(Nữ tham gia bầu cử là một trong những quyền bình đẳng cơ bản)

1. Những rào cản nữ trí thức phát huy vai trò, vị thế

Thứ nhất, rào cản từ khung văn hóa

 Tư tưởng Nho giáo, điển hình là trọng nam, khinh nữ, đã ăn sâu vào nếp nghĩ, hành vi, cách ứng xử của cả nam giới và nữ giới, đang là trở ngại lớn trong sự phát triển nữ trên nhiều phương diện. Tâm lý thiếu tin tưởng vào khả năng lãnh đạo và quản lý của nữ, một số nam không muốn làm việc dưới sự lãnh đạo của nữ; một bộ phận nữ lại tự ti, an phận, chưa chủ động vượt khó vươn lên.

Trong một bộ phận nữ giới chưa bao dung, ủng hộ lẫn nhau mà còn níu kéo nhau. Bên cạnh đó, còn phân biệt đối xử dưới nhiều hình thức. Phụ nữ còn là nạn nhân của nhiều tệ nạn xã hội đang có chiều hướng phát triển như: mại dâm, mê tín, bạo lực gia đình, ảnh hưởng đến sức khoẻ, tâm lý, thậm chí cả tính mạng. Thực trạng trên đang ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của nữ nói chung, nữ trí thức nói riêng.

Thuyết “tam tòng, tứ đức”đã cột chặt nữ giới với gia đình, chồng, con. Tư tưởng Nho giáo đã trở thành một giá trị, thước đo phẩm hạnh của nữ giới. Có thể nói, những giá trị nữ phải làm việc nhà, biết cách chăm sóc gia đình, phục tùng và hy sinh đã ảnh hưởng đến sự tham gia vào các hoạt động xã hội và sự thăng tiến của nữ trí thức.

Mặc dù, xã hội Việt Nam đang biến đổi, các giá trị cũng có những thay đổi, những giá trị không phù hợp với yêu cầu của thời đại được thay thế có những giá trị/chuẩn mực mới được chia sẽ trong cộng đồng xã hội… Nếu so sánh phụ nữ ngày xưa và hiện nay, rõ ràng sự khác biệt là rất lớn.

Cũng như nữ giới nói chung, vị thế của nữ trí thức trong gia đình được xác định bởi quyền lợi, trách nhiệm, nghĩa vụ, và được thể hiện trên thực tế ở việc ra quyết định về các vấn đề liên quan đến kinh tế gia đình; chi tiêu trong gia đình; việc học hành của con cái.

Kết quả khảo sát do Trung tâm Nghiên cứu Phụ nữ, Trường Cán bộ Phụ nữ Trung ương thực hiện đối với các đối tượng là trí thức cho thấy, khoảng 1/3 số người được hỏi trả lời, cả hai vợ chồng cùng làm các công việc nhà. Đối với các việc nội trợ (đi chợ, chuẩn bị bữa ăn, dọn dẹp nhà cửa, giặt giũ) trong các gia đình trí thức, trên một nửa số người được hỏi khẳng định rằng, các công việc này trong gia đình là do người vợ quyết định và trực tiếp thực hiện.

Trong những gia đình mà người chồng quyết định việc đi chợ, thì có đến 84,1% các bà vợ phải thực hiện những công việc còn lại; số người chồng thực hiện chỉ là 2,5%. Những gia đình trí thức mà người chồng làm việc nhà thấp (chỉ khoảng 3% - 5%)⁽¹⁾. Như vậy, việc nội trợ chiếm nhiều thời gian của nữ trí thức.

Về việc chăm lo sức khỏe cho các thành viên gia đình và chăm sóc người ốm, trong các gia đình trí thức được khảo sát, số gia đình có người vợ quyết định chiếm gấp đôi số gia đình do người chồng quyết định (21% so với 10,5%)⁽²⁾.

Nữ trí thức có vị thế trong các phát triển kinh tế gia đình, người chồng là trụ cột kinh tế. Số nữ trí thức đánh giá mình là người quyết định các công việc liên quan đến sự phát triển kinh tế gia đình chỉ 1/10 số được khảo sát. 

Nữ tham chính là một thành tựu về bình đẳng giới và vì sự tiến bộ của nữ giới. Tuy nhiên, tham gia các hoạt động của xã hội cũng đồng nghĩa với việc người phụ nữ phải gánh thêm nhiều trách nhiệm hơn, phải chia sẻ quỹ thời gian và đối mặt với những khó khăn thách thức. Về vai trò của nữ trí thức tham chính cho thấy:

- Khó khăn về quỹ thời gian và sức khỏe.

