Điều kiện cần thiết để đổi mới công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu của các cơ quan Đảng ở Trung ương đạt yêu cầu, mục tiêu đề ra bao gồm: điều kiện nhận thức tự thân (có tính nguyên tắc) và điều kiện công cụ thực hiện (có tính phương tiện).

Điều kiện ở đây được hiểu là những căn cứ, những cơ sở chủ yếu, cơ bản, có tính nền tảng, xuất phát, bắt buộc phải có nó, thỏa mãn nó, nếu muốn đạt được yêu cầu, mục tiêu.

1. Điều kiện nhận thức tự thân

Khái niệm nhận thức ở đây được hiểu là nhận thức lý tính (nhận thức đúng). Nhận thức đúng là điều kiện cần cho hoạt động đúng. “Nhận thức tự thân” là nhận thức của chính chủ thể. Chủ thể của công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu của các cơ quan Đảng ở Trung ương gồm lãnh đạo Đảng (Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư) và các cơ quan Đảng ở Trung ương (cán bộ, công chức, viên chức, đặc biệt là người đứng đầu).

Nhận thức tự thân xuất phát từ những đòi hỏi của thực tiễn khách quan và những yêu cầu của mong muốn chủ quan, và chỉ khi nào chính mình nhận thức được nguy cơ của mình và con đường, công cụ, phương pháp hóa giải những nguy cơ ấy thì những hoạt động cụ thể để cải biến tình hình mới thật sự là những hoạt động tự giác, thật sự kiên quyết và có hiệu quả.

Nhận thức tự thân có tính tự giác của chủ thể về nhu cầu đổi mới, phản ánh những khát khao, những dự định thay đổi cái hiện tại đã chật hẹp, lạc hậu, kém hiệu quả bằng cái tương lai rộng rãi, tiến bộ, hiệu quả hơn của chính chủ thể nên được coi như có giá trị sức mạnh tinh thần không gì lớn hơn, không ai thay thế được.

Từ tiếp cận trên, nhận thức tự thân về đổi mới công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu của các cơ quan Đảng ở Trung ương là nhận thức về bản chất, những mối liên hệ có tính quy luật của vấn đề: từ sự cần thiết, nhu cầu đổi mới đến xác định quan điểm, chủ trương, quyết tâm chính trị, chương trình, kế hoạch tổ chức thực hiện, từ  Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đến chính đội ngũ cán bộ tham mưu của các cơ quan Đảng ở Trung ương.

Đây là điều kiện quan trọng, có tính nguyên tắc, là tiền đề, căn cứ pháp lý, có tính định hướng để thực hiện đổi mới và là yêu cầu bắt buộc đối với các chủ thể. Với vai trò như vậy, “nhận thức tự thân” là điều kiện tiên quyết bảo đảm đổi mới công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu của các cơ quan Đảng ở Trung ương đạt yêu cầu, mục tiêu đặt ra.

2. Điều kiện công cụ thực hiện

Điều kiện công cụ thực hiện có tính quyết định và không thể thiếu, bao gồm ba điều kiện thỏa mãn ba nhóm yêu cầu, mục tiêu của đổi mới công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu các cơ quan Đảng ở Trung ương, đó là: Các nhóm yêu cầu, mục tiêu “đủ về số lượng; hợp lý về cơ cấu; có kế thừa và phát triển”; “tốt về chất lượng”; “làm việc trong môi trường trong sạch, dân chủ, được tôn trọng, công bằng, công khai, minh bạch, hấp dẫn, bền vững, có đủ điều kiện để hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao”.

Ba điều kiện thỏa mãn ba nhóm yêu cầu, mục tiêu trên có mối quan hệ ràng buộc, gắn bó hữu cơ, tác động, chi phối lẫn nhau, do đó, trong nhận thức và hành động về các điều kiện này, không được coi nhẹ bất cứ điều kiện nào; phải biết thực hiện trình tự các điều kiện; không những phải làm đúng, làm tốt tất cả nội dung và hình thức của mỗi điều kiện mà còn phải biết sử dụng hiệu quả ảnh hưởng của từng điều kiện để hỗ trợ lẫn nhau... Ba điều kiện đó là:

- Xây dựng và thực hiện đúng quy định vị trí việc làm

Vị trí việc làm là tất cả những công việc cần thiết bắt buộc phải làm, phải hoàn thành, theo chức năng, nhiệm vụ tại mỗi vị trí của mỗi tổ chức bộ máy.

