(Chủ tịch Hồ Chí Minh xem mô hình quy hoạch xây dựng Thủ đô, ngày 16-11-1959)

Ngay từ những ngày đầu thành lập, Tạp chí Lý luận chính trị đã rất chú trọng việc tuyên truyền sự nghiệp và tư tưởng Hồ Chí Minh. Đặc biệt, từ sau khi có Chỉ thị 23 của Ban Bí thư, ngày 27- 3- 2003 về đẩy mạnh nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn mới; Chỉ thị 06 - CT/TW, ngày 7- 11- 2006 của Bộ Chính trị về tổ chức Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” và Chỉ thị 03 - CT/TW, ngày 14-5-2011 của Bộ Chính trị về “tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, công tác tuyên truyền tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh càng được chú trọng và luôn là một phương hướng lớn của Tạp chí.

Chỉ tính trong 3 năm (2010 - 2013), Tạp chí đã đăng tải trên 80 bài trong chuyên mục Nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh (từ tháng 11- 2013, đổi tên thành chuyên mục Nghiên cứu - Phát triển lý luận). Các bài viết đã tập trung phân tích một cách phong phú, đa dạng và sâu sắc sự nghiệp và tư tưởng Hồ Chí Minh trên nhiều lĩnh vực như: vấn đề dân tộc và cách mạng giải phóng dân tộc; về CNXH và con đường đi lên CNXH ở Việt Nam; về xây dựng Đảng; về đại đoàn kết dân tộc và sự kết hợp giữa sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; về xây dựng nhà nước thật sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; tư tưởng đạo đức, nhân văn Hồ Chí Minh; về phát triển kinh tế và văn hóa, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân và nhiều bài viết thể hiện tư tưởng Hồ Chí Minh về quân đội, giai cấp công nhân, tôn giáo, giáo dục, phong cách Hồ Chí Minh, nhà tư tưởng Hồ Chí Minh, triết lý Hồ Chí Minh, dân chủ, chủ nghĩa quốc tế vô sản…Sau đây xin tổng quan trên một số nội dung lớn:

1. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề dân tộc và cách mạng giải phóng dân tộc

Những vấn đề cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về cách mạng giải phóng dân tộc được thể hiện khá rõ qua các bài: “Đóng góp của Hồ Chí Minh đối với phong trào giải phóng dân tộc thế giới thế kỷ XX” (số 5- 2010); “Hồ Chí Minh - giải phóng dân tộc và phát triển đất nước” (số 1- 2011); “Bối cảnh lịch sử và hành trình tìm đường cứu nước của Hồ Chí Minh” (số 6- 2011)…Các tác giả chỉ rõ, trong những năm tháng ra đi tìm đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã sớm nhận thức được xu hướng phát triển của thời đại, từ một người yêu nước nồng nhiệt, Người đã bắt gặp chủ nghĩa Mác - Lênin, trở thành người cộng sản. Từ đó, Người rút ra kết luận: "Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản". Đó là con đường cách mạng vô sản do Đảng tiên phong của giai cấp công nhân lãnh đạo nhằm đánh đổ đế quốc và phong kiến tay sai, giành độc lập dân tộc, thực hiện người cày có ruộng, sau đó tiến lên làm cách mạng XHCN, thực hiện CNXH và chủ nghĩa cộng sản ở Việt Nam. Đó là đường lối giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và CNXH, kết hợp chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân, kết hợp sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại nhằm đi tới mục tiêu cao cả là giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội và giải phóng con người.

Sự thống nhất trong tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người thể hiện ở các luận điểm: Không có gì quý hơn độc lập tự do; Kết hợp nhuần nhuyễn dân tộc với giai cấp, độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa quốc tế; Cách mạng giải phóng dân tộc là sự nghiệp đoàn kết của toàn dân, trên cơ sở liên minh công - nông; Cách mạng giải phóng dân tộc cần được tiến hành chủ động, sáng tạo và có khả năng giành thắng lợi trước cách mạng vô sản ở chính quốc; Cách mạng giải phóng dân tộc phải được thực hiện bằng con đường bạo lực, kết hợp lực lượng chính trị của quần chúng với lực lượng vũ trang nhân dân.

2. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về CNXH và con đường đi lên  CNXH ở Việt Nam

Tư tưởng Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên chủ CNXH ở Việt Nam được các tác giả nghiên cứu theo các nội dung: Quan niệm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ từ nước thuộc địa, nửa phong kiến, nông nghiệp lạc hậu đi lên CNXH, không trải qua con người phát triển TBCN. Nhiệm vụ lịch sử của nó là xây dựng nền tảng vật chất và kỹ thuật của CNXH; đây cũng là thời kỳ vừa cải tạo xã hội cũ thuộc địa nửa phong kiến, vừa xây dựng một chế độ xã hội mới có cơ cấu công - nông nghiệp hiện đại, văn hóa, khoa học kỹ thuật tiên tiến, nhân dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.       

Các bài viết trên Tạp chí đã bước đầu nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xác định bước đi và biện pháp tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Về xác định bước đi, cần vận dụng sáng tạo các nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin về xây dựng CNXH, học tập kinh nghiệm của các nước XHCN; nhưng phải xuất phát từ đặc điểm, điều kiện thực tế của dân tộc.Người nói: “Hiện nay đứng về mặt xây dựng chủ nghĩa xã hội, tuy chúng ta đã có những kinh nghiệm dồi dào của các nước anh em, nhưng chúng ta cũng không thể áp dụng những kinh nghiệm ấy một cách máy móc, bởi vì nước ta có những đặc điểm riêng của ta”. Để đi con đường hạnh phúc nhưng đầy khó khăn phức tạp này thì, một mặt, đòi hỏi Đảng phải xác định được đường lối, hình thức, bước đi đúng đắn, thích hợp; mặt khác, đòi hỏi nhân dân ta phải phấn đấu ngoan cường, vượt qua những thử thách mới, chiến thắng nghèo nàn, lạc hậu.

Về nội dung nêu trên phải kể đến một số bài tiêu biểu như: “Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường đi lên CNXH ở nước ta” (số 3- 2009); “Những cống hiến to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội” (số 5- 2010); “Tư tưởng của Hồ Chí Minh về nền kinh tế nhiều thành phần trong công cuộc xây dựng CNXH ở Việt Nam” (số 8- 2011); “Quan điểm của Hồ Chí Minh về phát triển khoa học, kỹ thuật” (số 3- 2013)…

3. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng.

Về chủ đề này, có gần 20 bài viết tập trung làm rõ tư tưởng của Người về vai trò của Đảng Cộng sản Việt Nam; về công tác kiểm tra, giám sát, chỉnh đốn Đảng; phòng chống chủ nghĩa cá nhân; quan hệ giữa Đảng cầm quyền với nhân dân; về văn hóa Đảng…Đáng chú ý là các bài: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về phòng và chống chủ nghĩa cá nhân với vấn đề xây dựng, chỉnh đốn Đảng hiện nay” (số 7- 2012); “Thực hiện nghị quyết Trung ương 4 khóa XI là tiếp tục làm theo lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh với Đảng” (số 9- 2013); “Tăng cường mối quan hệ giữa Đảng cầm quyền với nhân dân” (số 11- 2013);…

Các bài viết đều khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò quyết định của Đảng Cộng sản đối với sự nghiệp cách mạng: "Cách mạng muốn thành công trước hết phải có đảng cách mạng". Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng nhân dân được tổ chức, được giác ngộ. Để làm được việc đó thì phải có Đảng cách mạng, để trong thì vận động và tổ chức dân chúng, ngoài thì liên lạc với dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp mọi nơi". Điều này được thể hiện xuyên suốt từ Đường kách mệnh đến Di chúc.

