế kỷ XX, chủ nghĩa Mác- Lênin thâm nhập vào nước ta và ngày càng được truyền bá rộng rãi. Hồ Chí Minh đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh lịch sử đặc thù của Việt Nam. Người đi từ chủ nghĩa yêu nước đến chủ nghĩa Mác - Lênin, nắm bắt được tinh thần và xu thế phát triển của thời đại, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với CNXH. Người đã nhiều lần khẳng định rằng, chỉ có CNXH và CNCS mới có thể giải quyết triệt để vấn đề độc lập dân tộc, mới xóa bỏ vĩnh viễn ách áp bức, bóc lột và nô dịch, mới giải quyết tận gốc vấn đề giải phóng xã hội, giải phóng con người. Tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ đơn thuần là kết quả của sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin trong thời đại suy tàn của chủ nghĩa thực dân cũ.

Với sự hoàn thiện không ngừng trong thực tiễn, thường xuyên tổng kết, rút kinh nghiệm, không chủ quan, giáo điều, không rập khuôn máy móc, nhờ đó tư duy lý luận của Đảng ta ngày càng được nâng cao, nhận thức ngày càng đúng đắn, đầy đủ và sâu sắc hơn về chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về con đường lên CNXH.

Trong khi đòi hỏi phải cảnh giác với nguy cơ chệch hướng, chúng ta cũng cần phải đặt ra vấn đề chống chủ nghĩa giáo điều, bảo thủ - một thứ nguy cơ có thể dẫn tới những hậu quả tiêu cực đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Chúng ta phải cương quyết phê phán những quan điểm đi ngược lại những gì thuộc về bản chất, nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin và CNXH. Đồng thời, phải dựa chắc trên cơ sở phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh để đánh giá đúng đắn tính chất, hiệu quả từng bước đi, từng sách lược xây dựng, phát triển đất nước, dám nhìn thẳng vào những sai lầm để khắc phục và hoạch định cho sự phát triển đi lên.

5. Vận dụng và phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh gắn liền với học tập, tiếp thu tri thức, kinh nghiệm của thế giới

Chúng ta đang ở thập niên thứ hai của thế kỷ XXI, loài người đang chứng kiến những diễn biến hết sức phức tạp của thế giới. Những xu thế phát triển của thế giới cùng với những biến đổi sâu sắc đang diễn ra không chỉ trong phạm vi quốc gia - dân tộc mà còn diễn ra ở tất cả các khu vực và trên toàn cầu. Thời đại ngày nay là thời đại của cách mạng khoa học và công nghệ. Tri thức của loài người không ngừng tăng lên. Những giá trị vật chất, văn hoá, tinh thần của loài người ngày càng phong phú. Vì vậy, quá trình tiếp thu, nhận thức, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh phải được đặt trong bối cảnh mới, gắn liền với việc tiếp thu tri thức, kinh nghiệm của thế giới. Phải làm phong phú thêm giá trị và nội dung của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh bằng tri thức và kinh nghiệm của nhân loại.

Chủ nghĩa xã hội với bản chất tốt đẹp của nó vẫn là lý tưởng mà nhân loại tiến bộ đang hướng tới, những giá trị nhân văn cao cả của nó vẫn đầy sức sống và tồn tại sinh động trong đời sống nhân loại. Sau những biến động lịch sử cuối thế kỷ XX, các nước phát triển theo con đường XHCN còn lại vẫn kiên định mục tiêu, lý tưởng XHCN. Một số nước tiến hành cải cách, đổi mới, giành được những thành tựu to lớn. Phong trào cộng sản và công nhân quốc tế từng bước được phục hồi, có sự tập hợp lực lượng dưới nhiều hình thức mới. Phong trào “cánh tả” ở Tây Âu và Mỹ Latinh có bước phát triển mới, đặc biệt là phong trào “chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI” nổi lên ở nhiều nước Mỹ Latinh.

Trong một thế giới sống động và đầy thách thức, chúng ta phải xét tới những mâu thuẫn, đối lập nhau trong trật tự thế giới đa cực, trong quá trình toàn cầu hóa do chủ nghĩa tư bản chi phối hiện nay để chọn một lối đi thông minh, sáng tạo, có lợi cho sự phát triển.

_______________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 6-2014

(1), (2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t. 5, tr. 272, 278      

PGS,TS Lê Kim Việt

Viện Xây dựng Đảng,

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh