Là một trong những lĩnh vực trọng yếu của đời sống xã hội, vấn đề văn hóa luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của các cấp, các ngành và toàn dân. Điều này được thể hiện rõ qua việc Đảng ta đã ban hành nhiều nghị quyết chuyên đề liên quan trực tiếp, gián tiếp về văn hóa, như: Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay, trong đó bàn sâu những vấn đề về xây dựng Đảng, về tình trạng suy thoái đạo đức của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, vấn đề tư cách, phẩm chất, vấn đề đạo đức lối sống của người cán bộ - đây là một phương diện cơ bản của văn hóa; Nghị quyết số 29-NQ/TW về Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo bàn về giáo dục, về việc đào tạo bồi dưỡng nhân tài, tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW về Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước (6- 2014) đánh giá khái quát về tình hình văn hóa sau 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998), đồng thời đề ra mục tiêu, quan điểm, nhiệm vụ, giải pháp để xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Điều này cho thấy tầm quan trọng, sứ mệnh to lớn của văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội; là mục tiêu, động lực của sự phát triển.

Nhằm tiếp tục khẳng định những giá trị to lớn của văn hóa, Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XII của Đảng (gọi tắt là Dự thảo) tiếp tục kế thừa những thành tựu lý luận trong các văn kiện của Đảng trước đó, đồng thời bổ sung thêm một số luận điểm mới trong phương hướng, quan điểm chỉ đạo để văn hóa phát huy mạnh mẽ vai trò, chức năng của mình trong điều kiện hiện nay.

1. Hoàn thiện bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc

Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ 5 năm 2011 - 2015, Dự thảođã khẳng định những thành tựu đạt được của lĩnh vực văn hóa, đồng thời cũng thẳng thắn chỉ ra những bất cập, hạn chế, yếu kém trong việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc: Quản lý văn hóa, nghệ thuật, lễ hội nhiều mặt còn hạn chế; nhiều sản phẩm văn hóa, nghệ thuật chất lượng thấp... Vì vậy, trong những năm tới cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự đầu tư của Nhà nước, sự tham gia của người dân để tạo ra sự chuyển biến trong sự nghiệp phát triển văn hóa, xây dựng con người.

Trong Dự thảo, cụm từ “Phát triển văn hóa” được nhấn mạnh, lặp lại nhiều lần, thể hiện sự chuyển biến trong tư duy, nhận thức của Đảng. Trọng tâm công tác phát triển văn hóa không chỉ là “Xây dựng” mà phải đẩy nhanh tốc độ phát triển trên cơ sở bảo đảm bền vững, hài hòa, gắn kết giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Cụm từ “Phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” phù hợp và thống nhất với tinh thần Nghị quyết số 33-NQ/TW. Bởi phát triển đã bao hàm trong đó sự xây dựng, xây dựng là tạo nền tảng, tạo ra cái “vốn”, cái bản sắc, giờ phải vừa xây vừa phát triển, phát huy, nhân rộng và tỏa sáng những giá trị tốt đẹp của văn hóa.

Đi đôi với nhiệm vụ phát triển văn hóa, Dự thảo còn nhấn mạnh sứ mệnh của toàn Đảng, toàn dân phải nỗ lực, sáng tạo không ngừng, tăng cường hợp tác, giao lưu quốc tế và tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại để “Hoàn thiện bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc”. Nội hàm của “Bản sắc văn hóa dân tộc” đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý; đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống... Bản sắc đó được hun đúc qua hàng nghìn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước của cha ông và ngày nay những giá trị văn hóa tốt đẹp vẫn không ngừng được bổ sung.

Tuy nhiên, cần phải hoàn thiện bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc, bởi bản sắc văn hóa không đơn thuần là những gì đã lắng đọng, còn lại sau quá trình phát triển mà trong đó luôn bao hàm sự vận động liên tục, được biểu hiện đa dạng trong những hành vi, cử chỉ, ngôn ngữ, trang phục... Vì thế, việc hoàn thiện bản sắc văn hóa dân tộc, xây dựng bộ tiêu chí cụ thể để nhận diện, khẳng định những giá trị thuộc về bản sắc văn hóa dân tộc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Hoàn thiện bản sắc văn hóa nhằm khắc phục những lỗ hổng trong nhận thức, tư duy chưa thật đầy đủ, chính xác về văn hóa dân tộc. Khẳng định những giá trị tinh hoa bền vững cùng việc hoàn thiện, bổ sung những nhân tố mới với hệ tiêu chí, chuẩn mực cụ thể để định hình rõ bản sắc văn hóa dân tộc, tránh nguy cơ đồng hóa, hòa tan trong không gian của thế giới phẳng với quá trình hội nhập quốc tế trong xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra phức tạp hiện nay.

2. Xây dựng con người, chống sự tha hóa nhân cách

Trong sự nghiệp phát triển văn hóa, yếu tố con người đóng vai trò quan trọng, là hạt nhân cơ bản sáng tạo ra văn hóa, đồng thời cũng là đối tượng thụ hưởng, chịu sự tác động, chi phối của chính nền văn hóa đó. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến vấn đề xây dựng con người, bởi đây là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, của công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Hiện nay, trong bối cảnh giao lưu, hội nhập toàn cầu, bên cạnh những yếu tố tích cực thì những tác động xấu của cơ chế thị trường, sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai đã ảnh hưởng lớn đến tư tưởng, tình cảm, lối sống của con người, nhất là tầng lớp thanh thiếu niên và một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên. Những biểu hiện của tệ nạn xã hội, bạo lực, tham nhũng, quan liêu… ngày càng gia tăng với tính chất và mức độ ngày càng nghiêm trọng, làm suy thoái đạo đức, nhân cách con người. Đây là một trong bốn nguy cơ lớn mà Đảng nêu ra liên quan đến sự tồn vong của chế độ. Vì thế, việc xây dựng, hình thành nên những con người mới có nhân cách, phẩm chất, có trình độ, năng lực đáp ứng tốt những yêu cầu, đòi hỏi của tình hình thực tiễn là nhiệm vụ cần thiết, cấp bách, đúng như lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có những con người xã hội chủ nghĩa.

Dự thảonhấn mạnh: Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện. Hoàn thiện các chuẩn mực giá trị văn hóa và con người Việt Nam, tạo môi trường và điều kiện để phát triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật. Bên cạnh việc xây dựng, bồi dưỡng, hình thành nhân cách con người Việt Nam, khẳng định, tôn vinh cái đúng, cái tốt đẹp, tích cực, cao thượng; nhân rộng các giá trị cao đẹp, nhân văn, cũng phải không ngừng đấu tranh phê phán, đẩy lùi cái xấu, cái lạc hậu; chống các quan điểm, hành vi sai trái, tiêu cực, ảnh hưởng xấu đến xây dựng nền văn hóa, con người Việt Nam.

“Tha hóa con người” không phải là vấn đề mới, nhưng việc đưa vấn đề này vào Dự thảo thể hiện sự đổi mới trong tư duy nhận thức, phản ánh một thực trạng đang diễn ra trong đời sống xã hội do sự xuống cấp nghiêm trọng về đạo đức của một số cá nhân, dẫn đến những hành động sai trái, vi phạm pháp luật. Trong bối cảnh mới, trước những diễn biến phức tạp, con người sẽ phát triển, hoàn thiện nhân cách nếu biết tận dụng cơ hội, sống và làm việc theo Hiến pháp, pháp luật, phù hợp với thuần phong mỹ tục, không ngừng nỗ lực vươn lên, giữ vững tư cách đạo đức, chuẩn mực của con người. Trái lại, con người đó sẽ bị tha hóa, đánh mất lương tâm và danh dự nếu rơi vào chủ nghĩa cá nhân vị kỷ, chạy theo đồng tiền, danh vọng bằng mọi thủ đoạn, chà đạp lên lợi ích của nhân dân… Cả hai vấn đề này đang đặt ra yêu cầu cấp bách phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

3. Bảo vệ nền văn hóa dân tộc - một nhiệm vụ trọng yếu của quốc phòng, an ninh

Bàn về mối quan hệ giữa văn hóa với nhiệm vụ quốc phòng - an ninh, Dự thảo khẳng định một trong những mục tiêu trọng yếu của quốc phòng, an ninh trong bối cảnh mới là phải: Phát huy mạnh mẽ sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, của cả hệ thống chính trị để… bảo vệ nền văn hóa dân tộc…Cùng với đó là nhiệm vụ cơ bản, xuyên suốt: Kết hợp chặt chẽ kinh tế, văn hóa, xã hội với quốc phòng, an ninh và quốc phòng, an ninh với kinh tế, văn hóa, xã hội trong từng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.

Đây là lần đầu tiên, Đảng ta xác định: Xây dựng nền văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Đồng thời, nêu lên vấn đề: “Bảo vệ nền văn hóa dân tộc” là một trong những mục tiêu trọng yếu của quốc phòng, an ninh. Việc bổ sung nhiệm vụ “bảo vệ nền văn hóa dân tộc” vào Dự thảo lần này là cần thiết, thể hiện sự đổi mới trong nhận thức, tư duy phát triển chiến lược, vì thực tế đã chứng minh, văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần xã hội, là động lực và mục tiêu của sự phát triển kinh tế - xã hội, mà còn là sức mạnh nội sinh quan trọng để vừa bảo đảm cho sự phát triển bền vững đất nước, vừa là một trong những nhân tố then chốt làm nên sức mạnh tổng hợp để bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam đã để lại bài học kinh nghiệm vô giá: Chỉ khi nào khơi dậy, phát huy được lòng yêu nước, sức mạnh quật cường và tinh thần đại đoàn kết của toàn dân tộc - với tư cách là giá trị nền tảng của văn hóa dân tộc thì khi đó chúng ta mới giữ vững và bảo toàn được giang sơn gấm vóc. Hơn nữa, lịch sử thế giới cũng từng chỉ ra: Mất lãnh thổ, chủ quyền có thể đấu tranh lấy lại, giành lại được nhưng mất văn hóa là mất tất cả, mất vĩnh viễn. Chính vì vậy, “bảo vệ nền văn hóa dân tộc” thực chất là bảo vệ những giá trị bền vững, cốt lõi nhất để bảo đảm cho dân tộc ấy trường tồn, phát triển; nhất là trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, thì nhiệm vụ này càng trở nên cấp bách, quan trọng.

Một trong những điểm mới, đáng chú ý trong Dự thảo là Đảng ta đã xác định: Kết hợp chặt chẽ kinh tế, văn hóa, xã hội với quốc phòng, an ninh và quốc phòng, an ninh với kinh tế, văn hóa, xã hội trong từng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Trước đó, Văn kiện Đại hội XI và Cương lĩnh (2011) của Đảng chỉ nêu: Kết hợp chặt chẽ kinh tế với quốc phòng, an ninh; quốc phòng, an ninh với kinh tế trong từng chiến lược quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Nghị quyết số 33-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 9 khóa XI về “Xây dựng, phát triển văn hóa và con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” dù đã nêu ra, song cũng chỉ dừng lại ở nhiệm vụ: Gắn các hoạt động văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, với chương trình xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Việc đưa yếu tố văn hóa vào sự kết hợp chặt chẽ với quốc phòng, an ninh nhằm khắc phục tình trạng coi nhẹ văn hóa trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc.

Như vậy, cùng sự phát triển tư duy kinh tế, đổi mới toàn diện mọi lĩnh vực của đời sống chính trị, xã hội, an ninh - quốc phòng, vấn đề phát triển văn hóa, xây dựng con người Việt Nam luôn được Đảng quan tâm, dành nguồn lực để phát triển, nhằm phát huy những giá trị tốt đẹp của truyền thống văn hóa dân tộc, không ngừng tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại.

Phát triển văn hóa, con người là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt trong bối cảnh hiện nay, bởi đây là nguồn lực nội sinh quan trọng để phát triển bền vững đất nước. Dự thảo Văn kiện Đại hội XII  thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng về mục tiêu, quan điểm, phương hướng phát triển văn hóa, đáp ứng yêu cầu mới của công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay.

_________________

Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị số 12-2015

Tài liệu tham khảo:

1. Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng.

2. Dự thảo Báo cáo đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2011-2015 và phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016-2020. 

3. Nguồn: http://daihoi12.dangcongsan.vn