- Khó khăn trong việc giải quyết hài hòa các mối quan hệ trong gia đình và ngoài xã hội (đối nội, đối ngoại).

- Khó khăn trước những định kiến, sự gia trưởng của chồng và các thành viên trong gia đình.

- Khó khăn trong việc phấn đấu để đạt được các mục tiêu cao trong công việc và hạnh phúc gia đình.

Vì vậy, để có thể vượt qua những rào cản nêu trên, làm tốt vai trò kép của mình, nữ trí thức một mặt phải tự điều chỉnh mình, mặt khác, phải tìm kiếm sự chia sẻ. Bên cạnh đó, cần phải có những chính sách hỗ trợ để chị em thực hiện tốt cả hai vai trò mà không phải chịu nhiều áp lực.

Thứ hai, rào cản liên quan đến luật pháp chính sách

Theo Luật bình đẳng giới (2006), Điều 11 đã quy định: Nam, nữ bình đẳng trong tham gia quản lý nhà nước, tham gia hoạt động xã hội và Nghị quyết 11/NQ-TW về thực hiện nguyên tắc bình đẳng giữa nam và nữ về độ tuổi trong quy hoạch, đào tạo, đề bạt và bổ nhiệm. Tuy nhiên, chính sách pháp luật Việt Nam hiện hành quy định về chênh lệch tuổi nghỉ hưu như hiện nay giữa nam và nữ là tạo ra khung rào cản lớn nhất- là nguyên nhân của mọi rào cản, bất lợi đối với sự thăng tiến của phụ nữ, trong tất cả các lĩnh vực của đời sống. Do có sự phân biệt về tuổi nghỉ hưu dẫn đến sự phân biệt độ tuổi trong quy hoạch, bổ nhiệm, đề bạt giữa nam giới và phụ nữ; nhiều cấp ủy và chính quyền các cấp, các ngành còn chưa nhận thức đầy đủ quan điểm công tác cán bộ nữ; gánh nặng công việc gia đình và những định kiến về năng lực quản lý của phụ nữ gây trở ngại đối với phụ nữ tham gia vào lĩnh vực chính trị; sự bất bình đẳng trong vấn đề tham chính của phụ nữ, có những trở lực khiến phụ nữ khi bước chân ra xã hội khó tiến thân như cơ quan thẩm quyền thiếu quy hoạch, kế hoạch đào tạo, sắp xếp; về phía chị em, hạn chế xuất phất từ bản tính thiếu ý chí phấn đấu, thiếu tự tin hay đố kỵ…

Thứ ba, rào cản từ lãnh đạo các cấp, các ngành

Định kiến giới vẫn còn tồn tại ở nhiều cấp, nhiều lĩnh vực, đặc biệt là người đứng đầu các cơ quan, đơn vị. Nhiều cấp uỷ và chính quyền các cấp, các ngành nhận thức chưa đầy đủ quan điểm của Đảng về công tác cán bộ nữ.

Thứ tư, rào cản từ thái độ tự kỳ thị của  nữ 

Một bộ phận cán bộ nữ trong đó có nữ trí thức còn biểu hiện tự ti, chưa có ý chí phấn đấu vươn lên, cá biệt còn hiện tượng phụ nữ níu kéo nhau, không muốn thừa nhận người khác hơn mình. Nhiều phụ nữ an phận, bằng lòng, không muốn phấn đấu vươn lên, chưa sẵn sàng nhận nhiệm vụ mới khi được tổ chức quan tâm giao phó.

2. Giải pháp gạt bỏ rào cản để phát huy vai trò, vị thế của nữ trí thức Việt Nam trong sự nghiệp bình đẳng giới

Từ phân tích trên cho thấy muốn phát huy được vai trò, vị thế của nữ trí thức Việt Nam trong sự nghiệp bình đẳng giới cần phải có giải pháp đồng bộ để phá bỏ các rào cản đối với nữ trí thức.

Thứ nhất, muốn phá bỏ rào cản về khung văn hóa cần phải đẩy mạnh hoạt động truyền thông, tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức về giới và bình đẳng giới cho toàn xã hội.

Thứ hai, giải pháp phá bỏ rào cản liên quan đến luật pháp chính sách

Cần sớm sửa đổi bổ sung các văn bản luật có liên quan để đảm bảo bình đẳng giới trong lĩnh vực lao động:Nên quy định cả nam và nữ đều có tuổi lao động (tuổi bắt đầu là 15 và tuổi kết thúc là 60), quyền lao động, quyền được học tập, đào tạo, quyền được tiếp cận các nguồn lực để lao động có năng suất và hiệu quả như nhau. Trong từng ngành nghề cụ thể có những quy định về chế độ đặc thù về tuổi lao động áp dụng cho cả nam và nữ của ngành đó.