Các tác giả nêu lên ba vấn đề lớn của Đảng cầm quyền trong tư tưởng Hồ Chí Minh: Thứ nhất, Đảng cầm quyền, nhưng dân là gốc, dân  là chủ. Mọi "quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân". Thứ hai, Đảng cầm quyền thì một bộ phận cán bộ, đảng viên được giao nhiệm vụ trong bộ máy quyền lực, có quan hệ đến quyền lực, quyền lợi. Do đó, Đảng, Chính phủ, cán bộ, đảng viên từ Chủ tịch đến bộ trưởng, thứ trưởng phải là đày tớ của dân. “Lãnh đạo là làm đày tớ nhân dân và phải làm cho tốt”. Thứ ba, nhiệm vụ của Đảng cầm quyền  khó khăn hơn, to lớn hơn, phức tạp hơn, là “một cuộc chiến đấu khổng lồ” để xây dựng chế độ mới. Vì vậy, đòi hỏi Đảng phải nâng cao năng lực trên mọi phương diện, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Đảng phải thường xuyên tự chỉnh đốn, xây dựng thành một tổ chức trong sạch, vững mạnh, “là đạo đức, là văn minh”.

Đa số các bài viết đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc rèn luyện, bồi dưỡng, giáo dục cán bộ, đảng viên. “Mỗi cán bộ, mỗi đảng viên mỗi ngày phải tự kiểm điểm, tự phê bình, tự sửa chữa như mỗi ngày phải rửa mặt. Được như thế thì trong Đảng sẽ không có bệnh mà Đảng sẽ mạnh khỏe vô cùng”. Trước lúc đi xa, Người còn để lại những lời tâm huyết, căn dặn toàn Đảng: "Việc cần phải làm trước tiên là chỉnh đốn lại Đảng, làm cho mỗi đảng viên, mỗi đoàn viên, mỗi chi bộ đều ra sức làm tròn nhiệm vụ Đảng giao phó, toàn tâm toàn ý phục vụ nhân dân".

4. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh vềđại đoàn kết dân tộc và sự kết hợp giữa sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại

Các bài viết trên Tạp chí đã chỉ ra những quan điểm mang tính nguyên tắc trong tư tưởng đại đoàn kết Hồ Chí Minh. Một là, đại đoàn kết phải được xây dựng, củng cố trên nền tảng thống nhất chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa quốc tế vô sản, lợi ích tối cao của dân tộc với quyền lợi của nhân dân lao động và quyền thiêng liêng của con người. Đây chính là quan điểm của Hồ Chí Minh về mối quan hệ dân tộc - giai cấp - nhân loại, Hồ Chí Minh đưa ra phương châm tìm chữ "đồng" để giải quyết mối quan hệ này. Hai là, tin vào dân, dựa vào dân, phấn đấu vì quyền lợi của dân. Quan điểm này là sự kế thừa truyền thống dân tộc, đồng thời còn là sự quán triệt nguyên lý mác xít: cách mạng là sự nghiệp của quần chúng. Hồ Chí Minh khẳng định: "Trong bầu trời không có gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới không có gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân", và "gốc có vững cây mới bền, xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân". Ba là, đại đoàn kết một cách tự giác, có tổ chức, có lãnh đạo. Sự nghiệp cách mạng Việt Nam muốn đi đến thắng lợi đòi hỏi phải đại đoàn kết rộng rãi, lâu dài, chặt chẽ. Muốn vậy phải có tổ chức Mặt trận và có sự lãnh đạo của Đảng cách mạng. Các tác giả cho rằng, Hồ Chí Minh chủ trương đoàn kết toàn dân tộc, tập hợp đông đảo các lực lượng giai cấp, xã hội, nên không khỏi có sự khác nhau về mục tiêu, nguyện vọng, lợi ích… Do đó, Hồ Chí Minh chủ trương thực hiện phương châm "cầu đồng tồn dị" và chú trọng nguyên tắc "Đoàn kết gắn chặt với đấu tranh, đấu tranh để tăng cường đoàn kết". Về chủ đề này, đáng chú ý là các bài: “ Tư tưởng đại đoàn kết Hồ Chí Minh” (số 2- 2009); “Hồ Chí Minh biểu tượng của hòa bình, hữu nghị giữa các dân tộc” (số 7- 2010); “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết quốc tế” (số 8- 2010); “Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân tộc và đại đoàn kết dân tộc ở nước ta” (số 2- 2011); “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết quốc tế và đoàn kết Việt Nam- Lào - Campuchia” (số 1- 2012)…

5. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân và vì dân

Nội dung quan trọng nhất được các tác giả tập trung nghiên cứu là quan niệm của Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân và vì dân. Quan niệm này của Người thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ta.

Theo các tác giả, trong tư tưởng Hồ Chí Minh, Nhà nước của dân có nghĩa dân là chủ nhà nước, dân có địa vị cao nhất, có quyền quyết định các vấn đề quan trọng nhất của đất nước, bao nhiêu quyền hạn là của dân, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân; toàn bộ quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân là nguyên tắc cơ bản để xây dựng Nhà nước Việt Nam, phải được ghi rõ trong Hiến pháp và pháp luật. Dân là chủ Nhà nước, thì người cầm quyền chỉ là người được ủy quyền, thay mặt dân gánh vác, giải quyết những công việc chung của đất nước; người cầm quyền trở thành công bộc của dân.

Nhà nước do dân có nghĩa dân làm chủ Nhà nước, vừa để thực hiện quyền, vừa thực hiện nghĩa vụ làm chủ. Nội dung dân làm chủ Nhà nước rất rộng, bao gồm: tổ chức nên các cơ quan nhà nước thông qua thực hiện chế độ tuyển cử trực tiếp, bỏ phiếu kín bầu các đại biểu xứng đáng của mình vào các cơ quan quyền lực nhà nước từ Trung ương đến địa phương; thực hiện chế độ bãi miễn; tham gia trực tiếp vào công việc quản lý của Nhà nước; phê bình, kiểm tra, kiểm soát, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước và các đại biểu do mình cử ra.

Còn Nhà nước vì dân là Nhà nước phục vụ nhân dân, đem lại lợi ích cho nhân dân. "Việc gì có lợi cho dân phải hết sức làm, việc gì có hại cho dân phải hết sức tránh".

Các tác giả nhận định, Hồ Chí Minh đã hình thành một quan niệm độc đáo, đặc sắc về Nhà nước pháp quyền. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, Nhà nước thực hiện chế độ pháp trị phải là một Nhà nước hợp pháp, hợp hiến, điều hành, quản lý xã hội bằng luật pháp. Về chủ đề này, đáng chú ý là các bài: “Quán triệt quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về nhân dân làm chủ đất nước trong xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN” (số 6- 2002); “Đức trị và pháp trị trong tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước” (số 1- 2010); “Quan niệm của Hồ Chí Minh về vai trò của luật pháp trong quản lý xã hội” (số 5- 2011); “Chủ tịch Hồ Chí Minh với việc xây dựng nền hành chính nhà nước kiểu mới sau cách mạng Tháng Tám năm 1945” (số 9- 2012); “Hồ Chí Minh và vấn đề kiểm soát quyền lực nhà nước” (số 7- 2013)…

6. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức, văn hóa

Các tác giả phân tích mối quan hệ giữa tư tưởng nhân văn, đạo đức, văn hóa và chính trị.  Hồ Chí Minh chỉ rõ, đạo đức cán bộ là cái gốc của mỗi cán bộ, đảng viên. Vấn đề rèn luyện đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên được Hồ Chí Minh khái quát với năm chuẩn mực: Nhân, Nghĩa, Trí, Dũng, Liêm. Cùng với tư tưởng đạo đức cao đẹp, tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh hướng tới giáo dục con người tới các giá trị Chân- Thiện - Mỹ. Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh biểu hiện ở lòng thương yêu nhân dân, lòng tin vào nhân dân, tôn trọng, kính trọng nhân dân; chăm lo bồi dưỡng, sử dụng, phát động sức mạnh của nhân dân; ý chí và hành động triệt để giải phóng con người về phẩm chất, nhân cách, tài năng trí tuệ, đem lại độc lập, tự do, hạnh phúc cho con người. Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là một nội dung cơ bản của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh. Tư tưởng nhân văn, tư tưởng đạo đức là những nhân tố quan trọng, là nền tảng tinh thần của nền văn hóa mà Chủ tịch Hồ Chí Minh muốn xây dựng.

Ngay sau khi nước nhà được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm nhận rõ vị trí đặc biệt quan trọng và ý nghĩa to lớn của văn hóa trong việc nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân. Người chủ trương nền văn hóa mới mà chúng ta xây dựng phải lấy hạnh phúc của nhân dân làm cơ sở. Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa đã và đang là những định hướng lớn cho việc xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc hiện nay. Về chủ đề này, đáng chú ý là các bài: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng với công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng hiện nay” (số 1- 2005); “ Vấn đề văn hóa trong tư ưởng Hồ Chí Minh về phát triển đất nước” (số 5- 2010); “Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh: bản chất và những đặc trưng tổng quát” (số 8- 2010); “Hồ Chí Minh- nhà văn hóa kiệt xuất Việt Nam” (số 2- 2013)…

Bên cạnh đó, các bài viết về việc vận dụng và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời kỳ đổi mới là một chủ đề hết sức quan trọng trong việc nghiên cứu tuyên truyền sự nghiệp và tư tưởng Hồ Chí Minh trên Tạp chí Lý luận chính trị.Các tác giả đã nêu bật việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh gắn với cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” hiện nay. Các bài viết đã tập trung xác định rõ: Việc vận dụng và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh phải được đặt vào trong một bối cảnh nhất định, nhất là thời kỳ hiện nay, thời kỳ đang có sự biến đổi nhanh chóng và phức tạp, bao gồm cả những thách thức và cơ hội cho cách mạng nước ta.

Để vận dụng có kết quả và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh, cần nắm vững một số quan điểm cơ bản sau đây: Lý luận gắn liền với thực tiễn; Quan điểm lịch sử - cụ thể; Quan điểm toàn diện và hệ thống; Quan điểm kế thừa và phát triển.

Thực tế luôn luôn vận động và phát triển. Tư tưởng Hồ Chí Minh cũng phải được đặt trong quá trình vận động và phát triển của cuộc sống. Phải nắm chắc bản chất của từng vấn đề đặt ra trong tư tưởng Hồ Chí Minh để vận dụng một cách đúng đắn vào sự nghiệp cách mạng nước ta.

Các bài viết nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh trên Tạp chí góp phần định hình diện mạo của Tạp chí Lý luận chính trị, đóng góp nhiều ý kiến có giá trị vào việc làm sáng tỏ và hoàn chỉnh đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước; vào cuộc đấu tranh tư tưởng, lý luận phản bác những quan điểm sai trái của các thế lực thù địch.

Tuy nhiên, vì nhiều lý do, khuôn khổ, dung lượng của Tạp chí…các bài nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh còn nhiều hạn chế, ít có tính phát hiện mới, nhất là so với các công trình nghiên cứu lớn về Hồ Chí Minh đã xuất bản.

Do đó, công tác nghiên cứu, tuyên truyền tư tưởng Hồ Chí Minh phải được tiến hành với quy mô toàn diện, hệ thống và sâu sắc hơn nữa, tương xứng với vị trí là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động cách mạng của Đảng.

                                                                      ThS Lê Minh Phương

                                                                    Tạp chí Lý luận chính trị