Trên cơ sở xác định được chính xác, đầy đủ tất cả những vị trí việc làm của một cơ quan, đơn vị, có thể xác định được chính xác, đầy đủ số lượng nhân lực có chất lượng tương ứng để hoàn thành mọi công việc theo chức năng, nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị đó.

Từ danh mục vị trí việc làm, muốn bảo đảm tính cơ cấu, tính kế thừa và phát triển thì ngay từ bước tuyển dụng cần phải lựa chọn những nhân sự cần thiết cho các mục tiêu cơ cấu, kế thừa và phát triển theo yêu cầu trong số những nhân sự đủ điều kiện để bố trí vào những vị trí việc làm quy định.

Xây dựng, thực hiện và duy trì đúng quy định về vị trí việc làm giúp các cơ quan có kế hoạch cụ thể trong việc tuyển dụng, sử dụng, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, là điều kiện quan trọng, bảo đảm yêu cầu đủ về số lượng; có cơ cấu hợp lý; có tính kế thừa và phát triển, góp phần đáp ứng đòi hỏi về chất lượng, đồng thời làm cơ sở để thực hiện tinh giản biên chế, đào thải những cán bộ tham mưu không đáp ứng yêu cầu công việc.

-  Xây dựng và thực hiện đúng quy định về tiêu chuẩn chức danh các nhóm cán bộ lãnh đạo, cán bộ chuyên môn, nghiệp vụ làm công tác tham mưu

Tiêu chuẩn chức danh là những quy định cần thiết, bắt buộc (có thể coi là những chuẩn mực) về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống; năng lực chuyên môn, nghiệp vụ (chức trách, nhiệm vụ, nhiệm vụ chính, nhiệm vụ phụ và nhiệm vụ hỗ trợ; hiểu biết: kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng và mức độ thành thạo công việc; yêu cầu về trình độ, kiến thức) đối với người được giao đảm nhiệm chức danh.

Tiêu chuẩn mỗi chức danh được xây dựng trên một số tiêu chuẩn chung và tiêu chuẩn riêng, phù hợp với từng chức danh cụ thể.

Tiêu chuẩn chức danh có các giá trị: làm căn cứ xác định yêu cầu về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, năng lực công tác, trình độ kiến thức cần thiết của cán bộ để giao đảm nhiệm chức danh; làm căn cứ để tuyển chọn, bố trí, sử dụng, nhận xét, đánh giá, đào tạo, bồi dưỡng, thực hiện chính sách tiền lương và các chế độ đãi ngộ khác đối với cán bộ; làm căn cứ để thi tuyển, thi nâng ngạch cho cán bộ; thúc đẩy cán bộ học tập, rèn luyện để hoàn thành nghĩa vụ, sử dụng đúng quyền hạn được giao.

Chất lượng và hiệu quả của công tác tham mưu phụ thuộc chủ yếu vào đội ngũ cán bộ tham mưu. Chất lượng đội ngũ này được hình thành chủ yếu dựa trên cơ sở tiêu chuẩn của từng chức danh hợp thành đội ngũ cán bộ đó.

Do vậy, tiêu chuẩn chức danh là điều kiện cần và đủ để bảo đảm yêu cầu, mục tiêu về chất lượng của cán bộ được giao đảm nhận chức danh có thể hoàn thành nhiệm vụ; là điều kiện rất quan trọng, là căn cứ cơ bản, chủ yếu để xây dựng đội ngũ cán bộ bảo đảm về chất lượng.

- Thực hiện hiệu quả công tác chính trị, tư tưởng, tổ chức cán bộ; phương pháp, cách thức quản lý, điều hành hoạt động, thực hiện nhiệm vụ của từng cơ quan, đơn vị

Môi trường hoạt động tham mưu là nơi diễn ra các quan hệ hoạt động tạo ra sản phẩm tham mưu ở các hình thức, mức độ khác nhau.

Môi trường công tác (của cơ quan, đơn vị) được hiểu là bao gồm ít nhất ba thành tố cơ bản, đó là (1) hệ thống các văn bản về tổ chức, hoạt động, lãnh đạo, quản lý, điều hành...; (2) hệ thống cơ sở vật chất và tinh thần phục vụ hoạt động; (3) mối quan hệ công tác, sinh hoạt của những người sống, làm việc trong cơ quan, đơn vị đó (bao gồm quan hệ lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, tổ chức hoạt động giữa những người có vai trò, trách nhiệm lãnh đạo, quản lý với những người chịu sự lãnh đạo, quản lý các cấp;  quan hệ đồng chí, đồng nghiệp...). Tuy chỉ có ba thành tố chính tạo nên nhưng vấn đề môi trường công tác lại đặc biệt phức tạp và là điều kiện cơ bản có tính quyết định hoặc là thúc đẩy hoặc là cản trở các hoạt động có chất lượng, hiệu quả trong thực hiện nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị.

Cả ba thành tố chủ yếu này đều có vị trí, giá trị quan trọng riêng với các mức độ khác nhau và có tác động ảnh hưởng rất lớn đến nhau, trong đó thành tố về mối quan hệ công tác, sinh hoạt của đội ngũ những người sống, làm việc trong cơ quan, đơn vị có một vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng, là nguyên nhân của mọi nguyên nhân, chủ yếu do xuất phát bởi sự lạc hậu của ý thức xã hội so với tồn tại xã hội.

Nếu hệ thống văn bản về tổ chức, hoạt động, lãnh đạo, quản lý, điều hành... của cơ quan, đơn vị được xây dựng đầy đủ, có giá trị khả thi cao, đáp ứng những yêu cầu lãnh đạo, quản lý, điều hành, đồng thời thỏa mãn cơ bản những nhu cầu chính đáng của đội ngũ nhân lực cơ quan, đơn vị thì sẽ là một trong những động lực tạo nên sự phấn đấu lao động tự giác, trách nhiệm của mọi người. Dù có khung pháp lý đầy đủ, đúng đắn và quan hệ công tác, sinh hoạt giữa những người sống, làm việc trong cơ quan, đơn vị đó rất tốt đẹp nhưng nếu hệ thống cơ sở vật chất và tinh thần phục vụ hoạt động của cơ quan, đơn vị không bảo đảm thì cũng khó xây dựng được sự gắn bó, yên tâm công tác của những người hoạt động trong cơ quan, đơn vị.

Mối quan hệ công tác, sinh hoạt của đội ngũ những người sống, làm việc trong cơ quan, đơn vị là mối quan hệ giữa con người với con người, trong đó có quan hệ lãnh đạo, quản lý và chịu sự lãnh đạo, quản lý; có quan hệ tình bạn, tình đồng chí, đồng hương... cao đẹp, bên cạnh những sự ganh ghét, đố kỵ, hẹp hòi... Do đó, ngay cả khi có khung pháp lý hoàn thiện và hệ thống cơ sở vật chất, tinh thần phục vụ hoạt động của cơ quan, đơn vị thỏa mãn nhưng khi áp dụng các quy định về công tác bổ nhiệm cán bộ không bảo đảm tính công bằng, công khai, dân chủ... thì thường tạo ra môi trường êm ả ở trạng thái giả tạo,... 

Môi trường hoạt động tham mưu, ngoài những đặc tính của môi trường công tác nói chung còn có những đặc điểm riêng về chủ thể và quan hệ giữa các chủ thể; về sản phẩm lao động; trong tổ chức lao động, nghiệm thu, kiểm tra, đánh giá, tiêu thụ sản phẩm; về trình độ, năng lực của cá nhân; về những nhân tố chi phối... Theo đó là hệ thống các quy định dành cho môi trường công tác tham mưu có những khác biệt. Do vậy, có thể nhận xét chung, yêu cầu về cách thức tổ chức, quản lý, về tính chất lượng của môi trường hoạt động tham mưu đòi hỏi cao hơn, tinh tế hơn so với môi trường công tác nói chung. Thực tiễn đã chứng minh, đây là điều kiện rất quan trọng, điều kiện không thể thiếu và được coi là điều kiện đủ để bảo đảm đổi mới công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu của các cơ quan Đảng ở Trung ương có hiệu quả.

Điều kiện nhận thức tự thân là cơ sở để định hướng, dẫn dắt điều kiện công cụ thực hiện. Trong quá trình triển khai, điều kiện công cụ thực hiện là thước đo kiểm nghiệm, cung cấp những căn cứ thuyết phục để bổ sung, sửa đổi, hoàn thiện điều kiện nhận thức tự thân. Với vai trò, vị trí của từng loại điều kiện như vậy, nếu thực hiện tốt nội hàm của mỗi loại điều kiện sẽ bảo đảm cho việc đổi mới công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu của các cơ quan Đảng ở Trung ương đạt hiệu quả. 

_________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 7-2015

(1) Đề tài khoa học Ban Đảng năm 2014: Đổi mới công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu các cơ quan Đảng Trung ương.          

Nguyễn Dương Nam

Ban Tổ chức Trung ương