Quy định rõ ràng về lao động của phụ nữ trong việc việc sinh nở, nuôi dạy con cái:Cần phải xem việc sinh nở, nuôi dạy con là lao động của phụ nữ để tái sản xuất nguồn nhân lực - nguồn lực quan trọng nhất cho phát triển của mọi quốc gia, cộng đồng - đóng góp cho xã hội chứ không chỉ đơn thuần là quá trình thực hiện thiên chức làm mẹ.

Để phá bỏ rào cản trong tiếp cận và hưởng thụ quyền chính trị của nữ trí thức, cần thiết lập một môi trường thể chế bảo đảm khả năng tiếp cận công bằng đến các nguồn lực và dịch vụ công cộng cho cả nam và  nữ. Tăng cường tiếng nói của nữ trí thức (sáng kiến, ý tưởng) trong quá trình hoạch định chính sách. Sớm cụ thể hóa quy định trong Nghị quyết số 11-NQ/TW của Bộ Chính trị "Thực hiện nguyên tắc bình đẳng giữa nam và nữ về độ tuổi trong quy hoạch, đào tạo, đề bạt và bổ nhiệm" và quy định tại khoản 4 Điều 11 Luật Bình đẳng giới "Nam, nữ bình đẳng về tiêu chuẩn chuyên môn, độ tuổi khi được đề bạt, bổ nhiệm vào cùng vị trí quản lý".

Thứ ba, giải pháp phá bỏ rào cản từ lãnh đạo các cấp, các ngành

Các cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể cần nhận thức đúng đắn, đầy đủ vai trò của nữ trí thức đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước; cần nhận thức rõ, đầy đủ những khó khăn của nữ trí thức, từ đó có sự sẻ chia, thông cảm, động viên và nâng cao tinh thần trách nhiệm đối với việc giúp đỡ, tạo điều kiện và động viên khích lệ nữ trí thức vươn lên trong học tập, công tác và trong thực hiện tốt vai trò làm vợ, làm mẹ trong gia đình.

Tiếp tục lãnh đạo xây dựng gia đình Việt Nam nói chung, gia đình trí thức nói riêng ấm no, hạnh phúc, bình đẳng, tiến bộ, bền vững, tạo điều kiện giải phóng phụ nữ, để nữ trí thức học tập, cống hiến phát triển. 

Để hỗ trợ nữ trí thức có thể làm tốt vai trò kép của mình, Đảng và Nhà nước cần ban hành các chính sách hỗ trợ và tạo điều kiện để chị em có đủ kiến thức, kỹ năng thực hiện tốt trách nhiệm của mình.

Thứ tư, giải pháp phá bỏ rào cản từ thái độ tự kỳ thị của phụ nữ 

Bản thân nữ trí thức trước hết phải ý thức được đầy đủ vai trò về giới của mình, mới có thể nắm bắt được những cơ hội, cùng với xã hội, hướng tới cách ứng xử bình đẳng giới. Muốn vậy, nữ trí thức cần nỗ lực nhiều mặt để vượt qua rào cản của sự tự kỳ thị của bản thân, vượt qua tâm lý an phận,

Nữ trí thức chỉ có thể khẳng định được vai trò, vị thế của mình trong sự nghiệp bình đẳng giới để góp phần vào sự nghiệp xây dựng và phát triển bền vững đất nước khi chủ động vượt ra khỏi định kiến giới, sự tự ti mặc cảm để vượt lên chính mình, không ngừng phấn đấu để nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật; hoàn thành tốt công việc, tự khẳng định mình, trở thành những chuyên gia giỏi và thành công trong bất kỳ lĩnh vực nào mình yêu thích.

Khi nữ trí thức biết phát huy thế mạnh để dám nghĩ, dám làm, dám tin vào chính mình, thì chắc chắn họ có thể hoàn thành được vai trò kép "giỏi việc nước, đảm việc nhà"⁽³⁾ góp phần tạo lập, duy trì gia đình hạnh phúc và cống hiến nhiều hơn cho sự nghiệp bình đẳng giới, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

__________________

(1) http://www.phunu.hochiminhcity.gov.vn/

(2) http://www.phunu.hochiminhcity.gov.vn/

(3) http://giadinh.vnexpress.net/tin-tuc/giai-thuong-phu-nu-tu-tin-tien-buoc/4-ky-nang-can-thiet-cho-phu-nu-hien-dai-3325266.html, bài "4 kỹ năng cần thiết cho phụ nữ hiện đại", Cập nhật ngày 9-12-2015.

                            PGS, TS Nguyễn Thị Báo

                              Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh